H Μίνα Μωραΐτου, επιμελήτρια του Μουσείου Μπενάκη Ισλαμικής Τέχνης, γράφει για ένα πολύτιμο μυροδοχείο της συλλογής του.
H Μίνα Μωραΐτου, επιμελήτρια του Μουσείου Μπενάκη Ισλαμικής Τέχνης, γράφει για ένα πολύτιμο μυροδοχείο της συλλογής του.
Οι βιτρίνες των παλαιοπωλείων συχνά φιλοξενούν πολυτελή γυάλινα αγγεία με επίχρυση ή σμάλτινη διακόσμηση. Ορισμένα από αυτά προέρχονται από εργαστήρια της Ευρώπης, όπως της Βοημίας ή της Γαλλίας, ενώ άλλα κατασκευάστηκαν στην Κωνσταντινούπολη. Το πτηνόμορφο μυροδοχείο ανήκει στη δεύτερη κατηγορία και αποτελεί ένα από τα δεκάδες γυάλινα αγγεία και οπαλίνες που εκτίθενται στο Μουσείο Μπενάκη Ισλαμικής Τέχνης. Μια αξιόλογη συλλογή που συγκροτήθηκε από τον Λόντο και τη Μάντω Οικονομίδη, η οποία και τη δώρισε στο μουσείο πριν από λίγα χρόνια.
Τα περισσότερα αντικείμενα της συλλογής, όπως αυτό, είναι οθωμανικά του 19ου αιώνα, έργα των εργαστηρίων που λειτουργούσαν στις όχθες του Βοσπόρου. Το μυροδοχείο αποτελεί ένα από τα ξεχωριστά παραδείγματα της συλλογής. Παρουσιάζεται σαν ένα μικρό γλυπτό από οπαλίνα το οποίο στηρίζεται σε τρία πόδια και φέρει στη ράχη άνοιγμα με πώμα. Το σώμα είναι κοσμημένο με σειρές από πολυπέταλα κόκκινα άνθη που θυμίζουν την ξεχωριστή αγάπη για λουλούδια στα έργα οθωμανικής τέχνης.
Στην Κωνσταντινούπολη, στα τέλη του 18ου αιώνα, ανέβηκε στον θρόνο της Υψηλής Πύλης ο πρωτοπόρος και φωτισμένος σουλτάνος Σελίμ Γ' (1789-1807), ένας μεταρρυθμιστής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που έδωσε έναν εκλεπτυσμένο αέρα στη ζωή της αυλής και εγκαινίασε μια σειρά προοδευτικών τροποποιήσεων στη διοίκηση, τον στρατό και τις διπλωματικές σχέσεις με τις χώρες της Ευρώπης.
Στα θέματα του πολιτισμού ακολούθησε τις τάσεις που είχαν διαμορφωθεί στο πρώτο μισό του 18ου αιώνα. Πρόκειται για την εποχή όπου παρατηρείται μια αναγέννηση στις τέχνες και στα γράμματα. Το κύριο χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου ήταν η επιρροή της ευρωπαϊκής τέχνης, τόσο στη διακόσμηση έργων όσο και στην αρχιτεκτονική, με στοιχεία μπαρόκ και ροκοκό τα οποία ταίριαξαν με μοναδικό τρόπο στην οθωμανική αισθητική.
Εκείνη την περίοδο γνωρίζουμε ότι υπήρχε ζήτηση για πορσελάνες από την Άπω Ανατολή, για γυάλινα αγγεία από τη Βενετία και για ευρωπαϊκές πορσελάνες. Μέλη της αυλής, όπως η Χατιτζέ Σουλτάν (1766 -1821), αδελφή́ του σουλτάνου Σελίμ, με σύμβουλο τον Γερμανό αρχιτέκτονα της αυλής Antoine Ignace Melling, σχημάτισαν συλλογές στο πλαίσιο της προσπάθειας εκμοντερνισμού.
Ενδεικτικό της ζήτησης στην τουρκική αγορά είναι το γεγονός ότι ο αντιπρόσωπος των γερμανικών εργαστήριων Meissen στην Κωνσταντινούπολη, ο ελληνικής καταγωγής Μανασσής Αθανάς, εκμεταλλευόμενος την αυξανομένη ζήτηση, έπεισε τους Γερμανούς κεραμιστές το 1731 να αντικαταστήσουν τα δυο ξίφη, το τυπικό σήμα των εργαστηρίων Meissen, με ένα κηρύκειο για να μη μοιάζει με δυο σταυρούς.
Τα εισαγόμενα πολυτελή γυαλικά είχαν επίσης μεγάλη απήχηση. Αρχικά, η Βενετία μονοπωλούσε την αγορά μέχρι που την ανταγωνίστηκαν οι εισαγωγές από τα εργαστήρια της Βοημίας, τα οποία σταδιακά διαδέχθηκαν αυτά της ιταλικής πόλης στον ρόλο του βασικού προμηθευτή της σουλτανικής αυλής. Τα πρατήρια των εμπόρων εξυπηρετούσαν την αυξημένη ζήτηση, τόσο στις αγορές της Κωνσταντινούπολης όσο και άλλων πόλεων της οθωμανικής Τουρκίας, όπως της Σμύρνης, και έστελναν παραγγελίες στα ευρωπαϊκά εργαστήρια τα οποία στις δημιουργίες τους συνδύαζαν με επιτυχία την ευρωπαϊκή τεχνογνωσία με την ισλαμική αισθητική.
Σε αυτό το περιβάλλον η οθωμανική υαλουργία αναπτύσσεται στα πρότυπα της Ευρώπης, σε μια προσπάθεια να ανταγωνιστεί την εισαγόμενη ευρωπαϊκή παραγωγή πολύχρωμών και επίχρυσων αγγείων. Στα τέλη του 18ου αιώνα, ο σουλτάνος έστειλε στη Βενετία τον δερβίση Μεχμέτ Ντεντέ, μέλος του τάγματος των Μεβλεβιδών, για να διδαχθεί την τέχνη της οπαλίνας. Με την επιστροφή του, ιδρύθηκε ένα εργαστήριο ευρωπαϊκών προδιαγραφών στο προάστιο Μπεϊκόζ, στην ασιατική πλευρά του Βοσπόρου, με Οθωμανούς αλλά και Ευρωπαίους τεχνίτες.
Μια επίσκεψη στο Μουσείο Μπενάκη Ισλαμικής Τέχνης φανερώνει την ποικιλία των σχημάτων και της διακόσμησης των αγγείων: ραντιστήρια με επίχρυση διακόσμηση, χρωματιστά φλυτζάνια με σύνθετα σχέδια, οπαλίνες με πολύχρωμη σμάλτινη διακόσμηση με άνθινες συνθέσεις με τριαντάφυλλα και πολυπέταλα άνθη χαρακτηρίζουν την παραγωγή. Ένα από τα πιο πολυτελή παραδείγματα είναι αυτό το πτηνόμορφο μυροδοχείο. Το σχήμα απαντάται σε πολλές παραλλαγές ως προς τη διακόσμηση του και αποτελεί ένα από τα πιο κομψά παραδείγματα των εργαστηρίων.
Η υαλουργία Μπεϊκόζ αντιπροσωπεύει το συγκέρασμα της οθωμανικής με την ευρωπαϊκή τέχνη του 19ου αιώνα. Η ποιότητα κατασκευής παρουσιάζει διακυμάνσεις στη διάρκεια της εκατονταετίας κατά την οποία κράτησε η παραγωγή. Τα καλύτερα από τα προϊόντα των εργαστηρίων της ασιατικής όχθης του Βοσπόρου προσφέρονταν στον σουλτάνο και σε μέλη της αυλής με αποτέλεσμα μια από τις σημαντικότερες συλλογές βρίσκεται σήμερα στο ανάκτορο Τοπκαπί. Αντιπροσώπευαν την αισθητική́ της εποχής και ως τέτοια συμπεριλήφθηκαν στα προϊόντα που παρουσιάστηκαν στο περίπτερο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην πρώτη μεγάλη Διεθνή Έκθεση που οργανώθηκε στο Λονδίνο το 1851, όπου και βραβεύθηκαν.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Λόντος και η Μάντω Οικονομίδη δεν ταξίδεψαν ποτέ στην Τουρκία. Κατά τις δεκαετία του 1960 και 1970 ανακάλυψαν αυτούς τους μικρούς θησαυρούς στο Μοναστηράκι και σε άλλες αγορές της Αθήνας, πιθανόν χωρίς να γνωρίζουν την προέλευση κάθε αντικειμένου. Αρκετά «μπεϊκόζ», όπως είναι γνωστά, έφτασαν στη Αθήνα μαζί με τις οικοσκευές των Ρωμιών ενώ σε άλλες περιοχές βρίσκουμε αυτά τα γυάλινα αγγεία ως κρεμαστά στολίδια στους τοίχους να συνοδεύουν τα κεραμικά πιάτα στους πιατελότοιχους της Ρόδου και σε άλλα ελληνικά νησιά, όπως τη Σκύρο.
Πηγή: LiFO
Δεν υπάρχουν σχόλια