Ξώμπουργο. Θεσμοφόριο (5ος - 4ος αι. π.Χ.). Δείτε εδώ το 1ο Μέρος του αφιερώματος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων. Δείτε εδώ το 2ο Μέρος...
 |
| Ξώμπουργο. Θεσμοφόριο (5ος - 4ος αι. π.Χ.). |
Δείτε εδώ το 1ο Μέρος του αφιερώματος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων.
Δείτε εδώ το 2ο Μέρος του αφιερώματος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων.
Ξώμπουργο
Το βασικό οικιστικό κέντρο της Γεωμετρικής εποχής (10ος-8ος αι. π.Χ.) στην Τήνο, εντοπίζεται στην ενδοχώρα του νησιού και συγκεκριμένα στην ορεινή περιοχή του Ξώμπουργου. Η επιλογή της θέσης σε απόσταση από τη θάλασσα θεωρείται ότι αντανακλά την ανάγκη για προστασία από την πειρατεία που κυριαρχεί στο Αιγαίο τους αιώνες που ακολουθούν την πτώση των μυκηναϊκών ανακτόρων (11ος αι. π.Χ.).
Το Ξώμπουργο, το οποίο αποτελεί επί σειρά ετών το επίκεντρο συστηματικής ανασκαφικής έρευνας αρχικά της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας και στη συνέχεια του Εθνικού και Καποδιστριακού Παν/μίου Αθηνών, υπό τη διεύθυνση της Καθ. Κ. Νότας Κούρου, παρέμεινε το σημαντικότερο οικιστικό και «πολιτικό» κέντρο στην Τήνο κατά τη διάρκεια αιώνων έως περίπου τα μέσα του 4ου αι. π.Χ., οπότε και εγκαταλείπεται. Η αρχαιολογική σκαπάνη στις υπώρειες του απόκρημνου βραχώδους υψώματος με το μεσαιωνικό κάστρο στην κορυφή, έφερε στο φως σημαντικά λείψανα της Γεωμετρικής περιόδου (10ος-8ος αι. π.Χ.). Ειδικότερα αποκαλύφθηκε ισχυρή οχύρωση, που προστάτευε τον οικισμό με τη μορφή Κυκλώπειου τείχους από μεγάλους ογκόλιθους. Έξω από την πύλη του τείχους ήρθε στο φως μικρό υπαίθριο ιερό με πολλές φάσεις, που καλύπτουν όλη τη Γεωμετρική εποχή. Λάκκοι με πυρές, προσφορές στερεών ή υγρών αγαθών (καρποί, λάδι, κρασί, μέλι), σπασμένα αγγεία και υπολείμματα τελετουργικών γευμάτων, υποδεικνύουν την άσκηση ταφικής λατρείας προς τιμή των προγόνων. Τον 8ο αι. π.Χ., το ιερό οργανώνεται με τη δημιουργία περιβόλων που περικλείουν τις πυρές, εσχάρας και λιθόκτιστου εδράνου για τις τελετουργίες. Πρόκειται για την περίοδο εμφάνισης του θεσμού της «Πόλης-Κράτους», οπότε και το ιερό στο Ξώμπουργο αποκτά κοινοτικό χαρακτήρα με την άσκηση χθόνιας λατρείας στην οποία συμμετείχαν όλα τα μέλη της κοινότητας.
 |
| Ξώμπουργο. Το βραχώδες ύψωμα με το μεσαιωνικό κάστρο στην κορυφή. |
Η άσκηση υπαίθριας λατρείας στο Ξώμπουργο πιστοποιείται και στην περιοχή, όπου αργότερα ιδρύθηκε το «Θεσμοφόριο» (βλ παρακάτω). Η λατρεία άρχισε λίγο πριν τα τέλη του 8ου αι. π.Χ., και ήταν αφιερωμένη στη γυναικεία θεότητα της φύσης και της αναπαραγωγής. Βρέθηκε υπαίθριος βωμός («εσχάρα»), λιθόκτιστο έδρανο και αβαθείς λάκκοι στους οποίους ήταν στερεωμένοι μεγάλοι πιθαμφορείς με ανάγλυφο διάκοσμο για τη φύλαξη της ετήσιας προσφοράς των πρώτων καρπών της γης (απαρχές) προς τη θεότητα.
Κατά τη διάρκεια της αρχαϊκής περιόδου (7ος-6ος αι. π.Χ.), ο οικισμός επεκτείνεται έξω από τη γραμμή της οχύρωσης. Στις αρχές του 7ου αι. π.Χ., πάνω από το ανατολικό τμήμα του υπαίθριου γεωμετρικού ιερού έξω από την πύλη του τείχους, διαμορφώνεται μικρός ναός («ιερός οίκος») με έναν εσωτερικό χώρο. Ο μικρός αυτός ναός ήταν αφιερωμένος σε λατρεία χθόνιων θεοτήτων, που είχαν σχέση με τη φύση και την καλλιέργεια της γης. Το κτήριο κοσμούσε, πιθανότατα, τμήμα ανάγλυφης πήλινης ζωφόρου, που εικονίζει άρμα που σέρνουν φτερωτοί ίπποι και στο οποίο επιβαίνουν δύο γυναικείες μορφές.
Η άσκηση της λατρείας στην περιοχή του μεταγενέστερου «Θεσμοφόριου» συνεχίζεται τον 7ο αλλά και τον 6ο αι. π.Χ., όπως αποδεικνύουν οι πιθαμφορείς που εξακολουθούν να αφιερώνονται στο ιερό. Τα μεγάλα αυτά σε μέγεθος αγγεία διακοσμούνται με πλούσιες ανάγλυφες εικονιστικές παραστάσεις, σε ορισμένες περιπτώσεις μοναδικές, για την ιστορία της αρχαίας ελληνικής τέχνης (βλ. παρακάτω).
 |
| Ξώμπουργο. Το γεωμετρικό ιερό (8ος αι. π.Χ.) |
Ο αρχαϊκός οικισμός οχυρώνεται στην περίοδο των Περσικών πολέμων (αρχές 5ου αι. π.Χ.). Την ίδια περίπου περίοδο (τέλη 6ου-αρχές 5ου αι. π.Χ.) τη θέση της θεάς της γονιμότητας και της φύσης παίρνει η προστάτιδα της γεωργίας θεά Δήμητρα. Τη συνέχιση της παράδοσης στη θρησκεία βλέπουμε στην περίπτωση του «Θεσμοφόριου». Στο χώρο του παλαιότερου υπαίθριου ιερού ιδρύεται, στη διάρκεια της κλασικής περιόδου (5ος και 4ος αι. π.Χ.), ιερό ναόσχημο οικοδόμημα αφιερωμένο στη λατρεία της Δήμητρας («Θεσμοφόριο») . Τα σωζόμενα αρχιτεκτονικά λείψανα, τα οποία σώζονται έξω από τη δυτική πύλη του τείχους των αρχών του 5ου αι. π.Χ., δεν ανήκουν όλα στην ίδια εποχή. Το ναόσχημο οικοδόμημα, το οποίο αποτελείται από ένα μικρό κεντρικό δωμάτιο (σηκό) και έναν προθάλαμο (πρόναο) και έχει δάπεδο στρωμένο με βότσαλα χρονολογείται τον 5ο αι. π.Χ. Κατά τη διάρκεια του 4ου αι. π.Χ., ο ναΐσκος αποκτά επιπλέον χώρους (προσκτίσματα) για τη διανυκτέρευση των γυναικών η παρουσία των οποίων ήταν αναγκαία για την τέλεση της εορτής των «Θεσμοφορίων» προς τιμήν της θεάς Δήμητρας.
Μεταξύ των οικοδομημάτων που έχουν ανασκαφεί στο Ξώμπουργο, ιδιαίτερη, τέλος, είναι η σημασία του «Κτηρίου Ε», το οποίο εντοπίζεται έξω από τα τείχη που περιέκλειαν τον γεωμετρικό οικισμό. Στο κτήριο διακρίνονται δύο οικοδομικές φάσεις. Μία αρχαϊκή και μία κλασική. Η εύρεση αντικειμένων, όπως είναι ακέραιο χάλκινο δικαστικό πινάκιο, άλλα ενεπίγραφα μεταλλικά αντικείμενα και εξαιρετικής ποιότητας εισηγμένα αγγεία (αρχαϊκά κορινθιακά και κλασικά αττικά), υποδεικνύουν ότι, πιθανότατα, πρόκειται για δημόσιο κτήριο («Ανδρείον» ή «Πρυτανείον»).
 |
| Ξώμπουργο. Το νεκροταφείο στη θέση «Βαρδαλάκος» (5ος - 4ος αι. π.Χ.). |
Στην ανατολική πλευρά του Ξώμπουργου λίγο πιο χαμηλά από τη μονή της Ιεράς Καρδίας του Χριστού στη θέση που είναι γνωστή με το όνομα «Βαρδαλάκος» βρίσκεται το μόνο μέχρι στιγμής γνωστό νεκροταφείο του αρχαίου οικισμο.
Η κύρια ακμή του νεκροταφείου που άρχισε να χρησιμοποιείται, πιθανότατα, κατά την αρχαϊκή εποχή, ανήκει στον 5ο και στον 4ο αι. π.Χ. Περιλαμβάνει απλούς τάφους, οι οποίοι χαρακτηρίζονται από μεγάλη τυπολογική ποικιλία (σαρκοφάγοι, εγχυτρισμοί, κιβωτιόσχημοι, κεραμοσκεπείς) αλλά και μερικούς περιβόλους για οικογενειακές ταφές. Ιδιαίτερο είναι το ενδιαφέρον κτιστών κατασκευών σε χρήση για τελετουργίες προς τιμήν των νεκρών. Σε ορισμένες περιπτώσεις, διαπιστώθηκε ότι στις κατασκευές στήνονταν μαρμάρινα μνημεία, όπως στήλες και επιτάφιοι ναΐσκοι.
Δείτε εδώ το 1ο Μέρος του αφιερώματος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων.
Δείτε εδώ το 2ο Μέρος του αφιερώματος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων.
Πηγή: Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων
Δεν υπάρχουν σχόλια