Ένα ρωμαϊκό λιμάνι, ένας δρόμος και τρία εξαιρετικά σπάνια χρυσά νομίσματα ανακαλύφθηκαν στην Aquileia, την οχυρωμένη πόλη που προστάτευε τους Βενετούς από τις επιδρομές των βαρβάρων

Εικόνα από drone της σειράς αμφορέων που χρονολογούνται από περίοδο προγενέστερη του εμπορικού συγκροτήματος. [Credit: Soprintendenza Archeo...

Εικόνα από drone της σειράς αμφορέων που χρονολογούνται από περίοδο προγενέστερη του εμπορικού συγκροτήματος. [Credit: Soprintendenza Archeologia Belle Arti e Paesaggio per il Friuli Venezia Giulia]

Μια αρχαιολογική ανασκαφή στο Fondo ex Pasqualis, στη νοτιοανατολική γωνία της αρχαίας ρωμαϊκής πόλης Aquileia στο Friuli-Venezia Giulia, στο βορειοανατολικό άκρο της Ιταλίας, υπό τη διεύθυνση της καθηγήτριας Patrizia Basso από το Τμήμα Πολιτισμού και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου της Βερόνας, σε συνεργασία με την ερευνήτρια Diana Dobreva, έχει συμβάλει σε ένα ποιοτικό άλμα στην κατανόηση της τοπογραφίας και της οικονομίας αυτής της κρίσιμης πόλης του ύστερου ρωμαϊκού αυτοκρατορικού κράτους.

Τα ευρήματα, που κυμαίνονται από έναν εξαιρετικό θησαυρό χρυσών νομισμάτων έως την επιβεβαίωση μιας απροσδόκητης επέκτασης του ποτάμιου λιμένα, ξαναγράφουν κεφάλαια της ιστορίας της Aquileia που μέχρι τώρα παρέμεναν στη σκιά.

Κατά τη διάρκεια τριών εντατικών μηνών, περίπου είκοσι φοιτητές, υποψήφιοι διδάκτορες και νέοι διδάκτορες από το Πανεπιστήμιο της Βερόνας και άλλα ιταλικά και ξένα ακαδημαϊκά ιδρύματα εργάστηκαν μεθοδικά σε μια περιοχή άνω των 800 τετραγωνικών μέτρων που δεν είχε εξερευνηθεί μέχρι τότε. Αυτή η συλλογική προσπάθεια, που πραγματοποιήθηκε με υπουργική άδεια και σε στενή συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιολογίας, Καλών Τεχνών και Τοπίου του Friuli Venezia Giulia, υποστηρίχθηκε οικονομικά και επιστημονικά από το Ίδρυμα Aquileia, το οποίο έχει αναλάβει τη δέσμευση αυτή από το 2018.

Ένα από τα τρία χρυσά νομίσματα που ανακαλύφθηκαν στις ανασκαφές του 2025: Σόλιδος του Ουάλιου (367-375 μ.Χ.), κοσμημένο στην Κωνσταντινούπολη.
[Credit: Soprintendenza Archeologia Belle Arti e Paesaggio per il Friuli Venezia Giulia]

Η αναδυόμενη στρωματογραφία του εδάφους κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του 2025 αποδείχθηκε εξαιρετικά περίπλοκη, προσφέροντας μια διαδοχική αφήγηση της κατοίκησης του χώρου κατά τη διάρκεια των αιώνων.

Αναμφίβολα, η ανακάλυψη που προκάλεσε τον μεγαλύτερο ενθουσιασμό στους αρχαιολόγους είναι αυτή των τριών χρυσών νομισμάτων άψογης κατασκευής. Τα νομίσματα αυτά, που κόπηκαν κατά τη διάρκεια της βασιλείας των αυτοκρατόρων Ουάλιου, Μάγνητος Μαξίμου και Αρκαδίου, μπορούν να χρονολογηθούν με ακρίβεια στις τελευταίες δεκαετίες του 4ου αιώνα μ.Χ. Πρόκειται για τρία διαφορετικά νομίσματα, όλα εξαιρετικά σπάνια, η φύση των οποίων υποδηλώνει ότι δεν αποτελούσαν μέρος της συνήθους νομισματικής κυκλοφορίας.

Η υπόθεση που προβάλλει η ομάδα του Πανεπιστημίου της Βερόνας υποδηλώνει ότι πιθανότατα επρόκειτο για αυτοκρατορικές δωρεές, που παραχωρήθηκαν από τον αυτοκράτορα σε ένα διακεκριμένο μέλος της αυλής με την ευκαιρία συγκεκριμένων εορτασμών ή επετείων. Το πλαίσιο της απόκρυψής τους είναι ακόμη πιο εύγλωττο: βρέθηκαν κάτω από το δάπεδο της στοάς σε ένα από τα κτίρια της αγοράς. Η θέση αυτή υποδηλώνει μια πράξη επείγουσας αποθήκευσης — μια αναγκαστική απόκρυψη σε μια στιγμή σοβαρού κινδύνου, των οποίων οι ακριβείς αιτίες παραμένουν άγνωστες και το αποτέλεσμα της οποίας εμπόδισε τον ιδιοκτήτη να επιστρέψει για να ανακτήσει ένα τόσο πολύτιμο απόθεμα.

Ο λιθόστρωτος δρόμος που βρίσκεται ανάμεσα σε δύο κτίρια του εμπορικού συγκροτήματος. [Credit: Soprintendenza Archeologia Belle Arti e Paesaggio per il Friuli Venezia Giulia]

Πέρα από τη λάμψη του χρυσού, η εκστρατεία του 2025 έριξε φως στις ρίζες της εμπορικής δραστηριότητας σε αυτή τη νότια περιοχή της πόλης, μια ζώνη της οποίας η συγκεκριμένη λειτουργία ήταν σχεδόν άγνωστη πριν από αυτές τις ανασκαφές. Οι αρχαιολόγοι κατάφεραν να διασαφηνίσουν τη χρήση του χώρου που προηγήθηκε της κατασκευής του μεγάλου εμπορικού συγκροτήματος, το οποίο χρονολογείται στα τέλη του 1ου αιώνα μ.Χ. χάρη στα σχετικά υλικά που βρέθηκαν.

Συγκεκριμένα, έχουν ανακαλυφθεί 19 αμφορείς, επιπλέον των 23 που είχαν ήδη καταγραφεί κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του 2024. Η διάταξη αυτών των κεραμικών αγγείων υποδηλώνει μια λειτουργία πέραν της αρχικής τους χρήσης: αποτελούσαν ένα έξυπνο σύστημα αποστράγγισης και ενίσχυσης του εδάφους, με σκοπό τη βελτίωση της σταθερότητας του εδάφους, ώστε να στηρίξει ένα μακρόστενο δωμάτιο.

Ο χώρος αυτός, σε συνάρτηση με τους πυλώνες που αναλύθηκαν το προηγούμενο έτος, φαίνεται να αντιστοιχεί σε μία ή περισσότερες αποθήκες. Η συντριπτική πιθανότητα είναι ότι επρόκειτο για αποθηκευτικές κατασκευές που συνδέονταν άμεσα με την πρώτη αποβάθρα του ποταμού που ανακαλύφθηκε στην περιοχή, η οποία ανήκε σε ένα παρακλάδι του ποταμού Natissa πολύ ευρύτερο από το σημερινό του κανάλι.

Μία από τις ταφές που βρέθηκαν ανάμεσα στα ερείπια του εμπορικού συγκροτήματος. [Credit: Soprintendenza Archeologia Belle Arti e Paesaggio per il Friuli Venezia Giulia]

Αυτά τα ευρήματα είναι εξαιρετικά σημαντικά, καθώς αποδεικνύουν κατηγορηματικά ότι η νότια ζώνη της  Aquileia φιλοξενούσε μια σειρά από αποβάθρες και χώρους εκφόρτωσης εμπορευμάτων που, φτάνοντας από την Αδριατική Θάλασσα, μεταφέρονταν προς τα πάνω του ποταμού. Η τοπογραφική συνέπεια είναι άμεση και βαθιά: το ποτάμιο λιμάνι της πόλης, ένα από τα πιο ενεργά στο βόρειο τμήμα της Αυτοκρατορίας, ήταν σημαντικά μεγαλύτερο από ό,τι πιστευόταν μέχρι τώρα.

Δεν περιοριζόταν στον δυτικό τομέα, ο οποίος είναι ήδη καλά τεκμηριωμένος, αλλά επεκτεινόταν και προς τα νότια, ακολουθώντας την πορεία του ποταμού Natissa και παρέχοντας στις όχθες του την απαραίτητη υποδομή για την ασφαλή φύλαξη των εμπορευμάτων.

Όσον αφορά το μεγάλο εμπορικό συγκρότημα που ήταν ήδη γνωστό από προηγούμενες εκστρατείες —ένα επιβλητικό σύνολο έξι κτιρίων αφιερωμένων στην αποθήκευση και πώληση τροφίμων όπως δημητριακά, κρέατα, λαχανικά και φρούτα— η φετινή ανασκαφή αποκάλυψε πλήρως έναν πλακόστρωτο δρόμο που είχε εντοπιστεί εν μέρει το 2023 και το 2024.

Αυτός ο δρόμος, που διακλαδίζεται από τον decumanus που βρίσκεται βόρεια του συγκροτήματος, χρησίμευε ως κύρια αρτηρία για τη μετακίνηση των πολλών πελατών που συχνάζουν καθημερινά στην αγορά και για τη διέλευση των καροτσιών που μεταφέρουν εμπορεύματα, όπως αποδεικνύεται από τα βαθιά χαραγμένα ίχνη τροχών στην επιφάνειά του.

Ένα άλλο τμήμα της ανασκαφής έχει αποκαλύψει στοιχεία για μια τραγική στιγμή στην ιστορία της αγοράς: την κατάρρευση της δυτικής στοάς σε ένα από τα κτίριά της. Ανάμεσα στα συντρίμμια αυτής της κατάρρευσης, έχουν ανασυρθεί πολυάριθμοι απανθρακωμένοι κόκκοι δημητριακών, που προστίθενται σε εκείνους που είχαν ήδη συλλεχθεί τα προηγούμενα χρόνια. Αυτά τα παλαιοβοτανικά υπολείμματα, που έχουν διατηρηθεί σε άριστη κατάσταση από τη φωτιά, αποτελούν ένα ανεκτίμητο αρχείο για τη μελέτη της διατροφής, της γεωργίας και των καλλιεργούμενων ειδών στην ύστερη αρχαιότητα της Aquileia.

Ωστόσο, η ζωή στην περιοχή συνεχίστηκε και μετά την τελική καταστροφή και εγκατάλειψη του μεγάλου εμπορικού συγκροτήματος. Τόσο στην περιοχή της αγοράς όσο και στον χώρο μεταξύ των δύο τειχών που ερευνήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια, έχουν βρεθεί στοιχεία που μαρτυρούν μεταγενέστερη κατοίκηση. Τα ερείπια κατοικιών με εστίες, δωμάτια που προορίζονταν για βιοτεχνική παραγωγή και ένας μεταγενέστερος δρόμος που ακολουθούσε πιστά το ίχνος του αρχαίου, επιβεβαιώνουν τη συνέχεια της κατοίκησης σε αυτόν τον τομέα.

Η ανακάλυψη αρκετών ταφών, χωρίς κτερίσματα, οι οποίες επί του παρόντος υποβάλλονται σε ανάλυση ραδιενεργού άνθρακα για την απόλυτη χρονολόγησή τους, μαρτυρά για άλλη μια φορά τη μακρά και μεταβαλλόμενη ακολουθία της ανθρώπινης κατοίκησης σε αυτόν τον στρατηγικό χώρο.

Πηγή: LBV Magazine