Τι αποκαλύπτει το νεκροταφείο της αρχαίας Λύγκου στην Αχλάδα της Φλώρινας

Χρυσό προσωπείο, ένας χαλινός με χάλκινα και σιδερένια εξαρτήματα, πέντε χάλκινα κράνη «ιλλυρικού τύπου», πλήθος αγγείων, δόρατα, ειδώλια, α...

Χρυσό προσωπείο, ένας χαλινός με χάλκινα και σιδερένια εξαρτήματα, πέντε χάλκινα κράνη «ιλλυρικού τύπου», πλήθος αγγείων, δόρατα, ειδώλια, αλλά και πολλά χρυσά αργυρά και χάλκινα κοσμήματα είναι μερικά μόνο από τα κτερίσματα που χρησιμοποιούσαν για τους νεκρούς τους οι κάτοικοί της και μαρτυρούν πολλά για την κοινωνική διαστρωμάτωσή της, αλλά και τη σπουδαιότητά της σε όλη τη Μακεδονία.

Ο λόγος για την αρχαία Λύγκο στην Αχλάδα της Φλώρινας, όπου οι αρχαιολογικές έρευνες της ΕΦΑ Φλώρινας εντόπισαν ολόκληρο νεκροταφείο, του οποίου τα ευρήματα εκτείνονται σε μεγάλο χρονολογικό εύρος.

Χρυσό προσωπείο

Μέχρι σήμερα 1.299 τάφοι που χρονολογούνται από την ύστερη εποχή του Χαλκού (1.350 π.Χ.) έως τα βυζαντινά χρόνια (12ο αι. μ.Χ.) ήρθαν στο φως. Οι πολυπληθέστεροι ανήκουν στην περίοδο μεταξύ 6ου και 3ου αιώνα π.Χ., ενώ στο νότιο τμήμα του ίδιου αρχαιολογικού χώρου, εν μέρει πάνω από προϊστορικούς και αρχαϊκούς-κλασικούς τάφους, αποκαλύφθηκαν δύο ρωμαϊκά οικοδομικά συγκροτήματα αγροικιών με παραγωγικές και εργαστηριακές εγκαταστάσεις.

Οι άνδρες θάβονται με τον οπλισμό τους και οι γυναίκες με τα κοσμήματά τους

Σύμφωνα με τα στοιχεία που προκύπτουν από τη μελέτη του υλικού οι άνδρες θάβονται με τον οπλισμό τους και οι γυναίκες με τα κοσμήματά τους. Σε πολλές ταφές βρέθηκαν χρυσά, αργυρά και επίχρυσα επιστόμια, καθώς και χρυσά και αργυρά εποφθάλμια, ενώ πλήθος χρυσών ελασμάτων με έκτυπους ρόδακες, κυρίως κυκλικού σχήματος, αλλά και ακόσμητες χρυσές ταινίες κοσμούσαν τα ενδύματα των νεκρών. Ο επιθετικός οπλισμός των πολεμιστών αποτελούνταν από σιδερένια δόρατα, ξίφη, μαχαιρίδια, αλλά και μάχαιρες (σε ορισμένες περιπτώσεις). 

Ασημένιο δαχτυλίδι

Στις γυναικείες ταφές αφθονούν τα χρυσά, αργυρά και χάλκινα κοσμήματα. Σπειροειδή ελάσματα («σύριγγες») κοσμούσαν τις κεφαλές τους, καθώς και σκουλαρίκια. Πόρπες και περόνες, οι οποίες διακρίνονται για την ποικιλία των τύπων τους, χρησιμοποιήθηκαν για τη συγκράτηση των ενδυμάτων. Περίαπτα, που συχνά έχουν το σχήμα αγγείου και περιδέραια από ασήμι ή με γυάλινες και κεχριμπαρένιες χάντρες στόλιζαν τον λαιμό τους. Τα δαχτυλίδια ήταν απλά ή με διακόσμηση στη σφενδόνη τους, ενώ τα βραχιόλια ήταν ταινιωτά ή πολύσπειρα πολλές φορές με απολήξεις κεφαλών φιδιών στα άκρα τους. Εκτός από τα κοσμήματα την κτέριση των γυναικών συμπληρώνουν και τα σύνεργα καλλωπισμού, όπως ωτογλύφανα και τριχολαβίδες.

Χρυσά λεμβόσχημα σκουλαρίκια

Οι νεκροί ήταν κτερισμένοι με πλήθος πήλινων, γυάλινων και χάλκινων αγγείων, τα οποία σχετίζονται με το συμπόσιο, τις τελετουργίες και τα ταφικά έθιμα της εποχής. Πρόκειται για αγγεία εγχώριας παραγωγής και πολλά εισαγμένα από τα μεγάλα κεραμικά εργαστήρια της Αττικής, της Κορίνθου και της Ιωνίας. Τα χάλκινα αγγεία είναι κυρίως λέβητες, λεβήτια, λεκανίδες, φιάλες και οινοχόες.

Γυάλινος αμφορίσκος

Η φιλολογική εκδοχή για την προέλευση των βασιλέων της Μακεδονίας

Κατά τις ανασκαφικές περιόδους 2018-2019 ανασκάφηκαν συνολικά 417 ταφές. Από αυτές οι 226 χρονολογούνται από τον 6ο αι. μέχρι τον 3ο αι. π.Χ και οι 191 στα βυζαντινά χρόνια. Ξεχώρισαν πέντε ταφές με ταφικό περίβολο, διαστάσεων κατά μέσο όρο 4,00 μ. Χ 3,50μ., στις οποίες οι νεκροί είχαν εναποτεθεί σε λάκκους, βάθους περίπου δύο μέτρων από το επίπεδο του περιβόλου ή σε ορθογώνιους κτιστούς τάφους.

Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι οι ταφές ήταν συλημένες, υπήρξαν εντυπωσιακά ευρήματα, όπως ο εντοπισμός ενός χρυσού προσωπείου (νεκρική μάσκα), γεγονός που κάνει την Αχλάδα την τρίτη περιοχή στη Μακεδονία –μετά τα νεκροταφεία της Σίνδου και του Αρχοντικού της Πέλλας– στην οποία αποκαλύπτεται νεκρικό προσωπείο. «Το εύρημα αντανακλά και ενισχύει κατά έναν τρόπο τη φιλολογική εκδοχή, μέσω των γενεαλογικών μύθων, για την προέλευση των βασιλέων της Μακεδονίας από τη βορειανατολική Πελοπόννησο, όπως των Τημενίδων από το Άργος και των Λυγκηστών από την Κόρινθο, με πατρώο ήρωα τον Ηρακλή, προέλευση που δικαιολογούσε την επιβολή πολιτικής ισχύος και επιδίωξης εδαφικών κατακτήσεων των Μακεδόνων, ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύεται, όπως και από πλήθος άλλων ευρημάτων από τη Μακεδονία, η πολιτισμική συγγένεια με τα προδωρικά και τα δωρικά φύλα», λέει στο makthes.gr η υπεύθυνη της ανασκαφής, αρχαιολόγος Λιάνα Γκέλου.

Κεφαλή Ηρακλή

Για πρώτη φορά επίσης ήρθαν στο φως πέντε χάλκινα κράνη του λεγόμενου «ιλλυρικού τύπου». Επίσης, ξεχωρίζει ο τάφος ενός πολεμιστή, εν μέρει συλημένος, στον οποίο διατηρήθηκαν, μεταξύ άλλων, χάλκινο κράνος “ιλλυρικού τύπου”, χάλκινη περικνημίδα, σιδερένια δόρατα, σιδερένιο ομοίωμα δίκυκλης αγροτικής άμαξας, χρυσά ελάσματα και αργυρές σόλες υποδημάτων. «Η οπλιτική εξάρτυση με αμυντικά όπλα και η κατηγορία των κτερισμάτων με σιδερένια και χάλκινα ομοιώματα επίπλων και αμαξών διαφοροποιούν τους νεκρούς από τους υπόλοιπους πολεμιστές», σημειώνει η κ. Γκέλου.

Κράνος "Ιλλυρικού τύπου"

Όχι μόνο ενταφιασμός, αλλά και καύσεις

Η πρακτική του ενταφιασμού υπερτερεί, ωστόσο εντοπίστηκαν συνολικά και 43 δευτερογενείς καύσεις. Μοναδικό δείγμα της αρχαίας χαλκοτεχνίας σε μέγεθος (διαμέτρου 55 εκ.) και διακόσμηση είναι ένα χάλκινο αγγείο καύσης πολεμιστή που βρέθηκε πλαισιωμένο από σιδερένια ξίφη, δόρατα και χάλκινο κράνος.

Για πρώτη φορά ήρθαν στο φως και ένας σφαιρικός αρύβαλλος (μικρό δοχείο με στενό στόμιο) από φαγεντιανή (υλικό πολύ πιο πορώδες από το καθαυτό γυαλί), πλαστικά αγγεία, όπως προτομή Ηρακλή, ειδώλιο με ένθρονη καθιστή γυναικεία μορφή και σπάνιο λατρευτικό ειδώλιο – πλακίδιο καθιστής φτερωτής μορφής με φόρμιγγα από τα εργαστήρια κοροπλαστικής της Λήμνου.

Καύση πολεμιστή

Ένα επίσης ιδιαίτερα σημαντικό εύρημα

Από τις Ελληνιστικές ταφές ξεχωρίζει η ταφή με εξάρτημα ιπποσκευής. Πρόκειται για έναν χαλινό, με χάλκινα και σιδερένια εξαρτήματα. «Το εύρημα είναι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς ο ίππος ανέκαθεν υπήρξε φορέας κοινωνικού συμβολισμού, ως ένδειξη πλούτου, κύρους και κοινωνικής υπεροχής. Αποτελεί το δεύτερο αντικείμενο αυτού του είδους για τη Δυτική Μακεδονία, αντίστοιχος έχει βρεθεί στην Κοζάνη, στο νεκροταφείο της Μαυροπηγής. Στην Κεντρική Μακεδονία, χαλινοί εντοπίστηκαν στη νεκρόπολη της Βεργίνας», σημειώνει η κ. Γκέλου.

Ωστόσο, μέσα από τα κτερίσματα διακρίνεται ένας αριθμός ακόμη πιο εύρωστων κατοίκων. «Τα ευρήματα μαρτυρούν τον πλούτο, την αριστοκρατική καταγωγή, τον ηρωικό χαρακτήρα και τον ηγετικό ρόλο κάποιων οικογενειών της μακεδονικής αριστοκρατίας στην πολιτική και κοινωνική ζωή της αρχαίας Λύγκου κατά το 2ο μισό του 6ου π.Χ. αι.», καταλήγει η αρχαιολόγος.

Ο αρχαιολογικός χώρος της Αχλάδας βρίσκεται μέσα στα όρια επέκτασης λιγνιτωρυχείου της εταιρείας «Λιγνιτωρυχεία Αχλάδας Α.Ε.».

Χρυσό εποφθάλμιο σε σχήμα διόπτρας

Στα 35 το ανώτατο όριο ηλικίας

Η έρευνα όμως δεν σταμάτησε μόνο στο ανασκαφικό έργο, αλλά προχώρησε και στη μελέτη των ανθρώπινων σκελετικών υπολειμμάτων από 214 ταφές που χρονολογούνται από το 2ο μισό του 6ου αι. μέχρι τις αρχές του 3ου αι. π.Χ. Με βάση αυτό το δείγμα η πλειονότητα των κατοίκων της Αρχαίας Λύγκου επιβίωναν μέχρι τις ηλικίες μεταξύ 25-35 ετών, ενώ ελάχιστοι είναι οι ενήλικες που ζουν μετά τα 45 έτη. Μεγάλο είναι δε το ποσοστό θνησιμότητας σε ηλικίες μεταξύ 2-7 ετών. Τέλος, διακρίνεται μεγάλη συχνότητα παθήσεων που σχετίζονται κυρίως στους άντρες με μηχανική καταπόνηση των οστών, σκελετικές αλλοιώσεις και τραυματικές παραμορφώσεις, αλλά και οδοντικές παθήσεις όπως τερηδόνα και πέτρα.

Πηγή: Κ. Τσολάκη, Μακεδονία