H σύγχρονη έρευνα της πολυχρωμίας στα μνημεία της Ακρόπολης

Τμήμα των αποτελεσμάτων της σύγχρονης έρευνας της πολυχρωμίας των μνημείων της Ακρόπολης παρουσιάζεται στην επιστημονική εργασία της Δρ. Ε. ...

Τμήμα των αποτελεσμάτων της σύγχρονης έρευνας της πολυχρωμίας των μνημείων της Ακρόπολης παρουσιάζεται στην επιστημονική εργασία της Δρ. Ε. Αγγελακοπούλου, προϊσταμένης του Τμήματος Συντήρησης της Υπηρεσίας Συντήρησης Μνημείων  Ακρόπολης (ΥΣΜΑ) και του Αν. Καθ. της Σχολής Χημικών Μηχ. ΕΜΠ, Α. Μπακόλα με τίτλο «What were the colors of the Parthenon? Investigation of entablature’s cornice blocks», η οποία δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο έγκριτο Διεθνές περιοδικό Journal of Archaeological Science (https://authors.elsevier.com/ a/1eZKJ15SlTv9Jp).

Η εργασία αποτελεί τμήμα της πρώτης συστηματικής διερεύνησης της αρχαίας πολυχρωμίας του Παρθενώνα και των Προπυλαίων, που έχει ξεκινήσει από το 2015 και είναι σε εξέλιξη. Η μελέτη συμβάλλει στην επιστημονική έρευνα για την αρχαία αρχιτεκτονική, που προάγεται στο πλαίσιο των αναστηλωτικών εργασιών που εκτελεί η ΥΣΜΑ υπό την καθοδήγηση της Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων της Ακρόπολης, σε συνεργασία, εφόσον απαιτείται, με ερευνητικούς φορείς (ΕΜΠ).

Στόχος της διερεύνησης της αρχαίας πολυχρωμίας είναι η τεκμηρίωση των σχεδιαστικών μοτίβων των αρχιτεκτονικών μελών, της κατάστασης διατήρησης των χρωματικών στρωμάτων και της επιφάνειας του μαρμάρου καθώς και η ταυτοποίηση των χρωστικών και των συνδετικών υλικών. Συλλέγοντας τις εν λόγω πληροφορίες, εμπλουτίζεται η γνώση μας σχετικά με την αρχαία τεχνική της ζωγραφικής σε μάρμαρο και τη διακόσμηση των αρχαίων ναών και γλυπτών και γίνεται εφικτή μια πλησιέστερη προσέγγιση της αυθεντικής ζωγραφισμένης επιφάνειας των μνημείων.

Αναπαράσταση της ΒΔ γωνίας του θριγκού του Παρθενώνα σύμφωνα με τα τρέχοντα επιστημονικά δεδομένα (ψηφιακή επεξεργασία αναπαράστασης του F. C. Penrose – 1852)

Η εργασία παρουσιάζει καινοτόμα αποτελέσματα όσον αφορά στην αρχαία πολυχρωμία και πιο συγκεκριμένα:

• Οι χρωστικές που χρησιμοποιηθήκαν για την διακόσμηση των οριζοντίων γείσων του Παρθενώνα και που διασώθηκαν έως σήμερα, είναι χρώματος μπλε (αζουρίτης, αιγυπτιακό μπλε), κόκκινου (κόκκινη ώχρα, κόκκινο του μολύβδου) και πράσινου (κονιχαλκίτης).
• Διαφορετικές χρωστικές του ίδιου χρώματος χρησιμοποιηθήκαν σκόπιμα από τους αρχαίους ζωγράφους για την απεικόνιση διαφορετικών σχεδίων στο ίδιο μοτίβο, με στόχο να επιτύχουν ιδιαίτερες χρωματικές και τονικές αποχρώσεις, ενισχύοντας έτσι το τελικό αισθητικό αποτέλεσμα.
• Σχετικά με την αρχαία τεχνική ζωγραφικής, προκύπτει ότι το πρώτο στάδιο ήταν η κατεργασία της επιφάνειας με λιθοξοϊκά εργαλεία, προκειμένου να αυξηθεί η επιφανειακή τραχύτητα και να ενισχυθεί η πρόσφυση των χρωμάτων με το υπόστρωμα. Στη συνέχεια, το σχέδιο χαράσσονταν με αιχμηρό εργαλείο. Ειδικά στην περίπτωση των γεωμετρικών μοτίβων, χαράσσονταν οριζόντιες και κάθετες γραμμές δημιουργώντας ένα πλέγμα τετραγωνικών σχημάτων, το οποίο διευκόλυνε τον χρωματισμό του μοτίβου. Οι χρωστικές εφαρμόστηκαν απευθείας πάνω στο μάρμαρο χωρίς την εφαρμογή στρώματος προετοιμασίας. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα χρωματικά στρώματα που σώζονται παρουσιάζουν εξαιρετική πρόσφυση με το μαρμάρινο υπόστρωμα μέχρι σήμερα, χιλιετίες μετά την εφαρμογή τους.
• Είναι η πρώτη φορά που ταυτοποιείται η παρουσία κεριού μέλισσας, ως συνδετικό υλικό σε χρωματικά στρώματα αρχαίου μνημείου, εκτεθειμένου σε υπαίθριο περιβάλλον. Η παρουσία κεριού μέλισσας συνάδει με τις αρχαίες επιγραφές, που αναφέρονταν στην εγκαυστική τεχνική για τη διακόσμηση αρχαίων μνημείων.
• Τα επιστημονικά δεδομένα που προέκυψαν συγκρίνονται με τις γραπτές πηγές και τις αναπαραστάσεις του 19ου αιώνα. Η επιστημονική έρευνα όχι μόνο επιβεβαιώνει τμήμα αυτών των δεδομένων αλλά παρέχει και νέα ευρήματα, αναπτύσσοντας μια νέα οπτική για την πολυχρωμία των μνημείων της Ακρόπολης.

Η μελέτη βασίστηκε καταρχήν στην εφαρμογή απεικονιστικών μεθόδων καταγραφής χωρίς την λήψη δείγματος, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν επί τόπου από το προσωπικό του τομέα Συντήρησης της ΥΣΜΑ. Στη συνέχεια, εφαρμόστηκαν οι εργαστηριακές τεχνικές της στερεομικροσκοπίας, της φασματοσκοπίας Raman, της ηλεκτρονικής μικροσκοπίας σάρωσης με μικροαναλυτή (SEM/EDX) και της υπέρυθρης φασματοσκοπίας με μετασχηματισμό Fourier (ATR-FTIR) σε επιλεγμένα μικροδείγματα που ελήφθησαν από τα αρχαία χρωματικά στρώματα που διασώζονται στις επιφάνειες των γείσων. Οι εργαστηριακές τεχνικές πραγματοποιήθηκαν στη Σχολή Χημικών Μηχανικών του ΕΜΠ, από την Δρ. Ε. Αγγελακοπούλου,  στο πλαίσιο της μεταδιδακτορικής της εργασίας με επιβλέποντα τον Αν. Καθ. Α. Μπακόλα.

Η συγκεκριμένη μελέτη αποτελεί μια καινοτόμα  ερευνητική  εργασία παρέχοντας μια ακόμη ένδειξη ότι η Ελλάδα μπορεί να διατηρήσει και να αναδείξει με τον βέλτιστο και ενδεδειγμένο επιστημονικά και τεχνικά τρόπο την αρχαία αρχιτεκτονική και γλυπτική.

Πηγή: Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης