Ο πρωτοπόρος Κυριακός Πιττάκης

«Οταν οι πολιορκητές πληροφορήθηκαν πως οι Τούρκοι πελεκούσαν τα αρχαία κτίρια για να βγάλουν το μολύβι που υπάρχει στους συνδέσμους των λίθ...

«Οταν οι πολιορκητές πληροφορήθηκαν πως οι Τούρκοι πελεκούσαν τα αρχαία κτίρια για να βγάλουν το μολύβι που υπάρχει στους συνδέσμους των λίθων, ύστερα από υπόδειξη του Πιττάκη, τους έστειλαν βόλια για να σταματήσουν την καταστροφή», έγραψε ο Μανόλης Ανδρόνικος.

Ο Κυριακός Πιττάκης (1798-1863) ήταν από τους πρωτοπόρους στη διαμόρφωση της ελληνικής αρχαιολογίας. Μυήθηκε στα 18 του στη Φιλική Εταιρεία, συμμετείχε ενεργά στην Ελληνική Επανάσταση και στην πολιορκία της Ακρόπολης, δική του ιδέα ήταν να δώσουν βόλια στους πολιορκημένους Τούρκους. «Οταν οι πολιορκητές πληροφορήθηκαν πως οι Τούρκοι πελεκούσαν τα αρχαία κτίρια για να βγάλουν το μολύβι που υπάρχει στους συνδέσμους των λίθων, ύστερα από υπόδειξη του Πιττάκη, τους έστειλαν βόλια για να σταματήσουν την καταστροφή», έγραψε για το περιστατικό ο Μανόλης Ανδρόνικος. Το είχε αναφέρει όμως και ο Αλέξανδρος Ρ. Ραγκαβής στην κηδεία του Πιττάκη.

Από τα ιδρυτικά μέλη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, ο Πιττάκης διετέλεσε γραμματέας και αντιπρόεδρος, ήταν υπεύθυνος για την «Αρχαιολογική Εφημερίδα» στην πρώτη της περίοδο, αγωνίστηκε για την αποκάλυψη, περισυλλογή, καταγραφή των διάσπαρτων αρχαίων της Αθήνας, πάλεψε για τη συγκρότηση  των πρώτων συλλογών στη Mεγάλη Παναγία, στην Aκρόπολη, στο Θησείο, στον Πύργο των Aνέμων, στη βιβλιοθήκη του Aδριανού.   

Η ενδιαφέρουσα έκθεση του Επιγραφικού Μουσείου σε συνεργασία με την Ελληνική Επιγραφική Εταιρεία, αποκαλύπτει μέρος του πολύτιμου έργου του Κυριακού Πιττάκη. Τίτλος της: «ὅσοι ἦσαν εἰς τὴν Ἑλλάδα πρὶν τῆς ἐπαναστάσεως αἰσθάνονται βαθέως ὅ,τι λέγω». Πρόκειται για επιγραφές που ανακάλυψε και διέσωσε πριν από την Επανάσταση, στα χρόνια του αγώνα και στα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας.

«Ηρωα κτίστη της Ελληνικής Αρχαιολογίας και Επιγραφικής» τον χαρακτηρίζει ο Αθανάσιος Θέμος, διευθυντής του Επιγραφικού Μουσείου, τονίζοντας ότι η μνήμη του Πιττάκη ζει ανάμεσα στους λίθους του μουσείου. Στο Επιγραφικό Μουσείο που ιδρύθηκε το 1885 και περιλαμβάνει τη μεγαλύτερη παγκοσμίως συλλογή αρχαίων ελληνικών επιγραφών, είναι «χιλιάδες οι δημοσιευμένες από τον Πιττάκη, πάμπολλες είναι και εκείνες που εσήκωσε και μετέφερε με τα χέρια του, συχνά κινδυνεύοντας, για να τους σώσει, ακόμη και χρόνια μετά την Επανάσταση».

Iερός νόμος Αιξωνής. Στη στήλη καταγράφονται οι αμοιβές των ιερέων και των ιερειών των θεοτήτων των Αιξωνέων σε χρήμα και σε είδος (αριστερά). Ψήφισμα για τη δωρεάν σίτιση στο Πρυτανείον (δεξιά).

Ομως ο Αθ. Θέμος που επιμελήθηκε την έκθεση μαζί με τις Ελένη Ζαββού και Ειρήνη Χωρέμη, υπογραμμίζει: «Ο Πιττάκης δεν είναι μόνον κατ’ ουσίαν ο πρώτος Ελληνας αρχαιολόγος αλλά και ο πρώτος επιγραφικός του νεοελληνικού κράτους. Δημοσίευσε, ξεκινώντας ήδη από τα προεπαναστατικά χρόνια, χιλιάδες επιγραφές χάριν της ελληνικής ευκλείας, “κινούμενος”, όπως γράφει, “μόνον υπό του προς τον έρωτα των προγονικών μου λειψάνων πόθου”. Το έργο του υποτιμήθηκε σχεδόν καθολικώς από την έρευνα και στην εποχή του και αργότερα. Ο χρόνος όμως τον δικαίωσε και πλέον αναγνωρίζεται η μεγίστη προσφορά του στη σωτηρία των αρχαιοτήτων και μάλιστα των επιγραφών».

«Διάδοσις παντός Ελληνικού γράμματος»

Πολύτιμο εφόδιο για τον επισκέπτη της έκθεσης που θα διαρκέσει έως τις 20 Φεβρουαρίου, είναι ο οδηγός περιήγησης τον οποίο επιμελήθηκε ο Αγγελος Ματθαίου. Περιλαμβάνει τις 11 επιγραφές που παρουσιάζονται, σημειώσεις του Πιττάκη και τα εύστοχα σχόλια της Γεωργίας Μαλούχου με πληροφορίες για το έργο του. Γεννήθηκε στην Αθήνα, φοίτησε στη Σχολή του Κοινού βίου των Αθηνών και από 16 ετών –όπως περιγράφει ο ίδιος– θεωρούσε ιερό οτιδήποτε αρχαίο, ακόμη κι αν ήταν μόνο ένα γράμμα επιγραφής. Το αντέγραφε, κρυφά από τους Τούρκους, σε όποιο χαρτάκι είχε στα χέρια του. 

Το 1824 σπούδασε στην Ιόνιο Ακαδημία στην Κέρκυρα, το 1832 διορίστηκε επιστάτης των εν Αθήναις αρχαιοτήτων, το 1833 έφορος των αρχαιοτήτων Αττικής και της υπόλοιπης Στερεάς. Με την ίδρυση του ελληνικού κράτους ξεκίνησε τη συστηματική περισυλλογή, αποκάλυψη, αναστήλωση και μελέτη των μνημείων χωρίς να παραμελήσει τη δημοσίευση των επιγραφών. Η δημοσίευση, επισημαίνει η κ. Μαλούχου, έχει ιδιαίτερη αξία, διότι πολλές «απετμήθησαν, εφθάρησαν ή χάθηκαν στα ταραγμένα χρόνια της Επαναστάσεως κατά την καταστροφή των Αθηνών από τους Τούρκους. Αλλες πάλι χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό στα επισκευαζόμενα ή ανεγειρόμενα σπίτια της μετεπαναστατικής Αθήνας».   

Τρία χρόνια πριν από τον θάνατό του, ο Πιττάκης δημοσίευσε στην Εφημερίδα Αρχαιολογικήν την τελευταία επιγραφή: το επιτύμβιο του Στεφάνου. Εκεί, εξηγεί τι τον κινούσε στη δημοσίευση των 4.158 επιγραφών. «Επραξα τούτο κινούμενος μόνον υπό του προς τον έρωτα των προγονικών μου λειψάνων πόθου, ος και εν καιρώ πολέμου μοι ην αδιάσπαστος σύντροφος. (…) Ο σκοπός μου ην το κοινόν καλόν και η εις τα πέρατα της οικουμένης διάδοσις παντός Ελληνικού γράμματος, χάριν της Ελληνικής ευκλείας».

Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή