Έργο της Ύστερης Βυζαντινής Περιόδου η τοιχογραφία της Ανάστασης στο κεντρικό κλίτος του ναού χρονολογείται στα 1290 και αποτελεί αξιόλογο δ...
Έργο της Ύστερης Βυζαντινής Περιόδου η τοιχογραφία της Ανάστασης στο κεντρικό κλίτος του ναού χρονολογείται στα 1290 και αποτελεί αξιόλογο δείγμα της Μακεδονικής Σχολής.
«Ο Χριστός, φως του κόσμου, πατά στις σταυρωτά πεσμένες πύλες του Άδη και σκύβοντας με θεοπρεπή συγκατάβαση ανασταίνει τον Αδάμ. Το ιμάτιο του Χριστού ανεμίζει θριαμβευτικά στην Κάθοδο, με το αριστερό του χέρι σηκώνει τον σταυρό και με το δεξί τον προπάτορα...».
Η περιγραφή της αρχαιολόγου και ιστορικού Μυρτάλης Αχειμάστου-Ποταμιάνου στον μνημειώδη τόμο «Βυζαντινές Τοιχογραφίες» της Εκδοτικής Αθηνών, δίνει με σαφήνεια όλες τις λεπτομέρειες ενός σπουδαίου έργου τέχνης.
Η τοιχογραφία της Ανάστασης στη βορειοδυτική πλευρά του κεντρικού κλίτου του Ναού του Πρωτάτου στις Καρυές του Αγίου Όρους αποτελεί ένα κορυφαίο έργο της Ύστερης Βυζαντινής Περιόδου και σύμφωνα με τον καθηγητή Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης στο Α.Π.Θ., Θανάση Σέμογλου, ήταν χορηγία του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου.
«Ή ένταση της όψης του υπέργηρου Αδάμ, η σεμνή προσμονή της Εύας με τα κατάκλειστα στο μαφόριο χέρια, το ανάστημα του φωτοστεφανωμένου Πρόδρομου και η τρυφερή ελπίδα του Άβελ, κοσμούν το δεξιό μέρος της σκηνής. Πίσω από τον Χριστό, οι προφητάνακτες και προφήτες στέκονται ωσάν στύλος του παλαιού νόμου», συνεχίζει την περιγραφή του έργου, η Μ. Αχειμάστου-Ποταμιάνου.
Μεγάλο Σάββατο, ανοίγουν οι ουρανοί κι ο άνθρωπος και κάθε φθαρτή ύλη απολαμβάνουν το δώρο της αφθαρσίας. Ο Χριστός εκπλήρωσε την αποστολή του: διώχθηκε για το κήρυγμά του, βασανίστηκε, σταυρώθηκε και σήμερα ανασταίνεται και νικά τον θάνατο, διαλύει τη φθορά και δίνει ελπίδα και προοπτική αθανασίας σε κάθε φθαρτό δημιούργημά του.
Σε έναν εξαιρετικά σπάνιο συνδυασμό η Ανάσταση του Κυρίου στο Πρωτάτο συνδιαλέγεται με την παράσταση -ακριβώς στα δεξιά της- «Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη», όπως δηλώνει και η περικοπή του Ματθαίου επάνω. Στα αριστερά βρίσκονται οι Απόστολοι, οι οποίο προσκυνούν και προσβλέπουν τον Κύριο σε ύψωμα κι εκείνος τους δίνει την ευλογία του και την εντολή να διδάξουν τον λόγο του, κάτι που σηματοδοτεί την ίδρυση της εκκλησίας.
«H σύζευξη των δύο επεισοδίων, της Ανάστασης και της μαθητείας των Αποστόλων προκαλεί εντύπωση. Στην πλειονότητα των σωζόμενων μνημείων η Κάθοδος στον Άδη συνδιαλέγεται με την Ανάληψη. Μολονότι ο ζωγράφος είχε τη δυνατότητα να προβεί σε ανάλογο εικονογραφικό χειρισμό, ωστόσο, προτίμησε τη στοίχιση της Αποστολής των Μαθητών με την Ανάσταση, ώστε να συνδιαλέγεται με το ακριβώς απέναντι επεισόδιο του κηρύγματος του Ιωάννη πριν τη Βάπτιση. Το ανάλογο κηρυγματικό περιεχόμενο των δύο επεισοδίων με το ένα να συμπληρώνει το άλλο ερμηνεύει τον σωτήριο ρόλο και την ειδική αποστολή της Βάπτισης, στοιχείο που προκύπτει, άλλωστε, και από τις επιγραφές που αναπτύσσονται και υπομνηματίζουν τις εν λόγω συνθέσεις», αναφέρει στη Voria.gr, ο κ. Σέμογλου.
Προσθέτει μάλιστα πως οι παραστάσεις της Βάπτισης και της εις Άδου Καθόδου «καταλαμβάνουν ισόρροπα μεγάλη έκταση στη ζωγραφική επιφάνεια και μάλιστα εις βάρος των γειτονικών τους σκηνών, της Μεταμόρφωσης και της Σταύρωσης στη ΝΔ και ΒΔ γωνία αντίστοιχα».
Ο κ. Σέμογλου βρίσκεται αυτές τις μέρες στο Τόκιο και θα δώσει διάλεξη σε δύο εβδομάδες, το Σάββατο 18 Μαΐου, στο πανεπιστήμιο Waseda, προσκεκλημένος του ελληνιστή καθηγητή, Τομογιούκι Μασούντα (Tomoyuki Masuda), για την εικονογράφηση του Ναού του Πρωτάτου, στη διάρκεια της οποίας θα αποκαλύψει νέα στοιχεία για τη χορηγία του Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου.
Ευσεβής και εργατικός ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος (1282-1328) έδωσε έμφαση στις τέχνες και στα γράμματα. Η άνθηση στοιχείων του πολιτισμού οφείλεται σε μια σειρά από συνθήκες ειρήνης που υπέγραψε, αλλά και στην επίδραση σπουδαίων μοναστικών προσωπικοτήτων, όπως ο πατριάρχης Αθανάσιος Α΄ κι έτσι εξελίχθηκε σημαντικά η μεσαιωνική ζωγραφική του Βυζαντίου.
Οι μελετητές συμφωνούν πως η αγιογράφηση του Ναού του Πρωτάτου έγινε στο τέλος του 13ου αιώνα, περίπου το 1290. Από τεχνικής άποψης οι τοιχογραφίες του Πρωτάτου αποτελούν ένα από τα πιο σημαντικά σύνολα της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και είναι δημιούργημα -σύμφωνα με την πλειονότητα των ερευνητών- του φημισμένου αγιογράφου της Υστεροβυζαντινής Περιόδου, Μανουήλ Πανσέληνου. Με καταγωγή από τη Θεσσαλονίκη ο Πανσέληνος έφτασε στο ζενίθ της δημιουργικότητάς του στο τέλος του 13ου και αρχές του 14ου αιώνα και θεωρείται σήμερα ο κυριότερος εκπρόσωπος της λεγόμενης Μακεδονική Σχολή ή Σχολή της Θεσσαλονίκης. Υπάρχει ωστόσο μια μεγάλη συζήτηση στην επιστημονική κοινότητα, καθώς άλλοι ερευνητές υποστηρίζουν πως η αγιογράφηση του Πρωτάτου είναι έργο των Αστραπάδων (οι Μιχαήλ και Ευτύχιος Αστραπάς αγιογράφησαν πολλές εκκλησίες στη Σερβία), όπως δείχνουν «κρυμμένες» υπογραφές τους σε διάφορα σημεία των τοιχογραφιών.
Στον Πανσέληνο και το συνεργείο του αποδίδονται επίσης τοιχογραφίες, αλλά και φορητές εικόνες των Μονών Μεγίστης Λαύρας και Βατοπεδίου, αλλά και εικόνες στο ναΰδριο του Αγίου Ευθυμίου, το οποίο αποτελεί παρεκκλήσι του πολιούχου Ναού Αγίου Δημητρίου της Θεσσαλονίκης.
Οι τοιχογραφίες του Πρωτάτου θεωρούνται από τα πιο σημαντικά σύνολα της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, λόγω της μνημειακότητας των συνθέσεων, της υιοθέτησης πρότυπων από την αρχαία ελληνική τέχνη, τη δραματικότητα και την έκφραση βαθιάς πνευματικότητας στις μορφές. Επικρατούν τα λαμπερά χρώματα γεμάτα φως σε αρμονικούς συνδυασμιούς, που αποπνέουν λάμψη και φρεσκάδα κι όπως έχει αναφερθεί, «το εσωτερικό του Πρωτάτου καλεί, πρόσχαρο και φωτεινό, τον επισκέπτη σε μια ψυχική ανάταση, γεμάτη πνευματική ευδαιμονία».
Ο περίλαμπρος Ναός του Πρωτάτου
Ο Ναός του Πρωτάτου στις Καρυές, ο αρχαιότερος όλων των Καθολικών του Αγίου Όρους, είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Ανεγέρθηκε πιθανόν στο α΄ μισό του 10ου αιώνα, ανακαινίστηκε στα χρόνια του Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου, ενώ το 1955 έγιναν εργασίες αποκατάστασης και ανάδειξης με τη δημιουργία πλατείας, στη θέση, όμορων στο Πρωτάτο, Κελιών.
Διαφορετικός από τα Καθολικά του Αγίου Όρους, είναι τρίκλιτη βασιλική, με υπερυψωμένο το μεσαίο της κλίτος, κάτι που επιτρέπει την περιμετρική τρίτη σειρά ανοιγμάτων. Η σημερινή μορφή συνδυάζει τον τύπο της βασιλικής, ως προς την στέγη, με την σταυρόσχημη κάτοψη. Εσωτερικά έχει την ιδιαιτερότητα ότι τέσσερις πεσσοί χωρίζουν τον σταυροειδή ναό σε κεντρικό και σε γωνιαία διαμερίσματα.
Στο εσωτερικό του υπάρχουν εξαιρετικές τοιχογραφίες του 14ου αιώνα, ενώ στο Ιερό Βήμα φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας «Άξιον Εστί» που -σύμφωνα με την παράδοση- χρονολογείται τον 10ο αιώνα και αποτελεί σύμβολο του Αγίου Όρους.
Το κωδωνοστάσιό του είναι κτισμένο το 1534, από τον Πρώτο Σεραφείμ και επισκευάσθηκε μεταγενέστερα. Στον Πύργο του Πρωτάτου βρίσκεται η Βιβλιοθήκη με 117 Χειρόγραφα, από τα οποία 47 περγαμηνά. Στο Αρχειοφυλάκιο φυλάσσεται το Α΄ Τυπικό του Αγίου Όρους, του Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ιωάννη Τσιμισκή, επονομαζόμενο «Τράγος», γιατί είναι γραμμένο σε δέρμα τράγου και αποτελεί το ιστορικότερο κείμενο του Αγίου Όρους.
Πηγή: Μ. Ριτζαλέου, Voria
Δεν υπάρχουν σχόλια