Το «κορίτσι» επέστρεψε

Ο Επαμεινώνδας Φίλης με τη σύζυγό του Ιωάννα και το ειδώλιο. Ο κύριος Επαμεινώνδας Φίλης, συνταξιούχος στρατιωτικός γιατρός που ζει εδ...

Ο Επαμεινώνδας Φίλης με τη σύζυγό του Ιωάννα και το ειδώλιο.

Ο κύριος Επαμεινώνδας Φίλης, συνταξιούχος στρατιωτικός γιατρός που ζει εδώ και 25 τουλάχιστον χρόνια στο Παρίσι, τοποθετεί με προσοχή το αρχαίο γυναικείο ειδώλιο σε ένα μαύρο μακρόστενο μικρό κουτί. Δική του πατέντα, λέει γελώντας μάλλον ανακουφισμένος, αναφερόμενος στην κατασκευή μέσα στην οποία ταξίδεψε το αρχαίο προκειμένου να έρθει στην Ελλάδα.

Ρίσκο, το παραδέχεται, και η Ιωάννα, η Γαλλίδα σύζυγός του, συμφωνεί. Είναι πεπεισμένος ότι το ειδώλιο είναι ένα από τα αρχαία αντικείμενα που είχαν κλαπεί το 1941 από το Μουσείο Θηβών. Ένα δημοσίευμα της «Καθημερινής», για τις αρχαιότητες που άρπαξαν τα γερμανικά στρατεύματα κατά τη διάρκεια της Κατοχής από τα μουσεία μας, ήταν η αφορμή για τον επαναπατρισμό του αρχαίου.

Ο κ. Φίλης βγάζει από τη διάφανη ζελατίνα το κιτρινισμένο δημοσίευμα του 2005, για να δείξει τι τον κινητοποίησε να δωρίσει το αντικείμενο στο ελληνικό Δημόσιο. Στη συνάντησή μας έμοιαζε ταλαιπωρημένος από τη γραφειοκρατία, όμως, όταν λίγες ημέρες αργότερα, στις 2 Αυγούστου, το παρέδωσε εν τέλει στις υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού, έδειχνε ικανοποιημένος.

Αγόρασε το γυναικείο ειδώλιο σε δημοπρασία στη Γαλλία τη δεκαετία του 2000. Ήταν μια δημοπρασία του οίκου Paul Arnaune & Eric Prim, στην οποία, όπως λέει, εντόπισε δύο αρχαιότητες «που ήταν ανάμεσα σε πολλά κινέζικα αντικείμενα. Πλειοδότησα και τις πήρα. Την τιμή δεν θα σας την πω, με όλο τον σεβασμό», ξεκαθαρίζει από την πρώτη στιγμή της συνέντευξης, στο διαμέρισμά του στον Άλιμο.

Δείχνει τις επιστολές που είχε στείλει στα υπουργεία Εξωτερικών και Πολιτισμού, καθώς και μία φωτοτυπία από το τιμολόγιο αγοράς με ψαλιδισμένη την τιμή. «Το πρωτότυπο το έχω στο Παρίσι».

Για το γυναικείο ειδώλιο, που είναι αριθμημένο (9478Ε) και στην πλάτη του, την πίσω πλευρά δηλαδή, γράφει «Θηβών», θεωρεί με βεβαιότητα ότι προέρχεται από το Μουσείο Θηβών. Για το δεύτερο αντικείμενο, που αγόρασε τότε και χαρακτηρίζει πρωτογεωμετρικό σκύφο, δεν είναι σίγουρος. «Ίσως αφαιρέθηκαν, ειδικά το ειδώλιο, στη διάρρηξη που έγινε στο μουσείο στις 29 Απριλίου του 1941. Τότε, πολλά αρχαία εκλάπησαν και προξενήθηκαν μεγάλες ζημιές».

Σε ένα ταξίδι του το 2006 στην Ελλάδα επισκέφθηκε το Μουσείο Θηβών. «Βρήκα τον κ. Βασίλη Αραβαντινό, επίτιμο έφορο αρχαιοτήτων σήμερα και ειδικό στη Γραμμική Β΄ γραφή, του έδειξα τη φωτογραφία του ειδωλίου και μου είπε ότι αυτό το αντικείμενο λείπει από το μουσείο. Παρότι τα αρχεία είχαν καεί, όπως μου ανέφερε χαρακτηριστικά, “γνωρίζω και τη θέση του”».

Γιατί καθυστέρησε να προσφέρει τις δύο αρχαιότητες στο ελληνικό Δημόσιο; Δεν ήταν βέβαιος ότι θα επέτρεπε η Γαλλική Αρχαιολογική Υπηρεσία την εξαγωγή τους, απαντά. «Πέρυσι κάλεσα τον πρόξενο Μασσαλίας κ. Γαβριήλ, του έδειξα τα αντικείμενα ζητώντας τη βοήθειά του, ενέργειες που θα μπορούσε να κάνει το ελληνικό προξενείο προς το υπουργείο Εξωτερικών για τον επαναπατρισμό. Έδειξε ενδιαφέρον να βοηθήσει, μου είπε ότι θα κάνει αναφορά στο υπουργείο Εξωτερικών, όμως μετά από κάποιο καιρό έκλεισε για λόγους οικονομίας το ελληνικό προξενείο στη Μασσαλία». Σε επιστολή, που έστειλε στον πρόξενο, ανακοίνωσε την απόφασή του: «Να αναλάβω τις ευθύνες και τους κινδύνους να μεταφέρω τα αντικείμενα στην Ελλάδα».

Στο υπουργείο Πολιτισμού

Τον περασμένο Μάρτιο πήγε στο υπουργείο Πολιτισμού ζητώντας τη βοήθεια της γενικής διευθύντριας Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Έλενας Κόρκα. «Στη συνάντηση παρευρέθησαν κι άλλες αρμόδιοι αρχαιολόγοι στις οποίες έδειξα όλα τα σχετικά στοιχεία, φωτογραφίες και τα έγγραφα κατοχύρωσης αναφέροντας την πρόθεσή μου για την παραχώρηση των αρχαίων».

Τον Ιούνιο του 2016, σε επιστολή προς τον τότε υπουργό Πολιτισμού με κοινοποίηση στο υπουργείο Εξωτερικών, εκφράζει την πικρία του. Ένιωσε ότι «το κράτος δεν ενδιαφερόταν». «Τον περασμένο Ιούλιο τους ανέφερα σε άλλη επιστολή μου ότι θα αναλάβω ο ίδιος τον κίνδυνο να τα φέρω».

Πράγματι, έφερε το ειδώλιο, συσκευασμένο στη βαλίτσα του «κι όχι κρατώντας το στα χέρια όπως θα ήθελα». Δεν αρνείται ότι φοβήθηκε. «Πρώτα μήπως σπάσει. Έπειτα μήπως με συλλάβουν οι Γάλλοι. Είχα το τιμολόγιο, αλλά αν μου έλεγαν απαγορεύεται η εξαγωγή;».

«“Το κορίτσι ήρθε”, ενημέρωσα την κ. Κόρκα στο τηλέφωνο». Τελικά, στις 2 Αυγούστου το ειδώλιο παρεδόθη. «Θα το ταυτοποιήσουν και θα αποφανθούν οι ειδικοί», λέει τώρα ο κ. Φίλης ικανοποιημένος από την εξέλιξη. «Πέρυσι το καλοκαίρι είχα πάει στην προϊσταμένη του Μουσείου Θηβών, κ. Αλεξάνδρα Χαραμή. Προς τιμήν της, παρότι ήταν σε άδεια με συνάντησε και μου είπε ότι θα κρατήσει θέση για το ειδώλιο. Εκεί θέλω να επιστρέψει».

«Δεν γνωρίζουμε»

Η «Κ» επικοινώνησε για το ειδώλιο με την προϊσταμένη του νέου Μουσείου Θηβών. «Δεν γνωρίζουμε αν ανήκει στα αντικείμενα που εκλάπησαν το 1941 από το μουσείο. Εμείς προχωρούμε βάσει στοιχείων, αλλιώς δεν μπορούμε να τεκμηριώσουμε τίποτα. Ο κ. Φίλης πάντως διακινδύνευσε κι έφερε ο ίδιος το αντικείμενο, το παρέδωσε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο με την επιθυμία να δοθεί στο Μουσείο Θηβών», λέει η κ. Αλεξάνδρα Χαραμή και προσθέτει: «Πρόκειται για γυναικείο ειδώλιο αρχαϊκής εποχής. Παρόμοια έχουν βρεθεί σε τάφους της Θήβας και γενικότερα στη Βοιωτία».

Οι δύο δωρητές δεν ζητούν αμοιβή, «ίσως μία μνεία». Αρκεί το ειδώλιο να εκτεθεί στο Μουσείο Θηβών. Όσο για το δεύτερο αντικείμενο, πρέπει να αναγνωριστούν η προέλευση και η ταυτότητά του προτού έρθει στην Ελλάδα. Ο φόβος του κ. Φίλη είναι να μην ξεχαστεί σε κάποια αποθήκη μουσείου. «Διαβάζω ότι υπάρχουν χιλιάδες αρχαία στις αποθήκες. Θέλω να ευαισθητοποιηθούν και άλλοι Έλληνες της Γαλλίας –και υπάρχουν πολλοί–, για να φέρουν αρχαία ή έργα που έχουν στην κατοχή τους. Εγώ ένιωσα απογοήτευση ότι δεν βοηθήθηκα από τη χώρα μου, το υπουργείο Εξωτερικών συγκεκριμένα». Στους κύκλους των Ελλήνων του εξωτερικού «δεν επέρασεν απαρατήρητη αυτή η έλλειψη ενδιαφέροντος από τις ελληνικές κρατικές υπηρεσίες», σημειώνει και σε μία από τις επιστολές του.

Για το δεύτερο αντικείμενο, το αγγείο, η κ. Ιωάννα Φίλη αναρωτιέται μήπως είναι προτιμότερο να δωριστεί στο Μουσείο Μπενάκη. Μας το δείχνει στη φωτογραφία, μιλώντας άψογα ελληνικά – «εργάστηκα χρόνια στο Γαλλικό Ινστιτούτο», εξηγεί. Όμως ο σύζυγός της διαφωνεί. Θέλει «να μεταφερθεί στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο αλλά να μην ξεπέσει σε κάποια αποθήκη». Για την ταυτότητά του θα αποφανθούν οι ειδικοί. Προς το παρόν, το αγγείο βρίσκεται στο Παρίσι.

Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή