Το βυζαντινό φρούριο του Γυναικόκαστρου, προστάτευε τη βόρεια άμυνα της Θεσσαλονίκης κατά την παλαιολόγεια εποχή. Η ιστορία ενός σπουδαίου μ...
Το βυζαντινό φρούριο του Γυναικόκαστρου, προστάτευε τη βόρεια άμυνα της Θεσσαλονίκης κατά την παλαιολόγεια εποχή. Η ιστορία ενός σπουδαίου μνημείου.
Χαρακτηρίζεται ως η Ακρόπολη του Κιλκίς και στέκει αιώνες τώρα σε υψόμετρο 106 μ., στην κορυφή φυσικά οχυρωμένου λόφου, ΒΑ του σύγχρονου οικισμού του Παλαιού Γυναικοκάστρου, το Αβρέτ Ισάρ της οθωμανικής εποχής, στην πεδιάδα του Κιλκίς.
Είναι το φρούριο του Γυναικόκαστρου, σε απόσταση μόλις 10 χιλιομέτρων νοτιοδυτικά της πόλης του Κιλκίς, σε μια περιοχή που ήταν κατοικημένη ήδη από την Εποχή του Σιδήρου (περ. 10ο αι. π.Χ.), πιθανότατα και από τη νεολιθική εποχή.
Κατά τον λόγιο αυτοκράτορα Ιωάννη Καντακουζηνό το φρούριο ήταν «καρτερώτατον», δηλαδή απόρθητο, ενώ όπως λέει ο Νικηφόρος Γρηγοράς, ονομάστηκε Γυναικόκαστρο. Ίσως επειδή στη φρουρά του υπηρετούσαν και γυναίκες.
Κατασκευάστηκε στη θέση παλαιότερου φρουρίου, από τον Ανδρόνικο Γ΄ Παλαιολόγο (1328-1341), στην αμυντική γραμμή τής τότε συμβασιλεύουσας, της μεγαλούπολης Θεσσαλονίκης, ενώ στο ίδιο αμυντικό πρόγραμμα του αυτοκράτορα εντάσσεται και η ίδρυση του φρούριου της Χρυσουπόλεως, στις εκβολές του Στρυμόνα, αλλά και του φρουρίου του Σιδηρόκαστρου βορειοδυτικά των Σερρών.
«Ήταν τέτοια η θέση του, που έλεγχε τις διαβάσεις σε όλο τον κεντρομακεδονικό χώρο και επομένως ήταν στρατηγικής σημασίας», λέει στη Voria, η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κιλκίς Γεωργία, Στρατούλη, η οποία μαζί με την αρχαιολόγο και προϊσταμένη του τμήματος Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιολογικών Χώρων και Μουσείων της ΕΦΑ, Μαγδαληνή Παρχαρίδου, παρουσίασαν το φρούριο και το project της Εφορείας για την ανάδειξή του στην πρόσφατη 34η Συνάντηση για το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και στη Θράκη.
Σύμφωνα με την κ. Στρατούλη, «εμφύλιοι πόλεμοι και ιδίως η ορμητική σερβική κατάκτηση μεγάλων περιοχών του ελλαδικού χώρου ήδη από το 1328, επέβαλαν στον Ανδρόνικο Γ΄ την οχύρωση φρουρίων και κάστρων σε νευραλγικές θέσεις, ώστε να είναι εφικτή η προστασία της Θεσσαλονίκης, συμβασιλεύουσας τότε, από τις εχθρικές επιθέσεις. Ανάμεσα σε αυτά ήταν και του Γυναικοκάστρου, το οποίο έλεγχε τις διαβάσεις προς τη δυτική Μακεδονία, τον βορειότερο βαλκανικό χώρο, καθώς και τον ρου του πλωτού Αξιού και του χρυσοφόρου Γαλλικού ποταμού μέχρι την έξοδό τους στη θάλασσα».
Οι δύο αρχαιολόγοι ανέφεραν ακόμη ότι το 1342, κατέφυγαν σε αυτό, μετά το κίνημα των Ζηλωτών, οι αριστοκράτες Θεσσαλονικείς υπό τον διοικητή της πόλης Θεόδωρο Συναδηνό, καθώς και ο Ιωάννης Καντακουζηνός με τους γιους του Μανουήλ και Ματθαίο.
Το 1343 καταλήφθηκε από τον αντίπαλο του Καντακουζηνού, Αλέξιο Απόκαυκο, και λίγο αργότερα, το 1347, από τους Σέρβους του Στεφάνου Δουσάν, ενώ γύρω στο 1383 καταλήφθηκε από τους Τούρκους του Γαζή Εβρενός, όταν μεγάλες εκτάσεις του μακεδονικού χώρου πέρασαν στη μακρόχρονη οθωμανική κατοχή.
Στις αρχές του 17ου αιώνα, ο Τούρκος περιηγητής Χατζή Καλφά συνέδεσε το κάστρο με τη μυθιστορηματική Μαρουλία, τη γυναίκα του διοικητή, που πρόβαλε γενναία αντίσταση κατά των Τούρκων. Η συσχέτιση αυτή οφείλεται μεν σε πραγματικό πρόσωπο, την υπερασπίστρια της Λήμνου Μαρούλα (1477/78), στην πραγματικότητα όμως ανακλά την κοινή μυθολογία του μεσογειακού χώρου για τα Κάστρα της Ωριάς (της Ωραίας).
Στην οθωμανική εποχή το Γυναικόκαστρο ή Αβρέτ-Ισάρ αποτέλεσε έδρα διοικητή και γνώρισε ακμή. Από το τέλος του 17ου αιώνα και εξής παρήκμασε, όταν η ζωοπανήγυρη, που από παλαιά γινόταν στον χώρο του, μεταφέρθηκε στο Κιλκίς.
Πώς ήταν το Γυναικόκαστρο
Το φρούριο καταλαμβάνει έκταση περίπου 25 στρεμμάτων και σε κάτοψη έχει σχήμα τραπεζίου. Περιβάλλεται από ισχυρά εξωτερικά τείχη, με περίμετρο 614 μ., ενισχυμένα κατά διαστήματα από ορθογώνιους και ημικυκλικούς πύργους. Σήμερα σώζονται σε ύψος 5-8 μέτρων. Η είσοδος σε αυτό γινόταν από μία κατεστραμμένη σήμερα πύλη στη ΝΑ πλευρά του και μια δευτερεύουσα στη ΒΑ πλευρά, με λαξευμένα στον βράχο σκαλοπάτια, που οδηγούσαν απευθείας στην ακρόπολη.
Στη ΒΑ πλευρά του βρίσκεται η ακρόπολη, που έχει δική της οχύρωση. Τα νότια τείχη της σώζονται σε μέγιστο ύψος 13 μέτρων. Στο ψηλότερο σημείο της υψώνεται, ερειπωμένος σήμερα, ο πύργος, που κτίστηκε από τον Ανδρόνικο Γ΄ Παλαιολόγο. Ο πύργος ήταν διώροφος, με υπόγεια δίδυμη θολοσκεπή υδατοδεξαμενή και τοιχογραφημένο παρεκκλήσιο στον όροφο. Η πρόσβαση σε αυτόν φαίνεται ότι γινόταν με ξύλινη κινητή κλίμακα.
Η στρατηγική θέση του Γυναικοκάστρου εκτιμήθηκε και στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς στα τείχη του στήθηκε πολυβόλο.
Σήμερα, ο ανώνυμος ναός στους πρόποδες του λόφου, όπως και αρκετά άλλα σημεία του λόφου έχουν κατακλυστεί από τη βλάστηση.
Το φρούριο του Γυναικόκαστρου σήμερα
Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κιλκίς προγραμματίζει τη σταδιακή αποκατάσταση του Γυναικοκάστρου στα επόμενα χρόνια. Σε εξέλιξη ήδη βρίσκεται έργο για τον φωτισμό της περιμέτρου των τειχών και της ακρόπολής του με χρηματοδότηση από το πρόγραμμα Leader.
Παράλληλα, το Γυναικόκαστρο έχει περιληφθεί ως σταθμός πολιτιστικής διαδρομής σε δύο συγχρηματοδοτούμενα έργα της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κιλκίς, το ένα ενταγμένο στο διακρατικό πρόγραμμα INTERREG Ελλάδα-Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας 2014-2020 και το άλλο στο ΕΠΑΝΕΚ με τίτλο «Ψηφιακές πολιτιστικές διαδρομές στην Π.Ε. Κιλκίς με τη χρήση νέων τεχνολογιών» και με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ 2014-2020.
Πρόκειται για μια εντυπωσιακή διαδρομή και μια εξαιρετική θέα από το φρούριο, το οποίο είναι περίβλεπτο και ορατό από μεγάλη απόσταση. Προς το παρόν πάντως οποιαδήποτε επίσκεψη πρέπει να γίνεται σε συνεννόηση με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κιλκίς, κυρίως για λόγους ασφάλειας και προστασίας του μνημείου.
Πηγή φωτογραφιών: Αρχείο Εφορείας Αρχαιοτήτων Κιλκίς
Πηγή: Μ. Ριτζαλέου, Voria
Δεν υπάρχουν σχόλια