Το υδραγωγείο της Κωνσταντινούπολης: η διαχείριση του μακρύτερου αγωγού ύδρευσης του αρχαίου κόσμου

Η Γέφυρα Balligerme, μέρος του συστήματος υδραγωγείων της Κωνσταντινούπολης, που καταστράφηκε από κυνηγούς θησαυρών. Τα υδραγωγεία αποτελούν...

Η Γέφυρα Balligerme, μέρος του συστήματος υδραγωγείων της Κωνσταντινούπολης, που καταστράφηκε από κυνηγούς θησαυρών.

Τα υδραγωγεία αποτελούν εντυπωσιακά παραδείγματα της αρχιτεκτονικής στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Ακόμα και σήμερα, εξακολουθούν να μας παρέχουν νέες γνώσεις για τις αισθητικές, πρακτικές και τεχνικές πτυχές της κατασκευής και της χρήσης.

Επιστήμονες από το πανεπιστήμιο Johannes Gutenberg Mainz (JGU) διερεύνησαν το μεγαλύτερο υδραγωγείο της εποχής, το υδραγωγείο Valens μήκους 426 χιλιομέτρων που τροφοδοτεί την Κωνσταντινούπολη και αποκάλυψαν νέες ιδέες για το πώς διατηρήθηκε η συγκεκριμένη κατακευή στο παρελθόν.

Φαίνεται ότι τα κανάλια είχαν καθαριστεί από τις εναποθέσεις ανθρακικού άλατος λίγες δεκαετίες πριν από την εγκατάλειψη του χώρου.

Το υδραγωγείο της ύστερης ρωμαϊκής περιόδου παρείχε νερό για τον πληθυσμό της Κωνσταντινούπολης

Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήταν προγενέστερη της εποχής της με πολλούς τρόπους, με ισχυρή έμφαση στην κατασκευή υποδομών για τους πολίτες της, τις οποίες εξακολουθούμε να βρίσκουμε συναρπαστικές μέχρι σήμερα. Σε αυτές περιλαμβάνονται ναοί, θέατρα και αμφιθέατρα που εμπνέουν από αρχιτεκτονικής άποψης, αλλά και ένα πυκνό οδικό δίκτυο μαζί με εντυπωσιακά λιμάνια και ορυχεία.

Το σύστημα υδραγωγείων, μήκους 426 χιλιομέτρων της Κωνσταντινούπολης

«Ωστόσο, το πιο πρωτοποριακό τεχνικό επίτευγμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας έγκειται στη διαχείριση των υδάτων της, ιδιαίτερα στα υδραγωγεία μεγάλων αποστάσεων που τροφοδοτούσαν με νερό πόλεις, λουτρά και ορυχεία», δήλωσε η Δρ. Gül Sürmelihindi από την Ομάδα Geoarchaeology του Πανεπιστημίου του Mainz.

Τα υδραγωγεία δεν ήταν ρωμαϊκή εφεύρεση, αλλά στα ρωμαϊκά χέρια αυτά των μεγάλων αποστάσεων αναπτύχθηκαν περαιτέρω και διαδόθηκαν εκτενώς στις περιοχές της μεγαλύτερης αυτοκρατορίας στην ιστορία. Σχεδόν κάθε πόλη στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είχε άφθονη παροχή γλυκού τρεχούμενου νερού, σε ορισμένες περιπτώσεις πραγματικά μεγάλου όγκου όπως συμβαίνει και σήμερα.

«Αυτά τα υδραγωγεία είναι γνωστά ως επί το πλείστον για τις εντυπωσιακές γέφυρες τους, όπως το Pont du Gard στη νότια Γαλλία, τα οποία εξακολουθούν να στέκονται σήμερα μετά από δύο χιλιετίες. Αλλά είναι πιο εντυπωσιακά λόγω του τρόπου με τον οποίο λύθηκαν τα προβλήματα στην κατασκευή τους, κάτι που θα ήταν τρομακτικό ακόμη και για τους σύγχρονους μηχανικούς», δήλωσε ο καθηγητής της JGU, Cees Passchier.

Η διώροφη γέφυρα Kursunlugerme, μέρος του υδραγωγείου της Κωνσταντινούπολης: Δύο κανάλια νερού περνούν πάνω από τη γέφυρα - το ένα πάνω από το άλλο [Credit: Jim Crow]

Πάνω από 2.000 ρωμαϊκά υδραγωγεία μεγάλων αποστάσεων είναι γνωστά μέχρι σήμερα, και πολλά άλλα περιμένουν να ανακαλυφθούν. Η μελέτη που διενήργησε της Δρ. Gül Sürmelihindi και η ερευνητική του ομάδα επικεντρώνεται στο πιο εντυπωσιακό υδραγωγείο της ύστερης ρωμαϊκής εποχής, τις γραμμές ύδρευσης της Κωνσταντινούπολης.

Οι εναποθέσεις ανθρακικού άλατος παρέχουν πληροφορίες για τη διαχείριση του νερού στο Βυζάντιο

Το 324 μ.Χ., ο Μέγας Κωνσταντίνος έκανε την Κωνσταντινούπολη τη νέα πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Αν και η πόλη βρίσκεται στο γεωπολιτικά σημαντικό σταυροδρόμι των χερσαίων διαδρομών και των θαλασσών, η παροχή γλυκού νερού ήταν ένα πρόβλημα. Έτσι, χτίστηκε ένα νέο υδραγωγείο για την τροφοδοσία της Κωνσταντινούπολης από πηγές που βρίσκονταν 60 χιλιόμετρα προς τα δυτικά.

Καθώς η πόλη μεγάλωνε, αυτό το σύστημα επεκτάθηκε τον 5ο αιώνα μ.Χ. σε πηγές που βρίσκονται σε απόσταση 120 χιλιομέτρων από την πόλη σε ευθεία γραμμή. Αυτό έδωσε στο υδραγωγείο συνολικό μήκος τουλάχιστον 426 χιλιομέτρων, καθιστώντας το, ένα από τα μεγαλύτερα του αρχαίου κόσμου. Το υδραγωγείο αποτελείται από θολωτά κανάλια τοιχοποιίας αρκετά μεγάλα για να περπατήσει κανείς στο εσωτερικό τους, χτισμένα από λίθο και σκυρόδεμα, 90 μεγάλες γέφυρες και πολλές σήραγγες μήκους έως 5 χιλιομέτρων.

Αποθέσεις ανθρακικού άλατος από το υδραγωγείο της Κωνσταντινούπολης που δείχνει περίπου 25 ετήσια στρώματα [Credit: Cees Passchier]

Η Sürmelihindi και η ομάδα της μελέτησαν αποθέματα ανθρακικού άλατος από το υδραγωγείο, δηλαδή τον ασβεστόλιθο που σχηματιζόταν από το τρεχούμενο νερό, ο οποίος μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη λήψη σημαντικών πληροφοριών σχετικά με τη διαχείριση του νερού και το παλαιοπεριβάλλον της εποχής.

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι ολόκληρο το σύστημα του υδραγωγείου περιείχε μόνο λεπτές εναποθέσεις ανθρακικού άλατος, που υποδεικνύουν περίπου 27 χρόνια χρήσης. Από τα χρονικά της πόλης, ωστόσο, είναι γνωστό ότι το σύστημα των υδραγωγείων της λειτούργησε για περισσότερα από 700 χρόνια, τουλάχιστον μέχρι τον 12ο αιώνα.

«Αυτό σημαίνει ότι ολόκληρο το υδραγωγείο πρέπει να έχει διατηρηθεί και να καθαριστεί από αποθέσεις κατά τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, ακόμη και λίγο πριν σταματήσει να λειτουργεί», εξηγεί η Sürmelihindi. Οι εναποθέσεις ανθρακικών αλάτων μπορούν να εμποδίσουν ολόκληρη την παροχή νερού και πρέπει να αφαιρούνται κατά καιρούς.

Διπλή κατασκευή μεγαλύτερη των 50 χιλιομέτρων πιθανότατα κατασκευάστηκε για λόγους συντήρησης

Αν και το υδραγωγείο είναι ρωμαϊκής προέλευσης, το ανθρακικό αλάτι που βρίσκεται στο κανάλι προέρχεται από τον Μέσοη Βυζαντινή Περίοδο. Αυτό έκανε τους ερευνητές να σκεφτούν πιθανές στρατηγικές καθαρισμού και συντήρησης, επειδή ο καθαρισμός και η επισκευή ενός καναλιού 426 χιλιομέτρων συνεπάγεται ότι δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για εβδομάδες ή μήνες, την στιγμή που ο πληθυσμός της πόλης εξαρτάται από την παροχή νερού.

Η Δρ. Gül Sürmelihindi στο κύριο κανάλι ύδρευσης του υδραγωγείουτης Κωνσταντινούπολης, μήκους 426 χιλιομέτρων [Credit: Cees Passchier]

Στη συνέχεια διαπίστωσαν ότι το κεντρικό τμήμα του συστήματος νερού, μήκους 50 χιλιομέτρων είναι διπλό, με το ένα κανάλι υδραγωγείου πάνω από το άλλο, να διασχίζει διώροφες γέφυρες. «Είναι πολύ πιθανό ότι το σύστημα  αυτό δημιουργήθηκε για να επιτρέπει εργασίες καθαρισμού και συντήρησης», δήλωσε ο Passchier. «Θα ήταν μια δαπανηρή αλλά πρακτική λύση».

Δυστυχώς, για την ερευνητική ομάδα, δεν είναι πλέον δυνατή η μελέτη της ακριβούς λειτουργίας του συστήματος. Μία από τις πιο επιβλητικές γέφυρες, αυτή του Ballıgerme, ανατινάχτηκε με δυναμίτη το 2020 από κυνηγούς θησαυρού που πίστεψαν εσφαλμένα ότι μπορούσαν να βρουν χρυσό στα ερείπια.

Η μελέτη δημοσιεύεται στο Geoarchaeology.

Πηγή: The Archaeology News Network