Απολογισμός Έργου Αρχαιολογικής Εταιρείας 2015: στο φως νέοι θησαυροί σε πέντε μνημεία

Μεσσήνη, το δάπεδο από το δωμάτιο του αναγνώστη Βραχογραφίες στις Κυκλάδες και τοιχογραφίες σε μυκηναϊκά και μινωικά ανάκτορα, όλα ευρ...

Μεσσήνη, το δάπεδο από το δωμάτιο του αναγνώστη

Βραχογραφίες στις Κυκλάδες και τοιχογραφίες σε μυκηναϊκά και μινωικά ανάκτορα, όλα ευρήματα από τις ανασκαφές της Αρχαιολογικής Εταιρείας κατά το 2015, δείχνουν πως οι αρχαίοι είχαν καλαισθησία.

Συνοπτική παρουσίαση των ανασκαφικών ευρημάτων έκανε χθες ο γενικός γραμματέας της Εταιρείας Βασίλειος Πετράκος, κατά την παρουσίαση του έργου.

Στη Θήβα βρέθηκαν πέρσι τμήματα τοιχογραφίας στο δάπεδο του μυκηναϊκού ανακτόρου. Απεικόνιζαν μια τρέχουσα σπείρα στις γωνίες της οποίας υπάρχουν άνθη κρινοπαπύρου και μια σειρά από ρόδακες, όλα πλαισιωμένα από οδοντωτό κόσμημα. Προφανώς ήταν διακοσμητική ζώνη για μεγάλη τοιχογραφική σύνθεση που περιελάμβανε γυναικείες μορφές σε φυσικό μέγεθος, όπως προκύπτει από την εύρεση θραυσμάτων λευκών γυναικείων ποδιών και φορεμάτων σε μπλε βάθος. Την ανασκαφή διευθύνει ο Βασίλειος Αραβαντινός, και το ανάκτορο βρίσκεται στην κεντρική πλατεία της πόλης.

Τμήματα τοιχογραφίας από το δάπεδο του μυκηναϊκού ανακτόρου Θήβας

Εντοπίστηκε και το «Θησαυροφυλάκιό» του, ένας χώρος κτισμένος με ογκόλιθους ύψους 2,20 μ. όπου φυλάσσονταν πολύτιμα αντικείμενα και κοσμήματα από χρυσό, λαζουρίτη, αχάτη και ελεφαντόδοντο και μοναδικός θησαυρός από εισηγμένους σφραγιδοκυλίνδρους ασσυριακής, χεττιτικής, χουριτικής και κυπριακής προέλευσης. Μερικές ακόμη δεκάδες θραύσματα πινακίδων και δύο πήλινα σφραγίσματα, ένα εκ των οποίων αναγράφει τον τίτλο «άναξ» σε γενική πρώτη («άνακτος»), βρέθηκαν στον χώρο του Αρχείου του μυκηναϊκού ανακτόρου, που φέρνει στο φως η σκαπάνη της Αδαμαντίας Βασιλογάμβρου στον Άγιο Βασίλειο στο Ξηροκάμπι Λακωνίας.

Το θραύσμα με την επιγραφή άνακτος, σε γραμμική Β, που εντοπίστηκε
στον χώρο του Αρχείου του μυκηναϊκού ανακτόρου στον Άγιο Βασίλειο στο Ξηροκάμπι Λακωνίας

Το Αρχείο πινακίδων, πολύτιμο εύρημα της ανασκαφής, «αριθμεί μέχρι στιγμής 119 θραύσματα και περιλαμβάνει φυλλόσχημες και σελιδόσχημες πινακίδες. Τα κείμενα αναφέρονται σε δύο βασικούς τομείς της λειτουργίας των ανακτόρων, συλλογή και αναδιανομή πόρων. Σε ένα σφράγισμα αναφέρεται ο τίτλος άναξ σε γενική πτώση (wa-na-ko-to). Η καταστροφή της στοάς και του δωματίου του αρχείου χρονολογείται με βάση την κεραμική περίπου στο 1400- 1330 π.Χ.

Η έρευνα του Πέτρου Θέμελη στην Αρχαία Μεσσήνη επικεντρώθηκε στις περιοχές της αγοράς και του θεάτρου. Εντοπίστηκε ψηφιδωτό δάπεδο σε συγκρότημα μεταγενέστερων χρόνων (3ος - 4οςαι. μ.Χ.) το οποίο συντηρήθηκε. Κάλυπτε μια μεγάλη αίθουσα και φέρει την επιγραφή «Παράμονος αναγνώστης εποίησε». Ο ανασκαφέας πιστεύει ότι στον χώρο αυτό υπήρχαν ξύλινα ερμάρια όπου ο Παράμονος τοποθετούσε βιβλία. Πλάι της, αποκαλύφθηκε κι άλλη αίθουσα με ψηφιδωτό δάπεδο και γεωμετρική διακόσμηση όπως και η κτητορική επιγραφή «Θεόδουλος επίσκοπος ποιεί». Ο κ. Θέμελης θεωρεί πως όλο το συγκρότημα είχε λατρευτική χρήση. «Ήταν μια πρώτη εκκλησία, πριν καθιερωθεί και επιβληθεί ο τύπος της βασιλικής που επικράτησε και διατηρείται μέχρι σήμερα».

Ένα δελφίνι σε βράχο, ένα αρχιτεκτονικό θέμα και διάφορα φυτά αναγνωρίστηκαν στα θραύσματα από τις τοιχογραφίες του μεγάρου, που ερευνά η αρχαιολόγος Έφη Σαπουνά-Σακελλαράκη στη Ζώμινθο της Κρήτης. Είναι μια μεγάλη σε έκταση και σημασία ανασκαφή, στην οποία κάθε χρόνο αποκαλύπτονται και νέα ευρήματα ενός διώροφου συγκροτήματος με δωμάτια, κλιμακοστάσια, αυλές, αλλά και βωμούς. Σειρά τριών πλοιαρίων και άλλες παραστάσεις υπάρχουν στις νέες βραχογραφίες που εντόπισε η Μαρίζα Μαρθάρη στη Χαλανδριανή της Σύρου.

Η ανασκαφέας θεωρεί ότι οι βραχογραφίες αυτές, που έχουν εντοπισθεί και στον Στρόφιλα Άδρου και στο Βαθύ Αστυπάλαιας, ήταν κατά πάσα πιθανότητα έργα που είχαν κατασκευαστεί από πρώιμες κοινότητες, σε δημόσια θέα και δήλωναν κάποια χαρακτηριστικά τους, ότι π.χ. ήταν ναυτικοί. Δεν αποκλείεται να είχαν και κάποιο θρησκευτικό-τελετουργικό χαρακτήρα καθώς μιλάμε για μια πρώιμη κοινωνία. Οι βραχογραφίες της Χαλανδριανής περιλαμβάνουν, ανάμεσα σε άλλα, τρεις φιγούρες ανθρώπων και μία πατούσα.

Η ανασκαφέας βαδίζει με προσοχή στην αναγνώριση και ερμηνεία τους, καθώς πρέπει, εκτός των άλλων, να τις μελετήσει υπό ειδικό φωτισμό. Πρόκειται για σημεία που, όπως δηλώνει το όνομά τους, συναντώνται επάνω σε βράχους. 

Παράσταση πομπής πλοίων στον κεντρικό προμαχώνα του τείχους του Στρόφιλα, Άνδρος.

Μια βραχογραφία που εικονίζει τρία πλοία, με το μεγαλύτερο να έχει ανασηκωμένη την πλώρη και φέρει, πιθανόν, είδος σημαίας, ενώ, στο κέντρο του, διακρίνεται ανθρώπινη μορφή με υψωμένα και ανοιχτά χέρια σε στάση δέησης, είναι μεταξύ των νέων ευρημάτων της ανασκαφής, που συνεχίζεται στον τειχισμένο νεολιθικό οικισμό στον Στρόφιλα Άνδρου, από την αρχαιολόγο Χριστίνα Τελεβάντου.

Θέση Καστρί στη Χαλανδριανή Σύρου.

Επίσης, από δύο ομάδες βραχογραφιών που βρέθηκαν στη θέση Καστρί στη Χαλανδριανή Σύρου, η οποία ερευνάται από την αρχαιολόγο Μαρίζα Μαρθάρη, ξεχωρίζει μια σειρά τριών πλοιαρίων, ενώ παράσταση που επαναλαμβάνεται φαίνεται να απεικονίζει ανθρώπινη μορφή (φαίνονται καθαρά χέρια και πόδια). Ένα τρίτο σχήμα, που διακρίνεται με σαφήνεια, θεωρείται έως τώρα ότι εικονίζει ανθρώπινο πέλμα.

Ίχνη από τοιχογραφίες στην κρητική Κουμάσα

Ακόμα μία μινωική εγκατάσταση στην οποία εντοπίστηκαν ίχνη τοιχογραφιών είναι η κρητική Κουμάσα. Πρόκειται για έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Μεσαράς και της Κρήτης γενικότερα. Βρίσκεται στη βόρεια πλευρά των Αστερουσίων, κοντά στο χωριό Λούκια του Δήμου Γόρτυνας σήμερα.

Η Κουμάσα είναι ένας από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς
χώρους της Μεσαράς και της Κρήτης γενικότερα

Οι πρώτες ανασκαφές στον χώρο αυτόν έγιναν από τον πρωτοπόρο σπουδαίο αρχαιολόγο Στέφανο Ξανθουδίδη στις αρχές του περασμένου αιώνα (2004, 2006). Σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, οι έρευνες στον χώρο της Κουμάσας συνεχίζονται από τον κ. Παναγιωτόπουλο και τους συνεργάτες του με σημαντικά επίσης αποτελέσματα, τα οποία οδηγούν στην «ανασύνθεση» του μινωικού τοπίου.

Στις περσινές έρευνες εντοπίστηκε ανάμεσα σε άλλα νέο μεγάλο κτίριο, της νεοανακτορικής περιόδου, με ευρύχωρα δωμάτια. Βρέθηκε πλήθος κεραμικής, με πολλά ακέραια ή τμηματικά σωζόμενα άωτα κωνικά κύπελλα, οστά ζώων και λίγα μικροαντικείμενα, μεταξύ των οποίων λίθινο φωλεόσχημο αγγείο.

Στον χώρο νοτιοδυτικά της εισόδου η επίχωση έφτανε σε μεγάλο βάθος κάτω από το επίπεδο του κατωφλίου και είχε κομμάτια κονιάματος διαφόρων χρωμάτων. Ανάμεσά τους ήταν και τμήματα που σώζουν ίχνη γραπτής διακόσμησης, επιβεβαιώνοντας έτσι την ύπαρξη τοιχογραφιών.

Στο νεκροταφείο, τα δύο σημαντικότερα ευρήματα ήταν ανθρώπινο μαρμάρινο ειδώλιο τύπου Κουμάσας και ακέραιο χρυσό διάδημα με έκτυπη διακόσμηση στιγμών που βρέθηκε διπλωμένο σε διαταραγμένη επίχωση.

Από τη Λακωνία μέχρι τη Σύρο και τη Γλυφάδα, μια σειρά από σημαντικές ανασκαφές διεξάγονται υπό την αιγίδα της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Εκτός από τις παραπάνω, αυτές που ξεχωρίζουν είναι:

Το αιγυπτιακό ιερό στην Μπρεξίζα.

Η ανασκαφή του αιγυπτιακού ιερού στην Μπρεξίζα Μαραθώνος, που συνεχίζεται από την αρχαιολόγο Ιφιγένεια Δεκουλάκου. Την περσινή χρονιά, στο κεντρικό τμήμα του ιερού οικοδομήματος, ερευνήθηκε ένα από τα οκτώ δωμάτια που πλαισιώνουν τις τέσσερις εισόδους του, όπου, μεταξύ άλλων, βρέθηκαν αντικείμενα της ρωμαϊκής περιόδου, όπως ένας λύχνος κορινθιακός με την επιγραφή ΛΟΥΚΙΟΥ κι ένα ορθοκέραμο με την επιγραφή ΑΘΗΝΑΙΟΥ.

Το ιερό του Απόλλωνος στον Θέρμο της Αιτωλίας.

Η νέα έρευνα στο ιερό του Απόλλωνος στον Θέρμο της Αιτωλίας, από τον Ιωάννη Παπαποστόλου, δείχνει επίσης ενδιαφέρουσα. Έως τώρα, η ανασκαφή αποκάλυψε δύο μνημειώδη λίθινα κλιμακοστάσια (σκαλοπάτια), που αντιστοιχούν στα δυο ανοίγματα εξόδου που υπάρχουν στον οπίσθιο τοίχο της στοάς, ενώ δύο τομές, που έγιναν στον ναό του Απόλλωνος Λυσείου, δεν έδωσαν στοιχεία για χρήση του χώρου σε προγενέστερη του ναού εποχή, γεγονός που δείχνει ότι η κατασκευή του έγινε, πιθανόν, στην ελληνιστική εποχή και όχι στον πρώιμο 6ο αι. π.Χ., όπως πιστευόταν έως σήμερα.

Σημαντικές είναι, επίσης, οι έρευνες, που συνεχίζονται στα Αστέρια Γλυφάδας, στην αρχαία Θουρία και στην Ίκλαινα Μεσσηνίας, στη Σικυώνα Κορινθίας, στον Ογχηστό Βοιωτίας και στην ακρόπολη του Αγίου Ανδρέα Σίφνου.

Εκτός από τις ανασκαφές, ο γγ της Αρχαιολογικής Εταιρείας αναφέρθηκε και στο εκδοτικό της έργο, όπως η δημοσίευση των μελετών για τους μεσοελλαδικούς τύμβους στη θέση Βρανά του Μαραθώνα, που είχε ανασκάψει ο Σπυρίδων Μαρινάτος, αλλά και η έκδοση του έργου του κ. Πετράκου, «Ημερολόγιο Αρχαιολογικό. Τα χρόνια του Καποδίστρια 1828 -1832», που αποτελείται από τρεις τόμους.

Ο κ. Πετράκος, τέλος, δεν παρέλειψε να αναφερθεί και στη συνεχή μείωση των πόρων της Εταιρείας, η οποία, αντί να ενισχύεται για το έργο της, «αντιμετωπίζεται ως κοινή κερδοσκοπική επιχείρηση». Ο κ. Πετράκος σημείωσε ότι μπορεί η εικόνα που δίνει η Αρχαιολογική Εταιρεία να φαίνεται ανθηρή, είναι όμως κάτι απατηλό. Η κινητή περιουσία της εξανεμίστηκε και η ακίνητη υποβαθμίστηκε με την κρίση. Έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου, λέγοντας πως ένας θεσμός εθνικός κινδυνεύει να σβήσει.

Πηγή: Αγγ. Κώττη, Έθνος , Ναυτεμπορική