Μια μεγάλη έκπληξη έκρυβε μεσαιωνική περγαμηνή στην ελληνορθόδοξη Μονή Αγίας Αικατερίνης του Σινά. Κάτω από το χριστιανικό κείμενο ανακαλύφθ...
Μια μεγάλη έκπληξη έκρυβε μεσαιωνική περγαμηνή στην ελληνορθόδοξη Μονή Αγίας Αικατερίνης του Σινά. Κάτω από το χριστιανικό κείμενο ανακαλύφθηκε μέρος του καταλόγου άστρων του αρχαίου Έλληνα αστρονόμου Ιππάρχου, την πρώτη προσπάθεια πλήρους «χαρτογράφησης» του νυχτερινού ουρανού.
Η ανακάλυψη χαρακτηρίζεται σπάνια και σημαντική, καθώς οι επιστήμονες αναζητούσαν εδώ και αιώνες το έργο του Ιππάρχου. Το εύρημα αποδεικνύει ότι ο Ίππαρχος, που θεωρείται ο σημαντικότερος αστρονόμος της αρχαίας Ελλάδας, είχε φτιάξει πράγματι έναν «χάρτη» του ουρανού, αιώνες προτού επιχειρηθεί κάτι παρόμοιο.
Η περγαμηνή ανήκε στη Μονή Αγίας Αικατερίνης, αλλά σήμερα το μεγαλύτερο μέρος των 146 φύλλων της έχει περάσει στην κατοχή του Μουσείου της Βίβλου στην Ουάσινγκτον. Η περγαμηνή περιέχει τον Κώδικα Climaci Rescriptus, μια συλλογή συριακών κειμένων του 10ου ή 11ου αιώνα. Ο κώδικας είναι παλίμψηστο, δηλαδή από κάτω ήταν γραμμένο ένα αρχαιότερο κείμενο.
Αρχικά θεωρούνταν πως το αρχαιότερο κείμενο ήταν επίσης χριστιανικό. Όμως, όταν το 2012 ο ειδικός στα βιβλικά κείμενα Πίτερ Ουίλιαμς, του πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, ζήτησε από τους φοιτητές του να μελετήσουν τον κώδικα, εντοπίστηκε μια παράγραφος στα ελληνικά, η οποία αποδιδόταν στον Ερατοσθένη, άλλον ένα σημαντικό Έλληνα αστρονόμο.
Αμερικανοί ερευνητές έκαναν, το 2017, νέα ανάλυση με χρήση της τεχνολογίας πολυφασματικής απεικόνισης. Φωτογράφησαν τις σελίδες της περγαμηνής σε διαφορετικά μήκη κύματος του φωτός και χρησιμοποίησαν υπολογιστικούς αλγόριθμους για να διαβάσουν κείμενο που κρυβόταν από κάτω.
Σε εννέα σελίδες αποκαλύφθηκε αστρονομικό υλικό το οποίο- με τη μέθοδο του ραδιενεργού άνθρακα και την ανάλυση του στιλ γραφής- χρονολογήθηκε από τον 5ο-6ο αιώνα. Μεταξύ άλλων, το κείμενο περιελάμβανε μύθους για τη γέννηση των άστρων από τον Ερατοσθένη, αλλά και τμήματα διάσημου ποιήματος του 3ου αιώνα, τα «Φαινόμενα», που περιγράφει αστερισμούς.
Δεν είχαν αποκαλυφθεί όμως όλα τα «μυστικά». Ο Ουίλιαμς εντόπισε στο κείμενο συντεταγμένες άστρων και έκανε περαιτέρω ανάλυση, σε συνεργασία με τον ιστορικό της επιστήμης Βικτόρ Γκιζεμπέργκ του Γαλλικού Εθνικού Ινστιτούτου Επιστημονικών Ερευνών και τον Εμανουέλ Ζινγκ του πανεπιστημίου της Σορβόνης.
Έτσι, αποκαλύφθηκε ότι σε τουλάχιστον μία σελίδα της περγαμηνής δίνονταν ακριβείς συντεταγμένες για τα άστρα στα τέσσερα άκρα του αστερισμού Corona Borealis (Βόρειου Στέφανου). Επίσης, προέκυψαν βάσιμες ενδείξεις ότι η πηγή αυτών των μετρήσεων ήταν ο Ίππαρχος και πως οι υπολογισμοί του είχαν γίνει περίπου το 129 π.Χ.
Μέχρι σήμερα ο μοναδικός κατάλογος άστρων που είχε διασωθεί από την αρχαιότητα, ήταν του αστρονόμου Πτολεμαίου στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, τον 2ο αιώνα μ.Χ. Η «Αλμαγέστη» (ή «Μαθηματική σύνταξις») υπήρξε ένα από τα πιο επιδραστικά επιστημονικά κείμενα στην ιστορία, προβάλλοντας ένα γεωκεντρικό μαθηματικό μοντέλο για τον Κόσμο, το οποίο είχε γίνει αποδεκτό ευρέως για πάνω από 1.200 χρόνια. Ο Πτολεμαίος, μεταξύ άλλων, είχε δώσει τις συντεταγμένες πάνω από 1.000 άστρων.
Στα αρχαία κείμενα υπάρχουν πολλές αναφορές πως ο Ίππαρχος ο Ρόδιος (190-120 π.Χ.) ήταν ο πρώτος που είχε κάνει τέτοιες αστρικές μετρήσεις, τρεις αιώνες νωρίτερα. Πριν από αυτόν, οι Βαβυλώνιοι αστρονόμοι είχαν μετρήσει τις θέσεις μερικών άστρων αλλά μόνο γύρω από τον Ζωδιακό. Ο Ίππαρχος ήταν ο πρώτος που προσδιόρισε τις θέσεις των άστρων με χρήση δύο συντεταγμένων και επιχείρησε να δημιουργήσει έναν «χάρτη» όλου του νυχτερινού ουρανού.
«Αυτός ο κατάλογος άστρων που έως τώρα αιωρείτο στα κείμενα ως σχεδόν κάτι υποθετικό, έγινε πλέον κάτι πολύ συγκεκριμένο», δήλωσε ο ιστορικός της αστρονομίας Ματιέ Οσεντράιβερ του Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Βερολίνου.
Οι ερευνητές πιστεύουν ότι ο αρχικός κατάλογος του Ίππαρχου- όπως και εκείνος του Πτολεμαίου- θα περιλάμβανε παρατηρήσεις σχεδόν κάθε ορατού άστρου στον ουρανό. Λόγω της έλλειψης τηλεσκοπίου, πιθανώς ο Ίππαρχος είχε χρησιμοποιήσει κάποιο άλλο όργανο παρατήρησης όπως τη διόπτρα και ασφαλώς «θα είχε αφιερώσει ατελείωτες ώρες δουλειάς», σημείωσε ο Γκιζεμπέργκ.
Η σχέση Ίππαρχου-Πτολεμαίου ήταν πάντα ένα νεφελώδες ζήτημα. Κάποιοι ειδικοί είχαν ισχυριστεί ότι δεν υπήρξε ποτέ ο κατάλογος άστρων του Ιππάρχου. Άλλοι, με πρώτο τον αστρονόμο του 16ου αιώνα Τίχο Μπράχε, είχαν υποστηρίξει ότι ο Πτολεμαίος απλά έκλεψε τις προϋπάρχουσες μετρήσεις του Ιππάρχου και τις παρουσίασε για δικές του.
Με τη μέχρι τώρα ανάλυση του κειμένου που αποκαλύφθηκε στην περγαμηνή, οι ερευνητές έχουν καταλήξει στο αρχικό συμπέρασμα πως ο Πτολεμαίος δεν έκανε απλή αντιγραφή των στοιχείων του Ιππάρχου. Επεσήμαναν πως οι αριθμοί του Ίππαρχου για τις θέσεις των άστρων (με απόκλιση το πολύ μιας μοίρας από τις πραγματικές) είναι πολύ πιο ακριβείς από εκείνες του Πτολεμαίου.
Η ανακάλυψη αυτή «εμπλουτίζει την εικόνα μας για τον Ίππαρχο και μας δίνει μια γοητευτική ιδέα για το τι έκανε πραγματικά», σημείωσε ο ιστορικός της αστρονομίας Τζέιμς Έβανς του πανεπιστημίου Puget Sound.
Το έργο του, συμπλήρωσε, υπήρξε καθοριστικό, επειδή αποτέλεσε ορόσημο για την «μαθηματικοποίηση της φύσης», δηλαδή την μετατόπιση από την απλή περιγραφή των φυσικών φαινομένων στη μέτρηση, τον υπολογισμό και την πρόβλεψη τους.
Ο Ίππαρχος είχε επικρίνει τους προδρόμους του στην αστρονομία ότι δεν νοιάζονταν για την αριθμητική ακρίβεια. Κατά την άποψη του Έβανς, ο Ίππαρχος αξιοποίησε τη βαβυλωνιακή παράδοση των ακριβών αστρονομικών μαθηματικών παρατηρήσεων και χάρη σε αυτόν έγινε το «πάντρεμα» με την ελληνική γεωμετρική παράδοση, με αποτέλεσμα «να ξεκινήσει έτσι πραγματικά η σύγχρονη αστρονομία».
Καθώς βελτιώνονται οι απεικονιστικές τεχνικές, οι ερευνητές ελπίζουν ότι θα ανακαλύψουν και άλλες συντεταγμένες άστρων στον Κώδικα, αρκετά τμήματα του οποίου δεν έχουν διαβαστεί ακόμη.
Παράλληλα θεωρούν πιθανό να διασώζονται επιπλέον σελίδες του καταλόγου άστρων του Ιππάρχου στη βιβλιοθήκη της Μονής Αγίας Αικατερίνης, η οποία περιέχει περισσότερα από 160 παλίμψηστα. Σχετικές έρευνες έχουν ήδη φέρει στο φως άγνωστα αρχαιοελληνικά ιατρικά κείμενα κάτω από τα χριστιανικά.
Πηγή: LiFO, Ναυτεμπορική, με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ
Δεν υπάρχουν σχόλια