Αστυπάλαια, τα βράχια λένε τις δικές τους ιστορίες

Η βραχογραφία με τα πολύκωπα πλοία (3η χιλιετία π.Χ.), σε ογκολιθικό τοίχο και πλακόστρωτο μονοπάτι, μαζί με άλλες που απεικονίζουν σπείρ...

Η βραχογραφία με τα πολύκωπα πλοία (3η χιλιετία π.Χ.), σε ογκολιθικό τοίχο και πλακόστρωτο μονοπάτι, μαζί με άλλες που απεικονίζουν σπείρες, είναι από τις πιο γνωστές που εντόπισαν οι αρχαιολόγοι κατά την εντατική επιφανειακή έρευνα στο Βαθύ της Αστυπάλαιας.

Σε έναν από τους παλιούς ανεμόμυλους της Χώρας, που ανακαινίστηκε πρόσφατα, μία ενδιαφέρουσα έκθεση προσελκύει εδώ και μία εβδομάδα τους επισκέπτες που φτάνουν ώς την Αστυπάλαια. 

Φωτογραφική, αποκαλύπτει τις αρχαιολογικές έρευνες που διεξάγονται στο δύσβατο Βαθύ από την εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία και το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Κι αντίθετα απ’ ό,τι συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις, δεν ήταν οι αρχαιολόγοι που προσέγγισαν τον δήμο προκειμένου να προβληθεί η πολιτιστική κληρονομιά του νησιού, όσο εκείνος που τους πρότεινε να αναδείξουν τον πλούτο που έρχεται στο φως.

Πρόκειται για έκθεση υπαινικτική. Που εστιάζει στις αισθήσεις σαν να θέλει να σε μεταφέρει σε ένα βραχώδες απομονωμένο ακρωτήριο. Τη βλέπεις σε λίγα λεπτά, δεν απαιτεί πολύ χρόνο και εστιάζει σε μια έρευνα που είναι σε εξέλιξη. Σαν μια... κάψουλα με μικρή δόση. Εκεί λοιπόν βλέπει κανείς εικόνες από την εντυπωσιακή οχυρωμένη ακρόπολη της 3ης χιλιετίας με τα ευρήματα της πρωτοκυκλαδικής περιόδου, όπως αγγεία, ειδώλια, κεραμική, ταφές βρεφών και ανάμεσά τους βραχογραφίες πλοίων και σπειρών. Σε πανό μεγάλων διαστάσεων, ύψους δύο και πλέον μέτρων, που είναι αναρτημένα από ψηλά στον ανεμόμυλο, προβάλλει όλος αυτός ο πλούτος, μαζί και επιγραφές των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων (6ος και 5ος π.Χ.), ο πύργος του 4ου αι. π.Χ. που επόπτευε τη στρατηγικής σημασίας θέση για τους θαλάσσιους δρόμους του Νότιου-Ανατολικού Αιγαίου. Κι ανάμεσα στις φωτογραφίες παρουσιάζονται εκμαγεία βραχογραφιών και επιγραφών που έφτιαξαν ο συντηρητής αρχαιοτήτων Παναγιώτης Αγγελίδης και ο ζωγράφος Νίκος Σεπετζόγλου, τα οποία κάνουν την έκθεση κατανοητή ακόμη και στον επισκέπτη που δεν είναι μυημένος αλλά παρακολουθεί μιαν αναπαράσταση του ακρωτηρίου στο βόρειο δυτικό μέρος του νησιού, που οι περισσότεροι δύσκολα προσεγγίζουν. Αλλωστε κι αν πάρουν την απόφαση να φτάσουν ώς εκεί, δύσκολα διακρίνει κανείς τις βραχογραφίες αν δεν είναι η κατάλληλη ώρα: δηλαδή 5.30 με 7 το πρωί.

Η έκθεση στο εσωτερικό του ανεμόμυλου παρουσιάζει την εντατική επιφανειακή έρευνα στο Βαθύ της Αστυπάλαιας, από το 2012 ώς το 2014.

Ο αρχαιολόγος κ. Ανδρέας Βλαχόπουλος, διευθυντής των ανασκαφών στο Βαθύ (επιμελήθηκε την έκθεση με τους αρχιτέκτονες Μαρία Μαγνήσαλη και Θεμιστοκλή Μπιλή), μιλάει με ενθουσιασμό για τη θέση που εντόπισε ο καθηγητής κ. Χρίστος Ντούμας στη δεκαετία του 1970 και επισήμανε πρώτος τη σημασία της. «Το κοινό», λέει στην «Κ», «παρακολουθεί την αποτύπωση ενός κώδικα εικόνων και συμβόλων της 3ης χιλιετίας, όπως ήταν τα πλοία και οι σπείρες, που επαναλαμβάνονται συχνά και, όπως φαίνεται στην ανασκαφή, σε κομβικά σημεία στην ακρόπολη. Η προϊστορική ακρόπολη είναι κατάστικτη από βραχογραφίες, τις οποίες, ακόμη κι αν φτάσει ώς εκεί ο επισκέπτης, πρέπει να είναι η κατάλληλη ώρα για να τις διακρίνει».

Εντατικές έρευνες

Όπως μας εξηγεί ο κ. Βλαχόπουλος, ο εντοπισμός τους «κυρίως είναι αποτέλεσμα εντατικών ερευνών στο πεδίο». Είναι δύσκολο να εντοπίσει κανείς τα βραχογραφήματα, εξαιτίας της μακράς έκθεσης στην αιολική και θαλάσσια διάβρωση, αλλά, όπως φαίνεται, η ανατολή του ηλίου είναι το μυστικό. Αυτά που εντόπισε στις έρευνες στο Βαθύ ήταν χαραγμένα στις επιφάνειες των δολομιτικών ασβεστολίθων του ακρωτηρίου. Σε τρεις διαμορφωμένες ατραπούς, που κατέληγαν σε πυλίδες εισόδου προς την πρωτοκυκλαδική ακρόπολη, εντόπισε παραστάσεις πλοίων μήκους έως 70 εκατοστών, κατακόρυφων εγχειριδίων και σπειρών. Ίσως οι αρχαίοι είχαν ένα μέτρο τονισμού που φαινόταν από μακριά. Οι βραχογραφίες ήταν ένας εικονιστικός κώδικας, σύμβολα που επαναλαμβάνονταν, φτιάχνοντας στα βράχια στόλους από καράβια με κουπιά, για να δείξουν με αυτές τις παραστάσεις στον εχθρό ότι ο τόπος τους είναι ναυτική επικράτεια.

Ο συντηρητής Παν. Αγγελίδης με αντίγραφο βραχογραφήματος.

Το ακρωτήριο που ελέγχει απολύτως την είσοδο στον κόλπο του Βαθιού και βρίθει αρχαίων λειψάνων ονομάζεται από τους ντόπιους Ελληνικό. Εκεί εντοπίστηκαν και παραστάσεις ερωτικού περιεχομένου. Ένας βράχος του 6ου αι. π.Χ., στην κορυφή της χερσονήσου, με την επιγραφή Δίων και στο πάνω μέρος σύμβολα φαλλών. Σε άλλο σημείο, σε υψόμετρο 52 μ., κοντά στον ελληνιστικό πύργο, δίστιχη επιγραφή χαραγμένη βουστροφηδόν, μάλλον του πρώιμου 4 αι. π.Χ., που μαρτυρά τον τόπο συνεύρεσης δύο εραστών. Τον πρώτο στίχο καταλαμβάνει το όνομα του εραστή (Νικασίτιμος). Στον δεύτερο στίχο είναι χαραγμένο το όνομα του ερωμένου Τιμίωνος.

Αντίγραφα αυτών των δύο ευρημάτων παρουσιάζονται στην έκθεση, μαζί με άλλα από την επιφανειακή έρευνα στη χερσόνησο του Βαθιού την περίοδο 2012-2014. Ο πλούτος αυτών των βράχων με τις παραστάσεις τους λειτουργεί «σαν ένα παλίμψηστο της ανθρώπινης δραστηριότητας». Και η έκθεση στον ανεμόμυλο σαν ένας σταθμός ενημέρωσης για την ανασκαφή. Η γραφιστική εργασία έγινε από τους Βαγγέλη Καρατζά και Λενιώ Μαργαριτούλη. Όσο για τα ευρήματα του 2015, θα παρουσιασθούν από την εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία τον Μάιο του 2016.

Εντυπωσιακές βραχογραφίες σπείρας και, πάνω, πλοίου (3η χιλιετία π.Χ.).

Στα εγκαίνια της έκθεσης έσπευσαν ο αναπληρωτής πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων καθηγητής Τριαντάφυλλος Αλμπάνης και ο καθηγητής του ΕΚΠΑ Χρίστος Ντούμας. Όσο για τον δήμαρχο κ. Πανορμίτη Κονταράτο, ευαισθητοποιημένος με την ντόπια ιστορία, όπως και όλη η τοπική κοινωνία, θα προσφέρει έναν ακόμη από τους παλιούς μύλους για μελλοντική τοποθέτηση ψηφιακών εφαρμογών.

Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή