Επαναπροσδιορίζοντας το μουσείο του αύριο

Μια συζήτηση για τον νέο ρόλο των μουσείων με αφορμή το συνέδριο CoMuseum που διοργάνωσαν το Μουσείο Μπενάκη, η Πρεσβεία των ΗΠΑ και το Βρετ...

Μια συζήτηση για τον νέο ρόλο των μουσείων με αφορμή το συνέδριο CoMuseum που διοργάνωσαν το Μουσείο Μπενάκη, η Πρεσβεία των ΗΠΑ και το Βρετανικό Συμβούλιο.

Ποια είναι η θέση του μουσείων στον σύγχρονο κόσμο; Ποια εργαλεία θα κληθούν να χρησιμοποιήσουν προκειμένου να επαναπροσδιορίσουν τη θέση τους; Ποιος είναι ο ρόλος ενός μουσείου σε μια εποχή που κυριαρχεί η κλιματική κρίση; Πώς διαγράφεται η επόμενη μέρα μετά την υγειονομική κρίση; Θα είναι το μέλλον του πολιτισμού ψηφιακό; Και τι συνδέει τα μουσεία, την ευεξία και την Εκκλησία;

Αναντίρρητα, ο κόσμος της τέχνης επλήγη ίσως περισσότερο από κάθε άλλον από τα περιοριστικά μέτρα λόγω της πανδημίας, τα οποία προκάλεσαν, μεταξύ άλλων, τεράστια προβλήματα στα μουσεία όλου του κόσμου. Η συζήτηση για την ταυτότητα της επόμενης μέρας των πολιτιστικών οργανισμών είναι πιο επίκαιρη από ποτέ. 

Έτσι, ενώ μαίνεται η υγειονομική κρίση και η διεθνής κοινότητα καλείται να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της κοινωνικής ισότητας και της κλιματικής αλλαγής, τα μουσεία και οι πολιτιστικοί οργανισμοί ήδη αναθεωρούν τη θέση τους στον κόσμο. Σε αυτόν τον γόνιμο προβληματισμό έρχεται να συμβάλει το Διεθνές Συνέδριο CoMuseum 2021, έχοντας ως στόχο να διερευνήσει τον επαναπροσδιορισμό της θέσης των μουσείων, ώστε να είναι έτοιμα να αναλάβουν τον νέο τους ρόλο μέσω μιας ανθρωποκεντρικής προσέγγισης με νέα εργαλεία, γνώση, δεξιότητες και μοντέλα ηγεσίας. 

Ειδικότερα, το Συνέδριο CoMuseum, το οποίο πραγματοποιήθηκε στις αρχές Δεκεμβρίου, ανέδειξε το θέμα του επαναπροσδιορισμού του μουσείου του μέλλοντος. Συγκεκριμένα, πρόκειται για μια διεθνή πλατφόρμα γνώσης για την ευημερία των πολιτιστικών οργανισμών και των κοινοτήτων που αυτοί υπηρετούν, η οποία ενισχύει την παραγωγή και την ανταλλαγή νέων ιδεών και παράλληλα διευκολύνει και ευνοεί τη δημιουργία δικτύων και συνεργειών μεταξύ επαγγελματιών της τέχνης και του πολιτισμού σε παγκόσμιο επίπεδο.

Το συνέδριο πραγματοποιήθηκε πρώτη φορά το 2011 με πρωτοβουλία του Μουσείου Μπενάκη, σε συνεργασία με δύο σημαντικούς πολιτιστικούς και εκπαιδευτικούς φορείς, την Πρεσβεία των Ηνωμένων Πολιτειών στην Αθήνα και το Βρετανικό Συμβούλιο. Μέσα στα χρόνια, όμως, εξελίχθηκε σε κάτι περισσότερο από ένα συνέδριο, έχοντας ως στόχο την προώθηση της συλλογικής δράσης και την ενίσχυση του ανθρώπινου κεφαλαίου των μουσείων, των πολιτιστικών οργανισμών και των ανεξάρτητων καλλιτεχνικών ομάδων.

Στις θεματικές του φετινού συνεδρίου συμπεριλαμβάνονταν ζητήματα όπως η βιωσιμότητα και οι ψηφιακές στρατηγικές, το μέλλον του περιεχομένου σε σχέση με τις συλλογές, ο κοινωνικός αντίκτυπος των πολιτιστικών οργανισμών καθώς και ο ρόλος του μουσείου στην κλιματική κρίση.

Αναμφίβολα, αυτό το συνέδριο λειτουργεί ως ένας διεθνής τόπος συνάντησης επαγγελματιών του πολιτισμού και δίνει προτεραιότητα στην ευαισθητοποίηση του κοινού σε ζητήματα πολιτιστικής διαφορετικότητας και κοινωνικής ενσωμάτωσης. Στο πλαίσιο αυτό συνομιλήσαμε με τη συνιδρύτρια και συντονίστρια του CoMuseum Σοφία Χανδακά, τη μορφωτική ακόλουθο της Πρεσβείας των ΗΠΑ Shanna Dietz Surendra, καθώς και με την επικεφαλής του τμήματος Τεχνών του Βρετανικού Συμβουλίου στην Ελλάδα Μαρία Παπαϊωάννου.

Σοφία Χανδακά, 

Συνιδρύτρια και συντονίστρια του CoMuseum, Επιμελήτρια του Τμήματος Πολιτισμών του Κόσμου, Μουσείο Μπενάκη

Σοφία Χάνδακα. [Credit: Ανδρέας Σχοινάς]

— Ποιο είναι το όραμα της συγκεκριμένης διοργάνωσης και ποια η αποστολή του;

Όραμα του CoMuseum είναι να προσφέρει μια διεθνή πλατφόρμα γνώσης για την ευημερία των πολιτιστικών οργανισμών και των κοινοτήτων που αυτοί υπηρετούν, η οποία ενισχύει την παραγωγή και την ανταλλαγή νέων ιδεών και παράλληλα διευκολύνει και ευνοεί τη δημιουργία δικτύων και συνεργειών μεταξύ επαγγελματιών της τέχνης και του πολιτισμού σε παγκόσμιο επίπεδο.

Το πρώτο διεθνές συνέδριο για τα μουσεία πραγματοποιήθηκε το 2011, αρχικά ως συνεργασία του Μουσείου Μπενάκη και της Πρεσβείας των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, με στόχο τη δημιουργία επαφών μεταξύ Αμερικανών και Ελλήνων επαγγελματιών του πολιτισμού. Πολύ γρήγορα εντάχθηκε και το Βρετανικό Συμβούλιο στη διοργάνωση, ενισχύοντας έτσι τη δυναμική του με τεχνογνωσία από τη Βρετανία. Μέσα στα χρόνια η πρωτοβουλία εξελίχθηκε σε «κάτι περισσότερο από ένα συνέδριο», όπως χαρακτηριστικά λέμε. Η διοργάνωση σήμερα, δέκα χρόνια μετά, αποτελεί ζωντανό παράδειγμα της δύναμης της συνεργασίας τριών πολιτιστικών και εκπαιδευτικών φορέων, του Μουσείου Μπενάκη, της Πρεσβεία των ΗΠΑ και του Βρετανικού Συμβουλίου, εξού και η επωνυμία του CoMuseum.

Αποστολή του CoMuseum είναι να προωθήσει τη συλλογική δράση και τη δικτύωση, να ενισχύσει το ανθρώπινο κεφάλαιο των μουσείων, των πολιτιστικών οργανισμών και των ανεξάρτητων καλλιτεχνικών ομάδων που δραστηριοποιούνται στην πόλη, να βοηθήσει στην ανάπτυξη τεχνογνωσίας και εμπιστοσύνης, να ενθαρρύνει τη γόνιμη ανταλλαγή ιδεών και ωφέλιμων πρακτικών, να αντιμετωπίσει τις σύγχρονες προκλήσεις και να αποτελέσει σημείο αναφοράς για να οραματιστούμε και να σχεδιάσουμε από κοινού το μέλλον του πολιτισμού σε παγκόσμια κλίμακα. 

— Πείτε μας με λίγα λόγια τη φιλοσοφία και την ταυτότητα της φετινής διοργάνωσης και τις θεματικές του.

Ενώ η υγειονομική κρίση δεν έχει τελειώσει και καθώς η διεθνής κοινότητα καλείται να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της κοινωνικής ισότητας και της κλιματικής κρίσης, τα μουσεία και οι πολιτιστικοί οργανισμοί ήδη αναθεωρούν τη νέα θέση τους στον κόσμο.

Με τίτλο «(Επανα)προσδιορίζοντας το μουσείο του αύριο», το Διεθνές Συνέδριο CoMuseum 2021 πραγματεύτηκε τον επαναπροσδιορισμό της θέσης των μουσείων, ώστε να είναι έτοιμα να αναλάβουν τον νέο τους ρόλο μέσω μιας ανθρωποκεντρικής προσέγγισης, με νέα εργαλεία, γνώση, δεξιότητες και μοντέλα ηγεσίας. Στις θεματικές του συνεδρίου περιλήφθηκαν η βιωσιμότητα και οι ψηφιακές στρατηγικές, το μέλλον του περιεχομένου σε σχέση με τις συλλογές, την επιμέλεια και την αφήγηση, ο κοινωνικός αντίκτυπος των πολιτιστικών οργανισμών και ο ρόλος του μουσείου στην κλιματική κρίση.

Στην ενδέκατη κατά σειρά διοργάνωση του ετήσιου συνεδρίου, σε συνεργασία με τη Βρετανική Πρεσβεία στην Αθήνα και το Polyeco Contemporary Art Initiative, υπό την αιγίδα του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, του δήμου Αθηναίων και του ICOM Ελλάδος, επαγγελματίες από τον διεθνή μουσειακό και τον ευρύτερο πολιτιστικό χώρο, καλλιτέχνες, εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών, εκπαιδευτικοί και ακαδημαϊκοί παρουσίασαν ιδέες και πρακτικές σε σχέση με τα παραπάνω ζητήματα. Η ψηφιακή εκδοχή του CoMuseum 2021 πρόσφερε την ευκαιρία να συμμετάσχουν πάνω από 45 εξαιρετικοί ομιλητές από την Ελλάδα, τις ΗΠΑ, τη Βρετανία, την Ιρλανδία, τη Ρουμανία και τη Γερμανία, ενώ το κοινό ξεπέρασε τους 700 ενεργούς συμμετέχοντες.

Καθεμία και καθένας από τις/-ους ομιλήτριες/ομιλητές προσέγγισε τις θεματικές προσκομίζοντας παραδείγματα από τον τομέα και τον τόπο του, με γνώμονα τη συνεργασία ως εργαλείο ανάπτυξης, καινοτομίας και κοινό αγαθό. Στην πλειοψηφία τους ανέδειξαν την πολυπλοκότητα και την ευελιξία των μουσείων, καθώς και την ανταπόκρισή τους στις προκλήσεις του μέλλοντος.

— Τι έχετε σκοπό να κάνετε για την επόμενη μέρα και ποιοι είναι οι στόχοι για την περαιτέρω εξέλιξή του;

Σε μια περίοδο ανάκαμψης, αποκατάστασης και ανασυγκρότησης, το CoMuseum στοχεύει στην υποστήριξη των μουσείων ώστε να ανταποκριθούν στις νέες αλλαγές, να επανεκτιμήσουν τη θέση τους στον κόσμο, να κατανοήσουν καλύτερα και να εκφράσουν την αξία τους και να συνεχίσουν να επιδεικνύουν την απόλυτη συνάφειά τους με την κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη. Επιπλέον, το CoMuseum επιδιώκει να υποστηρίξει τους ανθρώπους του πολιτισμού ώστε να ανταποκριθούν στην αλλαγή χωρίς να αφήσουν κάποιους πίσω, τοποθετώντας τις αξίες της ετερότητας, της ισότητας και της ένταξης στο κέντρο της στρατηγικής τους αναφορικά με το εργασιακό πλαίσιο και την ενδυνάμωση των γυναικών, των καλλιτεχνών και των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων.  

Με το βλέμμα στο μέλλον των μουσείων, επιδιώξαμε από το 2011 να δημιουργήσουμε ένα ασφαλές περιβάλλον, ένα ομότιμο δίκτυο ανταλλαγής πρακτικών και γνώσης που να στηρίζει τα μουσεία ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στις αλλαγές, ενδυναμώνοντας έτσι το οικοσύστημα των επαγγελματιών των μουσείων, αρχικά της Ελλάδας. Πιστεύω ότι το έχουμε καταφέρει αυτό σε εθνικό επίπεδο, χρειάζεται ενεργή ενασχόληση για να εξασφαλίσουμε τη βιωσιμότητα αυτής της σχέσης εμπιστοσύνης.

Επιπλέον, η ψηφιακή εκδοχή του συνεδρίου τα τελευταία 2 χρόνια μάς πρόσφερε τεράστια προβολή διεθνώς. Και φέτος και πέρσι είχαμε πάνω από 1.200 εγγραφές από όλο τον κόσμο. 

Στόχος μας για το μέλλον είναι να καθιερωθούν το CoMuseum και η Ελλάδα ως κόμβοι γνώσης για θέματα μουσείων και πολιτιστικής διαχείρισης, αρχικά σε όλη τη νοτιοανατολική Ευρώπη και την περιοχή της Μεσογείου. Πρώτον, γιατί ο παγκόσμιος Νότος χρειάζεται τέτοιες πρωτοβουλίες και έχει ανάγκη να ακουστεί και δεύτερον γιατί αξίζει να ακουστεί και έχει πολλά να πει, ειδικά έχοντας επιδείξει μοναδική ανθεκτικότητα στις κρίσεις της τελευταίας δεκαετίας.

«Αναμειγνύοντας» γνώση, πρακτικές και ιδέες επαγγελματιών από διαφορετικά περιβάλλοντα, είτε αυτά αφορούν το μέγεθος των μουσείων που εκπροσωπούν, είτε τους προϋπολογισμούς τους, είτε το κοινωνικό συγκείμενο ή άλλες κοινωνικές, πολιτικές ή οικονομικές συνθήκες, μέσα από το CoMuseum φέρνουμε πιο κοντά κάθε επαγγελματία, ανεξαρτήτως ρυθμών και δυνατοτήτων ανταπόκρισης στην αλλαγή, στην ανταλλαγή τεχνογνωσίας και εμπειριών, πρωτοπορίας και καινοτομίας.

Η επόμενη μέρα για εμάς είναι κάθε (επόμενη) μέρα που το δίκτυό μας θα γίνεται δυνατότερο και πιο ανθεκτικό, σε ψηφιακό και σε φυσικό περιβάλλον, και το CoMuseum θα πορεύεται με βασικές αρχές και αξίες τη συνεργασία, τη συμμετοχή, την ανταλλαγή, τη γενναιοδωρία και την αλληλεγγύη.

— Ποιος πιστεύετε ότι είναι ο ρόλος των μουσείων σήμερα;

Τα μουσεία έχουν μεγάλη δυνατότητα να ενεργοποιήσουν τους πολίτες, να ενισχύσουν φωνές, να δημιουργήσουν κοινωνική αξία και να έχουν θετικό αντίκτυπο στη ζωή και στην υγεία του πλανήτη και των κατοίκων του. Γιατί τα μουσεία είναι αξιόπιστοι θεσμοί, με μακροχρόνια παρουσία και δυνατότητα να απευθύνονται στο ευρύ κοινό, είτε δίνοντας το παράδειγμα με τη δική τους δραστηριότητα είτε ευαισθητοποιώντας τους ανθρώπους για βασικά ζητήματα που αφορούν τον πλανήτη μας: το περιβάλλον, την κοινωνική ισότητα, την ευεξία. 

Όπως λέει ο Richard Sandell, τα μουσεία είναι «δυνάμεις του καλού». Η δύναμή τους έγκειται στη δυνατότητά τους να λειτουργούν όχι απλώς ως θεματοφύλακες αλλά και ως φορείς αλλαγής, ανάπτυξης, δημοκρατίας και πολιτισμού, πολιτιστικής κληρονομιάς και πολιτιστικής δημιουργίας. Το στοίχημα είναι να κρατήσουν αυτήν τη μοναδικότητα, την αξιοπιστία και τη μακροβιότητα ενεργή και να την εμπλουτίζουν διαρκώς με νέες έννοιες, γνώσεις, ερμηνείες, και φωνές.

Φωτογραφία από το CoMuseum του 2019. [Credit: Ανδρέας Σχοινάς]

— Πώς μια πολιτιστική εμπειρία μπορεί να συνδυαστεί με την τεχνολογία;

Τα μουσεία βρίσκονται στο σταυροδρόμι του αναλογικού τους παρελθόντος και ενός μέλλοντος που υπόσχεται νέα μέσα και νέους τρόπους δημιουργίας και επεξεργασίας της γνώσης. Από τον πιο πρακτικό και προβλέψιμο τρόπο χρήσης της τεχνολογίας, π.χ. με ψηφιακές ξεναγήσεις και ψηφιακά εργαλεία, έως τα ψηφιακά μέσα δημιουργίας και συνδημιουργίας περιεχομένου, ζούμε ήδη σε έναν κόσμο στον οποίο η ψηφιακή διάσταση είναι απαραίτητη και συμπληρωματική της φυσικής διάστασης των πραγμάτων. Μια επιμελημένη σύγκλιση των δύο κόσμων θα μπορούσε να δημιουργήσει νέα αφηγήματα, σε διαφορετικές πλατφόρμες.

Δύο παραδείγματα που παρουσιάστηκαν κατά τη διάρκεια των εργαστηρίων του CoMuseum 2021 δείχνουν πώς μια πολιτιστική εμπειρία μπορεί να συνδυαστεί με την τεχνολογία. Πρώτον, το «Μουσείο στο Σχολείο» ή Museotek, ένα πρόγραμμα της Unisystems S.M.S.A., που μεταφέρει εκπαιδευτικά προγράμματα από τον φυσικό χώρο του μουσείου στη σχολική τάξη, μέσω διαδικτύου, στο οποίο συμμετέχει και το Μουσείο Μπενάκη. Δεύτερο παράδειγμα είναι η εφαρμογή που δημιούργησε η Microsoft για την Αρχαία Ολυμπία.

— Η πανδημία κατά πόσο άλλαξε τις τάσεις για τα μουσεία και ποιο θα είναι το αποτύπωμά της;  

Η πανδημία άλλαξε τον τρόπο που υπάρχουμε, ζούμε, εργαζόμαστε και συναναστρεφόμαστε. Έτσι επέφερε αλλαγές και στα μουσεία ή, σε αρκετές περιπτώσεις, επιτάχυνε αλλαγές που θα γίνονται ούτως ή άλλως – όπως είναι η ψηφιακή μετάβαση. Βέβαια, όπως είπαμε παραπάνω, μόλις που υποψιαζόμαστε τις δυνατότητες της ψηφιακής εποχής στα μουσεία, και σίγουρα δεν αφορούν μόνο τη μεταφορά της επίσκεψης σε ψηφιακό χώρο.

Η πανδημία επίσης έδωσε περιθώριο για πειραματισμούς και DYI δράσεις, με λιγότερες απαιτήσεις, χαμηλούς προϋπολογισμούς και δυνατότητα να δοκιμάσεις και να δοκιμαστείς, να μάθεις μέσα από τα λάθη.

Πολλοί εργαζόμενοι στα μουσεία αναγκαστικά ανέπτυξαν νέες δεξιότητες και πολύ διαφορετικές, όπως πολλοί επίσης έχασαν τη δουλειά τους, αφού πάρα πολλά μουσεία παγκοσμίως δεν ξανάνοιξαν ποτέ μετά το πρώτο lockdown. Οι άνθρωποι των μουσείων έλαβαν νέα αξία μετά την πανδημία. Όπως αλλάζουν οι ισορροπίες του πλανήτη, έτσι και οι νέοι «ηγέτες» στον χώρο του πολιτισμού προέρχονται από πολύ διαφορετικά περιβάλλοντα, με καταβολές, κατάρτιση και εμπειρία πέραν των παραδοσιακών επαγγελμάτων του πολιτισμού.

Τέλος, η ανάγκη για επαφή –για φυσική επαφή με τους ανθρώπους– έκανε ακόμα πιο έντονη τη μετατόπιση του ενδιαφέροντος από τα αντικείμενα στους ανθρώπους που βιώνουν εδώ και καιρό τα μουσεία. Κάτι τέτοιο δεν γίνεται, βέβαια, από τη μια μέρα στην άλλη, είναι μια συνεχής διαδικασία.

Θα ζούμε για πολύ τις αλλαγές της πανδημίας, οι περισσότερες από τις οποίες είναι μη αναστρέψιμες. Έτσι παρουσιάζεται μια μεγάλη ευκαιρία να «ξαναχτίσουμε καλύτερα», πιο ανθρώπινα και με φροντίδα τον πλανήτη.

Το CoMuseum 2021 διερευνά τον επαναπροσδιορισμό της θέσης των μουσείων ώστε να είναι έτοιμα να αναλάβουν έναν νέο ρόλο μέσα σε αυτό το πλαίσιο στη μετά-Covid εποχή.

— Τι είναι το μουσείο για σας; Ποιο είναι το αγαπημένο σας;

Το μουσείο είναι τόπος συναντήσεων στον χώρο και στον χρόνο. Στο μουσείο μπορείς να νιώσεις οικεία, να ταυτιστείς, να ανακαλύψεις, να αμφισβητήσεις, να ακουστείς, να συμβάλεις στην παραγωγή της γνώσης, να ξαναπάς. Αυτή την οικειότητα, τη «ζεστασιά» και την αίσθηση του ανήκειν που μπορεί να παρέχει ένα μουσείο ως δημόσιος χώρος, ως «τρίτος χώρος», ελεύθερος από τις συνθήκες της καθημερινότητας του σπιτιού ή της εργασίας, προσπαθώ να προβάλω μέσα από τη δουλειά μου στο Μουσείο Μπενάκη, καθώς και μέσα από το Διεθνές Συνέδριο CoMuseum.

Το αγαπημένο μου μουσείο; Δύσκολο. Σαν να με βάζετε να επιλέξω ένα από τα ελληνικά νησιά! Αγαπώ πολύ το Μουσείο Pitt Rivers του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, όπου έκανα το διδακτορικό μου – πέρασα πολύ χρόνο εκεί ως φοιτήτρια και βίωσα την αξία των μουσείων στον χρόνο. Πρόκειται για μουσείο αρχαιολογικού και εθνογραφικού περιεχομένου και το ονομάζουν «μουσείο των μουσείων», αφού έχει κρατήσει τον βικτoριανό τρόπο ταξινόμησης και παρουσίασης των αντικειμένων από όλους τους πολιτισμούς του κόσμου, συνδυάζοντάς τον με έναν πρωτοπόρο επιστημονικό, εκπαιδευτικό και εκθεσιακό προγραμματισμό που θέτει στο τραπέζι όλα τα «υπαρξιακά» ζητήματα αναπαράστασης της γνώσης και των πολιτισμών που αφορούν κάθε μουσείο στον 21ο αιώνα. Για μένα είναι το καλύτερο πάντρεμα του παρελθόντος με το μέλλον των μουσείων. Και δημιουργεί «χώρο» για όλους και όλα, αντικείμενα και ανθρώπους.

Shanna Surendra, 

Μορφωτική ακόλουθος, Πρεσβεία ΗΠΑ

— Ποιοι λόγοι οδήγησαν την Πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αθήνα να υποστηρίξει το Συνέδριο για τα Μουσεία;

Το Συνέδριο CoMuseum είναι μοναδικό σε εύρος θεματικών και συμμετεχόντων και αποτελεί σημείο συνάντησης κορυφαίων μουσείων, πολιτιστικών οργανισμών, οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και εταιρειών από ολόκληρο τον κόσμο. Το συνέδριο αυτό ξεκίνησε μέσα από μια συνεργασία του Μουσείου Μπενάκη και της Πρεσβείας των ΗΠΑ το 2011, ως μια πλατφόρμα ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών μεταξύ πολιτιστικών οργανισμών και μουσείων από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ελλάδα.

Στην πραγματικότητα, η πολιτιστική συνεργασία μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Ελλάδας αποτελεί σημαντικό μέρος της εξαιρετικής συμμαχίας ανάμεσα στις δυο χώρες, ειδικά καθώς γιορτάζουμε 200 χρόνια φιλίας. Είναι επίσης κεντρικό σημείο του στρατηγικού διαλόγου και αποτελεί βάση των μοναδικών δεσμών μεταξύ των λαών μας. Τον περασμένο Οκτώβριο, στο πλαίσιο του 3ου Στρατηγικού Διαλόγου, υπό την ηγεσία των υπουργών Εξωτερικών Μπλίνκεν και Δένδια, οι χώρες μας συμφώνησαν να εντατικοποιήσουν τη συνεργασία τους στον τομέα του πολιτισμού. Συμφωνήσαμε να συνεχίσουμε προγράμματα, όπως το συνέδριο για τα μουσεία, να επεκτείνουμε τις συμπράξεις του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα στον χώρο του πολιτισμού, να εμβαθύνουμε και να επεκτείνουμε τη συνεργασία μας στο σημείο τομής του πολιτισμού και της τεχνολογίας.

Το 2012, το Βρετανικό Συμβούλιο έγινε βασικός εταίρος του συνεδρίου και από τότε το Μπενάκη, η Πρεσβεία των ΗΠΑ και το Βρετανικό Συμβούλιο είναι οι βασικοί διοργανωτές του προγράμματος. Καθώς η εμβέλεια και η σημασία του συνεδρίου έχουν μεγαλώσει τα τελευταία χρόνια και τα μουσεία αντιμετωπίζουν νέες προκλήσεις και καλούνται να παίξουν νέους και διευρυμένους ρόλους στις κοινωνίες μας, το CoMuseum έχει προσελκύσει την αρωγή νέων συνεργατών και χορηγών, συμπεριλαμβανομένων άλλων διεθνών ιδρυμάτων αλλά και εταιρειών όπως η Microsoft και η Unisystems. Κι ελπίζουμε να προσελκύσουμε μια μεγαλύτερη ομάδα υποστηρικτών και συνεργατών στο μέλλον.

ΜyMuseum 2019

— Ποιες σύγχρονες προκλήσεις καλούνται να αντιμετωπίσουν σήμερα τα μουσεία; 

Σαν οργανισμοί που αφηγούνται τις ιστορίες της ανθρωπότητας, λειτουργούν ως κοινοτικά κέντρα και προσφέρουν ασφάλεια, γνώση, έμπνευση, και ψυχαγωγία, τα μουσεία έχουν πολλά διαφορετικούς ρόλους και έχουν ευθύνη να αντιμετωπίσουν το πλήρες εύρος των σημερινών κοινωνικών θεμάτων, τόσο στο εσωτερικό των οργανισμών τους όσο και εξωτερικά για τα κοινά και τις κοινότητές τους.

Το φετινό CoMuseum ήταν ιδιαίτερα επιτυχημένο, καθώς φώτισε τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σήμερα τα μουσεία και οι πολιτιστικοί φορείς, ειδικά μετά από δύο πολύ δύσκολα χρόνια παγκόσμιας κρίσης, lockdown, συλλογικού πόνου και αβεβαιότητας. Πρώτα απ' όλα, για να επιβιώσουν, τα μουσεία πρέπει να αντιμετωπίσουν το θέμα της οικονομικής τους βιωσιμότητας και να βρουν νέες πηγές εσόδων. Η ομιλία και το εργαστήριο του Will Cary, διευθυντή εταιρικής στρατηγικής στο μουσείο Barnes Foundation, έδωσε πρακτικές συμβουλές και λύσεις προς αυτή την κατεύθυνση.

Τα μουσεία έχουν επίσης την υποχρέωση να πάρουν θέση στο ζήτημα της κοινωνικής δικαιοσύνης, της διαφορετικότητας και της συμπερίληψης κι αυτό σημαίνει ότι πρέπει και τα ίδια να είναι συμπεριληπτικά ως οργανισμοί –στις διαδικασίες προσλήψεων και στις ηγετικές τους ομάδες– αλλά και να προσκαλούν διαφορετικά κοινά στους χώρους τους, να αφηγούνται τις ιστορίες διαφορετικών κοινωνικών ομάδων, να λένε τις σκληρές αλήθειες για το παρελθόν τους και να συμπεριλάβουν την κοινωνική δικαιοσύνη στην αποστολή τους.

— Τι κρατάτε περισσότερο από τις φετινές ομιλίες;

Η μεγαλύτερη επιτυχία του CoMuseum είναι ότι προσελκύει τόσο πολλούς εξαιρετικούς ομιλητές και ομιλήτριες και φιλοξενεί συζητήσεις πάνω σε καίρια ζητήματα. Είναι δύσκολο να ξεχωρίσω μία μόνο ομιλία! Ίσως λόγω προσωπικού ενδιαφέροντος για το θέμα της κλιματικής κρίσης, θα σταθώ στην ομιλία της Jane Winchell και στη δουλειά που κάνει στο «Κέντρο Τέχνης και Φύσης» στο Peabody Museum, εκπαιδεύοντας το κοινό μέσω βιωματικών δράσεων στο πώς να προστατέψουμε και να σώσουμε τον πλανήτη μας. Η ομιλία της Jane πρόσφερε σημαντικά μαθήματα, καθώς όλοι μαζί πρέπει να αντιμετωπίσουμε αυτή την καθοριστική κρίση της εποχής μας.

Μαρία Παπαϊωάννου, 

Επικεφαλής Τμήματος Τεχνών του Βρετανικού Συμβουλίου στην Ελλάδα

Μαρία Παπαϊωάννου, Ελένη Αλεξάκη και Σόφι Λάμπρου.
[Credit: Ανδρέας Σχοινάς]

— Ποια η συμβολή του Bρετανικού Συμβουλίου στη διοργάνωση του συνεδρίου; Τι σας παρακίνησε να συμμετέχετε στις εκδηλώσεις αυτές;

Τα μουσεία έχουν στρατηγική θέση στο πολιτιστικό πρόγραμμα του Βρετανικού Συμβουλίου στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Το CoMuseum ξεκίνησε για εμάς το 2012 ως ένα συνέδριο για τα μουσεία και τους πολιτιστικούς οργανισμούς, αλλά μέσα στα χρόνια κατάφερε να γίνει ένας χώρος ουσιαστικού διαλόγου, δικτύωσης, επιμόρφωσης για τους επαγγελματίες του χώρου από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Πρόκειται για ένα συνέδριο που συνεπιμελούμαστε μαζί με την Πρεσβεία των ΗΠΑ και το Μουσείο Μπενάκη και απαιτεί τουλάχιστον έξι μήνες εντατικής προετοιμασίας στο επίπεδο των επιλογής των θεματικών και των ομιλητών.  Από την πλευρά μας, στο πλαίσιο της αναζήτησης των πιο καίριων θεματικών που απασχολούν τα μουσεία στην Ελλάδα, διενεργήσαμε εκτενή ποιοτική έρευνα με τη συμμετοχή περισσότερων από 200 μουσείων στην Ευρώπη, εστιάζοντας στις προκλήσεις και εκπαιδευτικές ανάγκες των επαγγελματιών του χώρου, και διερευνήσαμε το πώς τα μουσεία ανταποκρίθηκαν στην κρίση του Covid-19 και τον διαρκώς μεταβαλλόμενο ρόλο τους. (Μπορείτε να βρείτε την έρευνα εδώ).  Κάθε χρόνο όμως όλοι οι εταίροι, ύστερα από έρευνα και συζητήσεις με ειδήμονες του χώρου από τη Βρετανία, τις ΗΠΑ και την Ελλάδα, συναποφασίζουμε τις κατευθυντήριες γραμμές του συνεδρίου που θα υπηρετήσουν και την ταυτότητά του: το μουσείο στο κέντρο της κοινωνίας.

Ως Βρετανικό Συμβούλιο, μας ενδιαφέρουν η προβολή της βρετανικής τεχνογνωσίας και η ενδυνάμωση των σχέσεων ανάμεσα σε ελληνικά και βρετανικά μουσεία και τους ανθρώπους τους αλλά και η δικτύωση με την παγκόσμια μουσειολογική σκηνή. Επιπλέον, το Βρετανικό Συμβούλιο της Ελλάδας ηγείται του προγράμματός του για τα μουσεία σε ολόκληρη την Ευρώπη. Πέραν όμως των στρατηγικών προτεραιοτήτων που κάθε πολιτιστικός οργανισμός έχει, στη συγκεκριμένη διοργάνωση η αμοιβαία, πετυχημένη και πολύ ουσιαστική συνεργασία με τους εταίρους μας αποτελεί έναν από τους βασικούς λόγους που θέλουμε να δούμε το CoMuseum να μεγαλώνει και να δυναμώνει μέσα στα χρόνια.

— Αν σας ρωτούσα ποιο προβλέπετε ότι θα είναι το μέλλον μουσείων και  πολιτιστικών οργανισμών, τι θα μας απαντούσατε;  

Το Συνέδριο CoΜuseum αλλά και το πρόγραμμα επιμόρφωσης Τransforming Future Museums που διοργανώσαμε σε συνεργασία με το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος μάς έδειξαν πως τα μουσεία και οι πολιτιστικοί οργανισμοί μπορούν να παίξουν κεντρικό ρόλο στην κοινωνία και να αποτελέσουν φορείς αλλαγής και ανανέωσης. Το παράδειγμα των βρετανικών μουσείων είναι εντυπωσιακό, καθώς μέσα από ουσιαστικές και κάποιες φορές αναπάντεχες πρωτοβουλίες και συνέργειες με τον τομέα της υγείας, της εκπαίδευσης και της κοινωνίας των πολιτών έχουν διευρύνει τον παραδοσιακό τους ρόλο και αποτελούν ζωτικό κομμάτι της καθημερινότητας του μέσου πολίτη. Φυσικά και στην Ελλάδα υπάρχουν μουσεία και επαγγελματίες του χώρου, των οποίων το έργο είναι αξιοζήλευτο, παραμένει όμως ζωτικής σημασίας η σωστή υποστήριξη από την πολιτεία για να αποκτήσουν τα μουσεία τον ρόλο που τους αξίζει, ειδικά σε μια περίοδο «δομικής» και οικονομικής κρίσης.

Το μέλλον μπορεί να είναι φωτεινό, αν εστιάσουμε σε συνέργειες και συνδημιουργία και επιτρέψουμε το περιθώριο πειραματισμού και, κάποιες φορές, λάθους. Ρόλος μας είναι να ενθαρρύνουμε αυτές τις συνέργειες, να αναπτύξουμε γέφυρες επικοινωνίας με τη Βρετανία και όχι μόνο, να παρέχουμε τα εργαλεία και τα μέσα τόσο σε οργανισμούς όσο και σε μεμονωμένα άτομα για να δοκιμάσουν νέους τρόπους λειτουργίας και να αποκτήσουν πιο κεντρικό ρόλο στην κοινότητά τους, να ενημερωθούν για τις τρέχουσες διεθνείς τάσεις και ευκαιρίες και να αποκτήσουν μια πιο εξωστρεφή και καινοτόμα προσέγγιση προκειμένου να επιφέρουν θετικές αλλαγές στην κοινωνία. Επιπλέον, σκοπός μας στο άμεσο μέλλον είναι να δημιουργήσουμε προγράμματα κινητικότητας καλλιτεχνών που θα ενισχύσουν την ανταλλαγή τεχνογνωσίας και θα καλλιεργήσουν τις δεξιότητες και τις γνώσεις των επαγγελματιών του χώρου, ώστε να γίνουν πιο ανταγωνιστικοί σε ένα διεθνές περιβάλλον.

— Μία από τις συζητήσεις που έγιναν φέτος αφορούσε το τρίπτυχο «τέχνη, φύση και κλιματική αλλαγή». Θα θέλατε μας πείτε τη γνώμη σας σχετικά με τις νέες ανάγκες και ιδέες που δημιουργούνται στα μουσεία και τους πολιτιστικούς οργανισμούς;

Όπως προανέφερα, τα μουσεία και οι πολιτιστικοί οργανισμοί αλλάζουν ή καλούνται να αλλάξουν και να αποκτήσουν έναν πιο ενεργό ρόλο στην κοινωνία, είτε μέσω των προγραμμάτων τους είτε μέσω των συνεργειών τους. Τα μουσεία οφείλουν να αφουγκράζονται το σήμερα και να παίρνουν θέση, μέσα από τις εκθέσεις, τα εκπαιδευτικά τους προγράμματα και τις δράσεις τους, σε καίρια ζητήματα όπως είναι η κλιματική κρίση, η κοινωνική ανισότητα, ο ρατσισμός και ο σεβασμός της διαφορετικότητας. Ρόλος μας είναι να  παρέχουμε τα εργαλεία και τα μέσα για να ενθαρρύνουμε αυτόν τον ουσιαστικό διάλογο και να διασφαλίσουμε ένα οικείο και ασφαλές περιβάλλον το οποίο θα ευνοεί αυτή την εποικοδομητική πολυφωνία. Η βιωσιμότητα, η συμπερίληψη, η ενδυνάμωση των κοινοτήτων και η ισότητα των φύλων αποτελούν πυλώνες των προγραμμάτων μας στις τέχνες και αποβλέπουν στη δημιουργία της θετικής αλλαγής μέσα στην κοινωνία.

thecomuseum.org

Πηγή: Γ. Πανταζόπουλος, LiFO