Κιθαιρώνας, μύθοι και ιστορία

Ο Κιθαιρώνας (εικ.1-3), βρίσκεται στα σύνορα Αττικής-Βοιωτίας και μπορεί να μην φαντάζει με το ύψος του (1409μ) αλλά σίγουρα όσα διαδ...

Ο Κιθαιρώνας (εικ.1-3), βρίσκεται στα σύνορα Αττικής-Βοιωτίας και μπορεί να μην φαντάζει με το ύψος του (1409μ) αλλά σίγουρα όσα διαδραματίστηκαν στο μυθικό και πραγματικό, μακρινό αλλά και κοντινό παρελθόν γύρω του, καθώς και τα αρχαιολογικά κατάλοιπα, ορατά σήμερα, σίγουρα τον εξυψώνουν στα μάτια μας και στην εθνική μας συνείδηση. Πολλοί περπάτησαν τα μονοπάτια του και ακόμα περισσότεροι πέρασαν από τους πρόποδές του πηγαίνοντας από Ελευσίνα προς Θήβα και αντιστρόφως.

Εικ.1(φωτογραφία από: FB Πεζοπορία/Ορειβασία-Βουνολατρεία)

Εικ.2 Η κορυφή του Κιθαιρώνα (φωτογραφία από: FB Πεζοπορία/Ορειβασία-Βουνολατρεία)

Εικ.3 (φωτογραφία από: FB Πεζοπορία/Ορειβασία-Βουνολατρεία)

Πολλοί οι μύθοι, ποιους να πρωτοαναφέρω; Είναι το βουνό στο οποίο ο Ηρακλής σκότωσε το λιοντάρι (ε, ναι λοιπόν, δεν είχε να κάνει μόνο με το γνωστό λιοντάρι της Νεμέας!) που κατασπάραζε τα κοπάδια του Θέσπιου, του βασιλιά των Θεσπιών. Τόσο πολύ θαύμασε ο βασιλιάς το κατόρθωμα του ήρωα, που κάθε βράδυ έστελνε και από μία κόρη του (και είχε πενήντα!) για να κάνουν γερά και γενναία παιδιά!

Είναι το βουνό όπου ο Ακταίων με τα πενήντα σκυλιά του κυνηγούσε και πάντα τα κατάφερνε στο κυνήγι του, ώσπου έτυχε να δει την θεά Άρτεμη να λούζεται γυμνή στα νερά μιας πηγής και το τέλος του ήταν τραγικό (ποιος άλλωστε μπορούσε να γλυτώσει από την οργή των θεών;). Έτσι η θεά, για να τον τιμωρήσει, τον μεταμόρφωσε σε ελάφι και τον κατασπάραξαν τα ίδια τα σκυλιά του (Εικ. 4).

Εικ.4 Ποσειδωνιακός σκύφος 400-375 π.Χ. Καρλσρούη

Eίναι το βουνό όπου ο δούλος του βασιλιά της Θήβας, του Λάιου, παρέλαβε τον Οιδίποδα, βρέφος, για να τον παρατήσει να πεθάνει, καθώς ο τρομερός χρησμός έλεγε ότι θα σκότωνε τον πατέρα του, κάτι που τελικά έγινε (είναι δυνατόν η μαντεία να μην πραγματοποιηθεί στην αρχαία τραγωδία;)

Είναι το βουνό στους πρόποδες του οποίου το 479 π.Χ. οι Έλληνες νίκησαν τους Πέρσες στις Πλαταιές. Ερείπια των Πλαταιών μπορεί να δει σήμερα κανείς λίγο πριν μπει κανείς στο ομώνυμο χωριό. Όσο για το πεδίο της μάχης μόνο ενδείξεις υπάρχουν. Βέβαια, μία πηγή, Λαποτρύπι (εικ.5) το λένε οι ντόπιοι, μας θυμίζει την Γαργαφία πηγή όπου ο στρατηγός Παυσανίας παρέταξε τους Λακεδαιμόνιους και τους Τεγεάτες απέναντι από τους Πέρσες.

Εικ.5

Και που θα δει κανείς ζωντανή την ιστορία; Στις ανατολικές πλαγιές του στέκεται ακόμα και σώζεται σε σχετικά καλή κατάσταση το κάστρο των αρχαίων Ελευθερών (εικ.6-7) (λίγο μετά την Οινόη, πηγαίνοντας προς τη Θήβα). Το φρούριο χρονολογείται στον 4ο αι. π.Χ. και εντάσσεται στο αμυντικό σύστημα της Αθήνας που ανέπτυξε στα σύνορά της την περίοδο αυτή. Οι Ελευθερές, τόπος καταγωγής του γλύπτη Μύρωνα, ήταν βοιωτική πόλη αλλά προσχώρησαν στην Αττική (πιθανόν στα χρόνια της τυραννίας του Πεισίστρατου), όπως αναφέρει ο Παυσανίας, επειδή μισούσαν τους Θηβαίους. Με την προσχώρηση αυτή συνδέεται ένα σημαντικό γεγονός: η μεταφορά της λατρείας του Διονύσου Ελευθερέως στην Αθήνα και ακολούθως η ίδρυση ιερού προς τιμήν του θεού στη νότια πλευρά της Ακρόπολης της Αθήνας, όπου αργότερα χτίστηκε και το Διονυσιακό θέατρο. Ο ίδιος ο Παυσανίας αναφέρει την ύπαρξη ιερού του Διονύσου στις Ελευθερές και μάλιστα ότι το ξόανο του θεού που είχε μεταφερθεί στην Αθήνα, είχε αντικατασταθεί από αντίγραφό του!

Εικ.6

Εικ.7

Οι πρόποδες του βουνού, στη νότια πλευρά, φτάνουν στη θάλασσα, στα Αιγόσθενα (Πόρτο Γερμενό). Σχετικά με την προέλευση του ονόματος υπάρχουν πολλές θεωρίες. Μία από αυτές θέλει να προέρχεται από έναν τοπικό θεό που ήταν αιγόμορφος, είχε δηλαδή μορφή κατσίκας. Στην περιοχή λατρεύονταν ο Μελάμπους, το όνομα του οποίου παραπέμπει στην αρχική φύση του θεού: μαυρόποδη αίγα. Ο Παυσανίας αναφέρει στην ότι στην πολίχνη υπήρχε ιερό του Μελάμποδα, γιου του Αμυθάοντα και ότι τον τιμούσαν μία φορά το χρόνο με θυσίες και εορτή, ενώ από ψηφίσματα που σώθηκαν μαθαίνουμε ότι γίνονταν και αγώνες προς τιμήν του. Αλλά ο σημερινός οικισμός θα πρέπει να είναι περήφανος και για ακόμα ένα λόγο, που στάθηκε η αφορμή να γράψω αυτό το κείμενο: για τον πύργο του 4ου αι. π.Χ. που μπορεί να αντικρύσει κανείς όταν πλησιάζει στην περιοχή και αποτελεί μία πολύτιμη μαρτυρία για την αρχαία οχυρωματική αρχιτεκτονική (εικ.8-10).

Εικ.8

Εικ.9

Εικ.10 Η θέα από τον πύργο προς το τείχος

Χάρη στις αναστηλωτικές εργασίες αποκατάστασης του τραυματισμένου μνημείου από τα χρόνια και τους σεισμούς (οι Αλκυονίδες νήσοι απέχουν μιαν ανάσα), μπορεί κανείς σήμερα να επισκεφτεί τον αρχαιολογικό χώρο, να δει από κοντά τον πύργο και να περιπλανηθεί κατά μήκος των τειχών που σώζονται ακόμα, καθώς ο πύργος αποτελούσε τμήμα της αρχαίας ακρόπολης. Αν κάποιος ανέβει στην ακρόπολη (διόλου κοπιαστικό) θα δει επίσης ερείπια κελιών από ένα μεταβυζαντινό μοναστήρι (εικ.11) καθώς και το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου (εικ.12), που αποτελούσε το καθολικό.

Εικ.11

Εικ.12

Από τις ελάχιστες πηγές που αναφέρουν τα Αιγόσθενα, η πιο γνωστή είναι εκείνη του Ξενοφώντα. Τον χειμώνα του 379 π.Χ. ο βασιλιάς της Σπάρτης Κλεόμβροτος, οδήγησε το στράτευμα του μέσα από δύσβατο μονοπάτι του Κιθαιρώνα που περνούσε πάνω από τις βορειοανατολικές ακτές του Κορινθιακού κόλπου. Την ημέρα εκείνη όμως, φυσούσε ένας τρομερός αέρας που κατακρήμνισε στη θάλασσα πολλά γαϊδουράκια που κουβαλούσαν εξοπλισμό αλλά και ασπίδες των πολεμιστών. Έτσι, επειδή ήταν αδύνατο να κατέβουν με αυτές τις συνθήκες, άφησαν τις ασπίδες τους εκεί, βάζοντας πέτρες ως βάρος, και κατέβηκαν στα Αιγόσθενα. Την επόμενη μέρα, ανέβηκαν ξανά και πήραν τις ασπίδες… (Ξενοφώντας, Ελληνικά 5.4.16)

Ωραιότατη η παραλία των Αιγοσθένων, δε λέω, αλλά εκεί που κολυμπάμε ας κάνουμε ένα κόπο να γυρίσουμε λίγο το κεφάλι (ο πύργος είναι ορατός από αρκετά σημεία στην παραλία) και να θαυμάσουμε αυτό το αριστούργημα που υψώνεται πίσω μας. Και αν αποφασίσεις να το δεις από κοντά, κάτσε εκεί, δίπλα στο ξωκλήσι, στο παγκάκι,(εικ. 13-15) στη σκιά του πεύκου και θαύμασε τη θέα προς τον Κορινθιακό κόλπο ή ανάλογα την ώρα, απόλαυσε το ηλιοβασίλεμα.