Η ξεχασμένη οικία του Κωστή Παλαμά στη Νεάπολη

Το σπίτι όπου έμεινε ο Κωστής Παλαμάς στην Ασκληπιού 3 κατά το στάδιο της κατεδάφισής του το 1966. Τη φωτογραφία είχε βγάλει ο ποιητής Δημήτ...

Το σπίτι όπου έμεινε ο Κωστής Παλαμάς στην Ασκληπιού 3 κατά το στάδιο της κατεδάφισής του το 1966. Τη φωτογραφία είχε βγάλει ο ποιητής Δημήτρης Χριστοδούλου. [Credit: ΑΡΧΕΙΟ ΔΗΜΗΤΡΗ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ]

Στην οδό Ασκληπιού 3, κοντά στη γωνία με την Ακαδημίας, βρισκόταν έως το 1966 το σπίτι του Κωστή Παλαμά. Ηταν ένα διώροφο νεοκλασικό σπίτι, απλό και γραφικό, αρθρωμένο κατά την αθηναϊκή παράδοση με παραπόρτι και μαρμάρινη σκάλα που ανέβαινε στον όροφο και στην κατοικία. Στο μπαλκονάκι, καθόταν συχνά ο ποιητής. Οι περαστικοί τον αναγνώριζαν. Σήκωναν το βλέμμα και τον έβλεπαν, μικρόσωμο και προσηνή, να κάθεται στον στενό εξώστη με τα μαρμάρινα φουρούσια. Ο Μανόλης Καλομοίρης μνημονεύει στην αυτοβιογραφία του μια τέτοια σκηνή.

Οι μνήμες από την «παλαμική» γεωγραφία, τα ίχνη του Κωστή Παλαμά στα σπίτια όπου πέρασε ένα μέρος της ζωής του, επανέρχονται σε ένα χάρτη του νου μετά την πρόσφατη εξαγγελία του υπουργείου Πολιτισμού για την αποκατάσταση της οικίας Παλαμά στην οδό Περιάνδρου 5 στην Πλάκα, όπου έζησε από το 1936 έως το 1943. Μετά τη γενέτειρα Πάτρα και τη διαμονή στο Μεσολόγγι, η Αθήνα έγινε το σπίτι του Κωστή Παλαμά από το 1875.

Στην οδό Περιάνδρου 5 μετέφερε αναγκαστικά τα υπάρχοντά του το 1936, κυρίως τα βιβλία και τα χαρτιά του που απλώνονταν παντού. Το τελευταίο σπίτι του απέκτησε έναν ιδιαίτερο συμβολισμό καθώς συνδέεται με την πάνδημη κηδεία του στη διάρκεια της Κατοχής, τον Φεβρουάριο του 1943.

Η οδός Περιάνδρου έχει αυτήν την ιερή αύρα αλλά η οδός Ασκληπιού συνδέεται με την πνευματική ακμή του σε μια περίοδο κατά την οποία ο περίγυρος των γραφιάδων, των διανοουμένων, των δημοσιογράφων, των κριτικών (συχνά όλες οι ιδιότητες μοιράζονταν και εναλλάσσονταν) δημιουργούσε εκείνο το γόνιμο κλίμα.

Το παλιό σπίτι του Παλαμά στην οδό Ασκληπιού έμεινε στην ιστορία καθώς εκεί και σε άλλες διευθύνσεις ολόγυρα συγκεντρώνονταν τα μυθικά ονόματα της αθηναϊκής σχολής, ο Δροσίνης, ο Ξενόπουλος, ο Σουρής και τόσοι ακόμη. Η ιστορική συνοικία της Νεάπολης, από τις πρώτες επεκτάσεις της νέας πόλης, απλωμένη πίσω από την αθηναϊκή Τριλογία, με αρχική ώθηση το γεγονός της ανέγερσης του Πανεπιστημίου Αθηνών, είχε γίνει γειτονιά φοιτητών, συγγραφέων, βιβλιοπωλών και βιβλιοδετών. Ηταν γεμάτη λογοτεχνικά καφενεία και δημοφιλή στέκια, κατοικίες για αστούς και μικροαστούς, με μια ατμόσφαιρα που σήμερα θα μας γοήτευε πολύ.

Η κατεδάφιση της οικίας Παλαμά, όπου ο ποιητής έμεινε με την οικογένειά του 40 χρόνια, είχε προκαλέσει αντιδράσεις του πνευματικού κόσμου. Ηταν το 1966, μια εποχή κατά την οποία η Αθήνα άλλαζε με υψηλές ταχύτητες χωρίς χρόνο ούτε πολλές ευαισθησίες για το πνευματικό κοίτασμα της πόλης και τη νεώτερη ιστορική ταυτότητα. Στη δεκαετία του 1960 έχουμε το ζενίθ των κατεδαφίσεων των αστικών κατοικιών του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ού.

Μαζί με πολλά χαμόσπιτα και ευτελή κτίσματα, έφευγε και το ίχνος του ελληνικού αστισμού. Μια νέα πόλη γεννιόταν. Ο ποιητής Δημήτρης Χριστοδούλου είχε φωτογραφίσει το σπίτι του Παλαμά (στις 10 Οκτωβρίου 1966) κατά το στάδιο της κατεδάφισής του. Παρόμοια λήψη είχε κάνει και ο Γιώργος Μπακούρος (που είχε φωτογραφίσει όλη την Αθήνα κατά την ίδια περίοδο). Το αρχείο του δεύτερου είναι κατατεθειμένο στον Σύλλογο των Αθηναίων από την κυρία Λίζα Κουτσαπλή.

Στο κτίριο που ανεγέρθηκε στη θέση του σπιτιού του Παλαμά στην οδό Ασκληπιού, στεγάστηκε σε έναν όροφο το Ιδρυμα Κωστή Παλαμά επιδιώκοντας να διασώσει τη γεωγραφική μνήμη. Απέναντι, στον κήπο του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Αθηναίων (πρώην Πολιτικό Νοσοκομείο), οι περαστικοί γνέφουν στο μαρμάρινο άγαλμα του ποιητή, δημιουργία του γλύπτη Βάσου Φαληρέα, τοποθετημένο εκεί στη δεκαετία του 1970.

Πηγή: Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή