Η Ανάσταση

Ο μικρός μονόχωρος ναός της Αγίας Τριάδας στο Ανήλιο Πηλίου διασώζει σχεδόν ακέραιο τον ζωγραφικό του διάκοσμο, τον οποίο φιλοτέχνησε το 180...

Ο μικρός μονόχωρος ναός της Αγίας Τριάδας στο Ανήλιο Πηλίου διασώζει σχεδόν ακέραιο τον ζωγραφικό του διάκοσμο, τον οποίο φιλοτέχνησε το 1804 ο χιοναδίτης στην καταγωγή ζωγράφος Παγώνης, σύμφωνα με αφιερωματική επιγραφή στο υπέρθυρο της νότιας εισόδου. Το εικονογραφικό του πρόγραμμα απλώνεται σε τρεις ζώνες στους τοίχους του κυρίως ναού και περιλαμβάνει στην ανώτερη ζώνη σκηνές του βίου του Χριστού με έμφαση στα Πάθη. Στο ανατολικό άκρο της ανώτερης ζώνης του βόρειου τοίχου, σε επαφή με το τέμπλο, έχει εικονογραφηθεί η Ανάσταση του Χριστού με εμφανή ίχνη υγρασίας άνω και δεξιά. Η παράσταση επιγράφεται στο άνω δεξί τμήμα με κεφαλαιογράμματη γραφή ως : » ἡ ἀγία Ἀνάστασις τοῦ Χριστοῦ».

Εικονίζεται ο αναστημένος Χριστός στο κέντρο περίπου της παράστασης, ολόσωμος θριαμβευτής πάνω από σφραγισμένη ορθογώνια σαρκοφάγο να περιβάλλεται από κίτρινη αμυγδαλόσχημη δόξα από την οποία εξέρχονται ακτίνες, ενώ περικλείεται από σχηματοποιημένη ζώνη νεφών. Πίσω από την σφραγισμένη σαρκοφάγο διακρίνονται αποσπασματικά οι μορφές επτά γονατιστών στρατιωτών της κουστωδίας με κλειστούς οφθαλμούς, τυφλωμένοι από την εκτυφλωτική δόξα του Χριστού και χαρακτηριστική κίνηση να καλύψουν τα αυτιά τους, υποδηλώνοντας την ένταση του θορύβου που προκλήθηκε κατά τη στιγμή της ανάστασης, σύμφωνα με το απόκρυφο ευαγγέλιο του Νικοδήμου. Στα δύο άκρα της παράστασης εικονίζονται ολόσωμοι δύο ακόμη στρατιώτες της κουστωδίας, εκ των οποίων ο δεξιός κραδαίνει απειλητικά εγχειρίδιο, ενώ ο εικονιζόμενος αριστερά, με χαρακτηριστική δυσμορφία, τείνει τεντωμένο τόξο προς τον αναστάντα Χριστό.

Η παράσταση ανήκει στον δυτικό τύπο Ανάστασης, σύμφωνα με τον οποίο εικονίζεται η θριαμβευτική έγερση και έξοδος του Χριστού από τον τάφο κι όχι η βυζαντινή εικονογραφική παράδοση της Καθόδου του Χριστού στον Άδη, κατά την οποία ο Χριστός εικονίζεται ως νικητής του θανάτου να απελευθερώνει από τα δεσμά τους τον Αδάμ και την Εύα, στα πρόσωπα των οποίων συμβολίζεται το σύνολο της ανθρωπότητας. Η υιοθέτηση του δυτικού τύπου Ανάστασης φαίνεται ότι διαδόθηκε μεταξύ των ορθοδόξων ζωγράφων φορητών εικόνων ιδιαίτερα τον 16ο αιώνα, κυρίως μέσω δυτικών έργων χαλκογραφίας, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την φλαμανδική χαλκογραφία του Cornelis Cort «Ανάσταση του Χριστού» του έτους 1569, που αποτέλεσε το πρότυπο για την ομώνυμη εικόνα του Ηλία Μόσκου του 1657, ο οποίος διακρίθηκε στην χρήση του συγκεκριμένου τύπου για την εικονογράφηση της Ανάστασης. Ο δυτικός τύπος Ανάστασης αποτέλεσε έκτοτε αγαπητό θέμα μεταξύ των κρητικών ζωγράφων του 17ου αιώνα και των ζωγράφων των Επτανήσων τον 17ο-18ο αιώνα, ενώ ακόμη και στις τουρκοκρατούμενες περιοχές ο συγκεκριμένος τύπος χρησιμοποιούνταν ευρέως παράλληλα με τη βυζαντινή ομόλογή του κατά τον προχωρημένο 18ο αιώνα. Στη σύνθεση του Παγώνη διατηρούνται τα βασικά εικονογραφικά στοιχεία της δυτικού τύπου Ανάστασης, όπως η μορφή του θριαμβευτή Χριστού, η ζώνη των νεφών και ένας αριθμός από τους στρατιώτες της κουστωδίας, αν και η στάση των στρατιωτών διαφέρει από τις γνωστές αποδόσεις του θέματος. Η σχηματοποίηση με τα έντονα χρώματα και τα περιγράμματα των μορφών, η απλοϊκότητα και οι θεατρικές κινήσεις ιδίως των δύο ολόσωμων στρατιωτών στα άκρα, προσδίδουν λαϊκότροπο χαρακτήρα στην παράσταση, η οποία διατηρεί ωστόσο μεστό το θεολογικό της νόημα που είναι η νίκη επί του θανάτου και η σωτηρία των ανθρώπων.

Βιβλιογραφία

Κωνστάντιος Δ., Προσέγγιση στο έργο των ζωγράφων από το Καπέσοβο της Ηπείρου, Αθήνα 2001.

Μακρής Κ., Δύο Λαϊκοί Ζωγράφοι – Γιάννης και Θανάσης Παγώνης, Βόλος 1952.

Μακρής Κ., Η λαϊκή τέχνη του Πηλίου, Αθήνα 1976.

Ξυγγόπουλος Α., Σχεδίασμα ιστορίας της θρησκευτικής ζωγραφικής μετά την Άλωση, Αθήνα 1957.

Παλιούρας Α., «Η δυτικού τύπου Ανάσταση του Χριστού και ο χρόνος εισαγωγής της στην ορθόδοξη τέχνη», Δωδώνη, τ.7 (1978), 385-407.

Ρηγόπουλος Γ., Τα πάθη του Χριστού στη μεταβυζαντινή ζωγραφική και τα δυτικά τους πρότυπα, Αθήνα 2017.

Χατζηδάκης Μ. Έλληνες ζωγράφοι μετά την Άλωση (1450-1830), τ.1, Αθήνα 1987

Χατζηδάκης Μ., Δρακοπούλου Ε., Έλληνες ζωγράφοι μετά την Άλωση (1450-1830), τ.2, Αθήνα 1997.

Tischendorf C., Evangelia Apocrypha, Λειψία 1876, (2η εκδ.).

Πηγή: Εφορεία Αρχαιοτήτων Μαγνησίας