Σπάνια ακολουθεί ένας δημόσιος διάλογος για το μέλλον των ευρημάτων, τη συντήρηση, προστασία, διαχείριση και βιωσιμότητά τους. Εδώ είνα...
 |
| Σπάνια ακολουθεί ένας δημόσιος διάλογος για το μέλλον των ευρημάτων, τη συντήρηση, προστασία, διαχείριση και βιωσιμότητά τους. Εδώ είναι που αναλαμβάνουν δουλειά οι αφανείς εκείνοι «ήρωες» που με υπομονή, επιμονή, πάθος, αφοσίωση κι εξαντλητική εργασία κρατούν τα ευρήματα αυτά «ζωντανά», καλύπτοντας κιόλας συχνά στο βαθμό που μπορούν τις υπάρχουσες ελλείψεις. Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν / LIFO |
Μια αρχαιολογική ανακάλυψη, ένα έργο τέχνης ή ένα ιστορικό μνημείο, όσο σπουδαία κι αν είναι, δεν θα είχαν πολύ μέλλον δίχως όλους εκείνους τους ανθρώπους που εργάζονται άοκνα στο παρασκήνιο για τη συντήρηση, ανάδειξη και προστασία τους "τιθασεύοντας" τη φθορά του χρόνου και την αδυσώπητη αρχή της εντροπίας.
Αρχαιολογία και συντήρηση συνδέονται κι αλληλοσυμπληρώνονται αλλά ενώ οι περισσότεροι γνωρίζουμε μερικά έστω ονόματα διαπρεπών αρχαιολόγων, ελάχιστα ξέρουμε για αυτούς τους «αφανείς ήρωες» της πολιτιστικής κληρονομιάς, τους συντηρητές. Η συνομιλήτριά μου – μια δραστήρια, αεικίνητη, χαρισματική γυναίκα -, είναι εκπαιδευτικός και διακεκριμένη συντηρήτρια με αξιόλογη δουλειά σε Ελλάδα και εξωτερικό. Με αφορμή ένα πρόγραμμα δράσεων για νέους συντηρητές και σχολεία που θα γίνει τον Απρίλιο στη ρωμαϊκή βίλα του Εθνικού Κήπου μάς ξεναγεί στη φύση, τις δυσκολίες αλλά και τις χαρές της επιστήμης της. Αν μη τι άλλο, σπάνια θα χρειαστεί μάστορα στο σπίτι!
–Πες μου λίγα λόγια για το αντικείμενό σου.
Η συντήρηση αρχαιοτήτων στην Ελλάδα είναι μια σχετικά νέα επιστήμη. Ξεκινά μεν στις αρχές του 20ού αιώνα με τις εργασίες πρωτοπόρων χημικών στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, όπως αποκαλύπτει η υπό έκδοση σχετική έρευνα της Γεωργιάννας Μωραϊτου, όμως μέχρι και τη δεκαετία του '70 περνά στην αλυσίδα της αρχαιολογικής έρευνας σαν μία τεχνική περισσότερο εργασία που συνήθως περιορίζεται στη συγκόλληση κι αισθητική αποκατάσταση έργων τα οποία προορίζονταν για έκθεση και δημοσίευση. Ήταν η ραγδαία ανάπτυξη της αρχαιολογικής έρευνας μεταπολεμικά, η εξέλιξη των φυσικών επιστημών, η αυξημένη ανασκαπτική δραστηριότητα, το πλήθος των ευρημάτων και των μελετών που επανέφεραν την ανάγκη μιας πιο επιστημονικής δουλειάς. Παράλληλα η συντήρηση συμπεριέλαβε όλες τις δράσεις και τα μέτρα που αποσκοπούν στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς. Με την ίδρυση του πρώτου τμήματος Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης στο ΤΕΙ Αθήνας (1985) ξανατέθηκαν οι προϋποθέσεις ανάπτυξης κι εξέλιξης. Ενώ ωστόσο υπάρχει αξιόλογο ανθρώπινο δυναμικό και αυξημένες απαιτήσεις, απουσιάζει η μακροπρόθεσμη στρατηγική από πλευράς Πολιτείας.
–Είναι γεγονός ότι το ευρύ κοινό αγνοεί το ρόλο και τη σημασία της συντήρησης στην αρχαιολογική έρευνα.
Κοίτα, όποτε γίνεται μια σημαντική ανακάλυψη που τυχαίνει και να παίξει πρώτη είδηση τα ΜΜΕ - γιατί βέβαια δεν προβάλλονται εξίσου όλες – παρουσιάζεται ένα αυξημένο ενδιαφέρον μαζί με την απαραίτητη δόση εθνικής υπερηφάνειας. Όλος όμως αυτός ο ενθουσιασμός γρήγορα εξαντλείται μόλις απομακρυνθούν τα φώτα της δημοσιότητας. Σπάνια ακολουθεί ένας δημόσιος διάλογος για το μέλλον των ευρημάτων, τη συντήρηση, προστασία, διαχείριση και βιωσιμότητά τους. Εδώ είναι που αναλαμβάνουν δουλειά οι αφανείς εκείνοι «ήρωες» που με υπομονή, επιμονή, πάθος, αφοσίωση κι εξαντλητική εργασία κρατούν τα ευρήματα αυτά «ζωντανά», καλύπτοντας κιόλας συχνά στο βαθμό που μπορούν τις υπάρχουσες ελλείψεις. Μια αρχαιολογική έρευνα έχει αρχή, μέση και τέλος - η συντήρηση έχει μόνο αρχή αφού είναι μια διαδικασία που συνεχίζεται ουσιαστικά στο διηνεκές.
 |
| Μουσείο της Hama, Συρία |
–Εσύ πώς αποφάσισες να ακολουθήσεις αυτόν τον κλάδο;
Το έκανα γιατί συνδύαζε την αγάπη μου για την τέχνη με το ενδιαφέρον μου για τις φυσικές επιστήμες και την αρχαιολογία. Αποφοιτώντας από το ΤΕΙ Αθήνας έκανα διδακτορικό στο University College of London. Η διατριβή μου αφορούσε τη μελέτη των γυψόλιθων των μινωικών ανακτόρων. Παράλληλα ασχολήθηκα με το ψηφιδωτό - διεύθυνα για πολλά χρόνια το πρόγραμμα συντήρησης ψηφιδωτών στη βασιλική του αγίου Λωτ στη Νεκρά Θάλασσα (Ιορδανία) και οργάνωσα μια σειρά εκπαιδευτικά προγράμματα σε Ιορδανία-Συρία για το Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων (ΕΚΒΜΜ).
–Το πρόγραμμα στη Συρία το τερμάτισε ο πόλεμος φαντάζομαι...
Έτσι είναι δυστυχώς. Ένας πόλεμος που εκτός από την ανείπωτη φρίκη και τις εκατόμβες νεκρών προκαλεί επίσης τεράστιες καταστροφές σε ιστορικά μνημεία. Ακόμα δεν έχουμε κατανοήσει πώς και γιατί συνέβη όλο αυτό. Είναι αδιανόητο ότι στο Αλέπο ισοπεδώθηκε μια ολόκληρη συνοικία της παλιάς πόλης που αποτελούσε μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς – μιλάμε για μια από τις παλιότερες και μεγαλύτερες αγορές στον κόσμο. Αδιανόητο είναι φυσικά και ό,τι συνέβη στην Παλμύρα, όπου επιπλέον είχαμε ένα δραματικό παράδειγμα της αφοσίωσης των ανθρώπων που εργάζονται πάνω στην πολιτιστική κληρονομιά – αφοσίωση που φτάνει στην αυτοθυσία. Ήταν μέγα σοκ η βάρβαρη εκτέλεση του αρχαιολόγου Χαλίντ Αλ Άσαντ, ενός λαμπρού επιστήμονα και ανθρώπου που γνώριζα και προσωπικά. Μπορούσε να είχε γλιτώσει αλλά προτίμησε να μείνει στην Παλμύρα, ακριβώς επειδή ανήκε οργανικά εκεί. Λίγοι εκτός του χώρου μας αντιλαμβάνονται αυτό το πνεύμα.
 |
| Συρία |
 |
| O ψηφιδωτός χάρτης της Μάνταμπα |
–Τι σε έκανε να στραφείς στη δημόσια εκπαίδευση;
Υπήρξα από το 1997 επικεφαλής του Εργαστηρίου Συντήρησης στο INSTAP-Κέντρο Μελέτης Ανατολικής Κρήτης, με το οποίο εξακολουθώ να συνεργάζομαι. Ήταν μια πολύ καλή θέση. Από πέρσι όμως επέλεξα να επιστρέψω στο Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης των ΤΕΙ Αθήνας ως εκπαιδευτικός, πλέον - παρά τη σημαντική μείωση εισοδήματος που σήμανε αυτό – ώστε να συμβάλλω όσο μπορώ στην κατάρτιση νέων επαγγελματιών, αξιοποιώντας έτσι τις σπουδές και την εμπειρία ετών. Είναι το μεράκι που λέγαμε! Το Τμήμα μας απολαμβάνει σήμερα ένα υψηλό ακαδημαϊκό προφίλ, εντός κι εκτός Ελλάδας. Λείπει όμως η ανάλογη ανταποδοτικότητα μέσα στο σύστημα της παιδείας, ενώ η κρίση δυσκόλεψε ακόμα περισσότερο τη λειτουργία των ιδρυμάτων. Χάρη ωστόσο στην επιμονή και τον μόχθο των διδασκόντων, υπήρξε σημαντική εισροή κονδυλίων κι ενίσχυση της υποδομής του τμήματος από ευρωπαϊκά προγράμματα και άλλες χρηματοδοτήσεις. Παρά τις δυσχέρειες επικρατεί εξαιρετικό κλίμα συνεργασίας και φυσικά η παρουσία νέων ανθρώπων διψασμένων για μάθηση σε κρατά σε εγρήγορση και σε ωθεί να εξελίσσεσαι συνεχώς.
–Μια από τις δουλειές σας αφορά την αποκατάσταση των ψηφιδωτών που κοσμούν το δάπεδο της βίλας του Εθνικού Κήπου, ένα εύρημα που λίγοι Αθηναίοι γνωρίζουν.
Πράγματι, παρότι ο χώρος αυτός βρίσκεται στην καρδιά της πόλης δεν είναι γνωστός στο ευρύ κοινό κι ευελπιστούμε έτσι να αφυπνίσουμε το ενδιαφέρον του! Πρόκειται για μια βίλα της υστερορωμαϊκής περιόδου που ανακαλύφθηκε στα χρόνια του Όθωνα πίσω από τη σημερινή βουλή κατά τη διαμόρφωση του τότε Βασιλικού Κήπου. Ήδη πραγματοποιούμε εκεί μαθήματα αλλά φέτος την άνοιξη το Εργαστήριο Συντήρησης Αρχιτεκτονικών Στοιχείων του ΤΕΙ Αθήνας σε συνεργασία με την Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων (ΥΠΠΟ) οργανώνουν ένα πρόγραμμα με δράσεις για την εκπαίδευση συντηρητών σε νέες μεθόδους και τεχνολογίες καθώς και την ευαισθητοποίηση του κοινού στη συντήρηση και προστασία των μνημείων. Παράλληλα οργανώνουμε εκπαιδευτικές δράσεις για μαθητές σχολείων. Χρηματοδότης είναι το ίδρυμα J.M.Kaplan Fund.
–Αληθεύει ότι η συντήρηση είναι μια επιστήμη «πολυδύναμη»;
Κοίτα, ένας καλός συντηρητής θα πρέπει να γνωρίζει αφενός την καλλιτεχνική και ιστορική αξία των έργων που διαχειρίζεται, αφετέρου τη φυσικοχημική τους σύσταση και τις αντιδράσεις των υλικών στο περιβάλλον όπου εκτίθενται. Χρειάζεται οπότε να είσαι λίγο καλλιτέχνης, λίγο ιστορικός και λίγο χημικός μαζί, να έχεις εννοείται κάποια επαφή και με την αρχαιολογία! Βέβαια στη συντήρηση συνήθως συνεργάζονται διαφορετικοί κλάδοι επιστημών.
–Βλέπω στο βιογραφικό σου ότι είσαι από πέρσι αντιπρόεδρος του Διεθνούς Οργανισμού για την Συντήρηση Ψηφιδωτών (ICCM).
Είναι ένας οργανισμός που συσπειρώνει όλους τους επαγγελματίες κι ερευνητές που ασχολούνται με το πεδίο και η εκπροσώπηση της Ελλάδας, γενέτειρας της τέχνης του ψηφιδωτού, είναι σε διοικητικό επίπεδο ιδιαίτερα σημαντική. Η απασχόλησή μου εκεί είναι, εννοείται, εθελοντική, όπως εξάλλου ισχύει για πολλές από τις εργασίες και υποχρεώσεις που αναλαμβάνουμε όλοι όσοι ασχολούμαστε με την πολιτιστική κληρονομιά.
 |
| Ένας καλός συντηρητής θα πρέπει να γνωρίζει αφενός την καλλιτεχνική και ιστορική αξία των έργων που διαχειρίζεται, αφετέρου τη φυσικοχημική τους σύσταση και τις αντιδράσεις των υλικών στο περιβάλλον όπου εκτίθενται. Χρειάζεται οπότε να είσαι λίγο καλλιτέχνης, λίγο ιστορικός και λίγο χημικός μαζί, να έχεις εννοείται κάποια επαφή και με την αρχαιολογία! Βέβαια στη συντήρηση συνήθως συνεργάζονται διαφορετικοί κλάδοι επιστημών. Φωτό: Πάρις Ταβιτιάν / LIFO |
–Ποια δουλειά σου σε συνάρπασε περισσότερο;
Αναμφίβολα εκείνη στα ψηφιδωτά της βασιλικής του αγίου Λωτ στην Ιορδανία. Πρόκειται για ένα σημαντικό πρωτοχριστιανικό μνημείο του 5ου-6ου αιώνα π.Χ. που ξεκίνησε να ανασκάπτει το 1988 ο αρχαιολόγος Κωνσταντίνος Πολίτης υπό την αιγίδα του ιορδανικού υπουργείου Τουρισμού και Αρχαιοτήτων, του Βρετανικού Μουσείου και της Ελληνικής Εταιρίας Μεσανατολικών Σπουδών, της οποίας είμαι ιδρυτικό μέλος. Δεν ήταν μόνο το επιστημονικό ενδιαφέρον του αντικειμένου - είναι επίσης οι σχέσεις φιλίας και συνεργασίας που καλλιεργήσαμε με τους ντόπιους, η οικειότητα που αισθάνεσαι μαζί τους, η ομορφιά του τοπίου καθώς και το δέος που υποσυνείδητα νιώθεις, πιστεύεις ή όχι, σαν βρίσκεσαι στους λεγόμενους τόπους της Βίβλου. Πέρσι τέτοια εποχή, πάλι, κλήθηκα εκτάκτως από το Οικουμενικό Πατριαρχείο να εξετάσω την ψηφιδωτή εικόνα της Παμμακαρίστου και να προτείνω σωστικά μέτρα - μια απρόσμενη και ταυτόχρονα τιμητική πρόσκληση. Σε τέτοιες περιπτώσεις, όσο επιβαρυμένο πρόγραμμα κι αν έχεις, η ανταπόκρισή σου είναι θέμα δεοντολογίας και επαγγελματικής ηθικής. Είναι άλλωστε κι η Πόλη από μόνη της μια εμπειρία συγκλονιστική! Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είναι, επίσης, η μελέτη συντήρησης και ανάδειξης του περίφημου ψηφιδωτού χάρτη στον Άγιο Γεώργιο της Μαδηβά (6ος αι. μ.Χ.) που μου ανέθεσε πρόσφατα το ΕΚΒΜΜ - ένα ανεκτίμητο ιστορικό τεκμήριο που απεικονίζει λεπτομερώς τη βυζαντινή επικράτεια από τη Συρία μέχρι το Δέλτα του Νείλου. Παρά τις αντιξοότητες και τον κάματο, γεμίζεις ικανοποίηση όταν ένα εύρημα ή μνημείο αποκαθίσταται σε αναγνώσιμη μορφή κι αναβιώνει έτσι τρόπον τινά, μεταφέροντας πολύτιμες ιστορικές και πολιτισμικές πληροφορίες στις επόμενες γενιές.
–Με αυτά και μ' εκείνα, χρόνος για προσωπική ζωή σού περισσεύει;
Όχι βέβαια, επόμενο είναι να εξανεμίζεται, όλα έχουν βλέπεις ένα αντίτιμο! Αλλά ναι, πιστεύω ότι αξίζει τον κόπο... Δεν μπορώ καν να με σκεφτώ έξω από αυτό.
Info: 4-16/4, βίλα Εθνικού Κήπου, πρόγραμμα δράσεων για μαθητές και για την εκπαίδευση συντηρητών σε νέες μεθόδους και τεχνολογίες καθώς και την ευαισθητοποίηση του κοινού στη συντήρηση και προστασία των μνημείων (διοργάνωση ΥΠΠΟ-ΤΕΙ Αθήνας) Λεπτομέρειες teiath.gr/sgtks/saet
Πηγή: Θ. Αντωνόπουλος, LiFO
Δεν υπάρχουν σχόλια