Η εικόνα αποτελεί μια έξοχη δημιουργία του σπουδαιότερου αγιογράφου του 16ου αιώνα. Η Έγερση του Λαζάρου που ενέπνευσε μέχρι και τον Βίνσεντ...
Η εικόνα αποτελεί μια έξοχη δημιουργία του σπουδαιότερου αγιογράφου του 16ου αιώνα. Η Έγερση του Λαζάρου που ενέπνευσε μέχρι και τον Βίνσεντ Βαν Γκογκ.
Ανάστασις και ζωή των ανθρώπων υπάρχων,
Χριστέ,
εν τω μνήματι Λαζάρου επέστης,
πιστούμενος ημίν τας δύο ουσίας σου
Στο μικρότερο από άποψη μεγέθους μοναστήρι του Αγίου Όρους, στη Μονή Σταυρονικήτα, που βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της χερσονήσου, σε υψόμετρο 50 μέτρων, μεταξύ των Μονών Ιβήρων και Παντοκράτορος και με θέα τον Στρυμονικό κόλπο, φυλάσσεται μία από τις παλαιότερες και πιο ιδιαίτερες εικόνες που αναπαριστά την Ανάσταση του Λαζάρου.
Έργο του Θεοφάνη του Κρητός, του σημαντικότερου αγιογράφου του 16ου αιώνα, η εικόνα διακρίνεται για το κλασικό ύφος που αποδίδει πιστά τις στάσεις και τις κινήσεις των μορφών, αλλά και τον λειτουργικό όγκο του τοπίου.
Στην Έγερση του Λαζάρου ο Xριστός εικονίζεται αριστερά να απλώνει το δεξί του χέρι και να ευλογεί τον νεκρό Λάζαρο που είναι όρθιος, τυλιγμένος με τις νεκρικές λωρίδες (που στα βυζαντινά και εκκλησιαστικά συμφραζόμενα ονομάζονται «κειρίες»), μπροστά στην τοξωτή είσοδο του τάφου που ανοίγεται στον βράχο.
Γύρω από τον Χριστό, πιστοί ακόλουθοί του οι Απόστολοι, με επικεφαλής τον Πέτρο, ενώ πεσμένες στα πόδια του είναι οι δύο αδελφές του Λάζαρου, Μάρθα και Μαρία, συγκλονισμένες από τον θάνατό του. Πίσω από τις σκυμμένες γυναίκες ένας άντρας έχει σηκώσει την πλάκα του τάφου κι ένας άλλος, νεαρότερος σε ηλικία, ξετυλίγει τις κειρίες από το νεκρό σώμα του Λάζαρου.
Μπροστά από τα τείχη της Βηθανίας, της πόλης δίπλα στην Ιερουσαλήμ, όπου ζούσε ο Λάζαρος, ένα πλήθος πιστών, κοιτούν αποσβολωμένοι το θαύμα της Έγερσης. Ο Λάζαρος αναστήθηκε, χαρά μεγάλη για τους πιστούς και η αρχή του τέλους για το δράμα του Χριστού αφού το θαύμα εξόργισε τους Αρχιερείς και τους Φαρισαίους.
Το χαρμόσυνο Σάββατο του Λαζάρου
Η Ανάσταση του Λαζάρου, το σημαντικότερο από τα θαύματα του Χριστού, σηματοδοτεί τη νίκη της ζωής επί του θανάτου και προαναγγέλλει και τη δική του Ανάσταση μία εβδομάδα μετά. Οι μαθητές του Κυρίου οπλίζονται με θάρρος για να αντιμετωπίσουν το πάθος και το μαρτύριό του στον Σταυρό, λαμβάνοντας το μήνυμα της Ανάστασης που θα έρθει για όλους του πιστούς με τη Δευτέρα Παρουσία. Γι΄αυτό και θεωρείται το πιο χαρμόσυνο Σάββατο για την ορθόδοξη εκκλησία, παρότι ως ημέρα, το Σάββατο, είναι αφιερωμένη στις ψυχές των νεκρών, ενώ και η σημερινή λειτουργία είναι αναστάσιμη. Η λαϊκή παράδοση λέει πως μετά την Ανάστασή του ο Λάζαρος δεν γέλασε ποτέ ξανά, ήταν πάντα σκυθρωπός και προβληματισμένος κι αυτό γιατί πέρασε τέσσερις μέρες στον Άδη και η εμπειρία του εκεί ήταν διόλου ευχάριστη. Σύμφωνα πάντα με την ίδια παράδοση γέλασε μόνο μία φορά όταν είδε κάποιον να κλέβει ένα πήλινο αγγείο. «Το ένα χώμα κλέβει το άλλο», σχολίασε με αναφορά στο φθαρτό της ανθρώπινης ύπαρξης.
Ο αγιογράφος του Άθωνα και των Μετεώρων
Ο Θεοφάνης ο Κρης (περ. 1500 – περ. 1559) είναι ένας από τους πιο σημαντικούς και επιδραστικούς αγιογράφους της μεταβυζαντινής περιόδου και βασικός εκπρόσωπος της λεγόμενης "Κρητικής Σχολής". Η καταγωγή του ήταν από το Ηράκλειο (Χάνδακας), που τότε βρισκόταν υπό ενετική κυριαρχία. Δραστηριοποιήθηκε καλλιτεχνικά μεταξύ των ετών 1527-1559, στο Άγιον Όρος, κυρίως στις Μονές Μεγίστης Λαύρας και Σταυρονικήτα, όπου μόνασε, αλλά και στα Μετέωρα, ενώ φέρεται να πέρασε από τη Θεσσαλονίκη και την Κωνσταντινούπολη.
Τεχνοτροπικά τα έργα του Θεοφάνη του Κρητός, συνδυάζουν τη βυζαντινής παράδοση με επιρροές από την Ιταλική Αναγέννηση, λόγω και της ενετικής παρουσίας στο νησί του. Οι εικόνες του χαρακτηρίζονται από σαφήνεια στη σύνθεση και ρεαλισμό στις μορφές, ενώ εντυπωσιάζει η απόδοση των λεπτομερειών που μεταδίδουν φυσικότητα και αέναη κίνηση. Χρησιμοποιεί έντονα χρώμα και δίνει ιδιαίτερη προσοχή στο πρόσωπο και στην κίνηση του σώματος.
Το 1535 εικονογράφησε το καθολικό της Μονής Μεγίστης Λαύρας και το 1546 εκείνο της Μονής Σταυρονικήτας, στην οποία και παρέδωσε την εικόνα της Ανάστασης του Λαζάρου. Στη Μονή Σταυρονικήτα είναι εμφανής η επιρροή του από την παλαιολόγεια τέχνη.
Ο Θεοφάνης και ο Βαν Γκογκ
Η Ανάσταση του Λαζάρου είναι ένα θέμα αγαπημένο της βυζαντινής, αλλά και της σύγχρονης αγιογραφίας, ενώ επηρέασε και τη νεότερη τέχνη. Μια από τις πιο μελετημένες σύγχρονες απεικονίσεις είναι αυτή του Βίνσεντ Βαν Γκογκ. Το έργο του The Raising of Lazarus (Η Ανάσταση του Λαζάρου), που αποτελεί μια ελεύθερη απόδοση του θαύματος του Χριστού, φιλοτεχνήθηκε το 1890 και εκτίθεται στο Μουσείο Kröller-Müller στην Ολλανδία. Ο Βαν Γκογκ εμπνεύστηκε το θέμα από έναν παρόμοιο πίνακα του Ρέμπραντ, αλλά το μετέφερε στη δική του οπτική.
Σύμφωνα μάλιστα με κάποιους κριτικούς ο Λάζαρος αναπαριστά τον ίδιο τον καλλιτέχνη -έχει κόκκινη γενειάδα, όπως και ο Βαν Γκογκ-, ενώ οι δύο γυναίκες -οι αδερφές του Λάζαρου στην ορθόδοξη παράδοση- είναι φίλες του, η Ρουλέν και η Ζινού. Ο Λάζαρος είναι χρωματισμένος σε ψυχρές αποχρώσεις, που αποδίδουν την αίσθηση του θανάτου, ενώ το φόντο είναι λουσμένο σε πολύ θερμότερους τόνους, μεταφέροντας το μήνυμα ότι επέστρεψε από τον κόσμο των νεκρών στο φως. Ο καλλιτέχνης δεν συμπεριέλαβε τη μορφή του Χριστού στο έργο του, πιθανόν επειδή δεν ήθελε να δώσει θρησκευτική ερμηνεία σε αυτό. Την ίδια ερμηνεία δίνουν οι κριτικοί του έργου του Βαν Γκογκ και στον τεράστιο ήλιο και το άφθονο κίτρινο χρώμα που λούζει το τοπίο. Υποστηρίζουν πως δεν σηματοδοτεί ένα πενθεϊστικό υποκατάστατο ή το φως που συμβολίζει τη ζωή επί της γης, αλλά είναι ένα χωράφι με σιτάρι στην ανατολή του ήλιου και απουσιάζει η εικόνα του τάφου, αντικαθιστώντας έτσι ένα εμφανώς θρησκευτικό θέμα με μια ηθογραφική ζωγραφική μορφών σε ένα τοπίο. Είναι κι αυτό μία άποψη, αλλά η πηγή της έμπνευσης δεν μπορεί να αμφισβητηθεί.
Πηγή: Μ. Ριτζαλέου, Voria
Δεν υπάρχουν σχόλια