Η αρχαιότητα σε μαγεύει και σε ιντριγκάρει. Αλλά αυτό που αγαπάει ο αρχαιολόγος είναι η ανακάλυψή της και η διερεύνησή της, όχι η επιβεβαίωσ...
 |
| Η αρχαιότητα σε μαγεύει και σε ιντριγκάρει. Αλλά αυτό που αγαπάει ο αρχαιολόγος είναι η ανακάλυψή της και η διερεύνησή της, όχι η επιβεβαίωση της όποιας εικόνας έχει ή θα ήθελε να έχει για αυτήν. Φωτογραφία: Λεωνίδας Βασιλόπουλος |
Ο Θόδωρος Παπακώστας, διαχειριστής ενός από τους πιο δημοφιλείς λογαριασμούς εκλαϊκευμένης επιστήμης στο Instagram, μιλά για τις εθιστικές «αρχαιοϊστορίες» του λίγο πριν ξεκινήσει τη συνεργασία του με τη LIFO.
Τι σχέση μπορεί να έχει το Sex and the City και οι ταινίες του Δαλιανίδη με τα σκλαβοπάζαρα των Ρωμαίων; Πώς μπορούν οι στίχοι από ένα σύγχρονο λαϊκό τραγούδι να συνδυαστούν με τον Τρωικό Πόλεμο; Μπορεί να γίνει ποπ η αρχαιολογία; (Φυσικά και μπορεί!). Όσο κι αν όλα αυτά ακούγονται αταίριαστα, αν έχεις το ταλέντο και τις γνώσεις του Θοδωρή Παπακώστα, καταφέρνεις να φτιάξεις έναν από τα πιο ξεχωριστούς λογαριασμούς στο Instagram και να ξεχωρίσεις για το χιούμορ και τις έξυπνες ατάκες που κάνουν τις αρχαίες ιστορίες προσιτές, ακόμα και στο κοινό που βαριέται τη λέξη «αρχαιολογία». Τα στόρι που ανεβάζει ως archaeostoryteller είναι ο καλύτερος τρόπος για να γίνει η αρχαιολογία ελκυστική για κάθε ηλικία. Ο ίδιος εκτός από αρχαιολόγος είναι και «archaeotrollist», και τις ερωτήσεις σε αυτή τη συνέντευξη τις απαντάει και με τις δύο ιδιότητες.
— Γιατί έγινες αρχαιολόγος;
Ψυχαναλυτικά αν το πάρεις, θα βρεις πολύ ζουμί. Αλλά το παρήγορο είναι πως δεν είμαι ο μόνος. Χιλιάδες κόσμος ήθελε μικρός να γίνει αρχαιολόγος, έτσι κι εγώ από μικρός είχα μεγάλη αγάπη και περιέργεια για τους αρχαίους πολιτισμούς. Θα μπορούσα να επιλέξω βέβαια μια κατεύθυνση που θα μου έδινε λίγο πιο άνετο βιοπορισμό. Επειδή όμως ο βιοπορισμός εν τέλει ποτέ δεν είναι άνετος, τουλάχιστον επέλεξα μια κατεύθυνση για την οποία θα άντεχα ψυχικά να παλέψω για να βιοποριστώ.
Και για έναν άλλο λόγο. Ήθελα να πάρω απαντήσεις για τις απορίες μου στην αρχαιολογία. Ήθελα όμως να μάθω τον τρόπο να βρίσκω τις απαντήσεις μόνος μου με βάση το πρωτογενές υλικό. Είναι το αντίστοιχο του πεισματάρη οδηγού που δεν θα ρωτήσει στην πλατεία του χωριού πού να πάει γιατί χάθηκε, αλλά θα σκάσει να βρει μόνος του τον δρόμο.
— Πες μου μερικά πράγματα για τις σπουδές σου.
Πήρα το πρώτο μου πτυχίο στο πανεπιστήμιο του Reading στη Μεγάλη Βρετανία. Παρότι την αγάπη για την αρχαιολογία την τροφοδότησε η κλασική αρχαιότητα, γιατί Ελλάδα είσαι..., αυτήν προωθούμε κυρίως, στην πορεία ανέπτυξα ένα ενδιαφέρον για την προϊστορία και έκανα μεταπτυχιακό στο πανεπιστήμιο του Nottingham με ειδίκευση την προϊστορική αρχαιολογία, αλλά εν τέλει ποτέ δεν ξέρεις πως έρχονται τα πράγματα και κατέληξα να γυρίσω στην πρώτη μου αγάπη και να κάνω το διδακτορικό μου στην κλασική αρχαιολογία, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Τώρα είμαι ντούμπλε φας.
— Μετά από τόσες σπουδές στην αρχαιολογία, τι είναι αυτό που άλλαξε σε όσα είχες στο μυαλό σου γι' αυτή;
Τα πάντα! Το ότι έχω γνώση και της προϊστορικής αλλά και της κλασικής αρχαιότητας είναι πολύ εξυπηρετικό όταν επισκέπτομαι έναν αρχαιολογικό χώρο, αλλά και όσον αφορά τη δουλειά μου στην εκλαϊκευμένη επιστήμη. Το μόνο κακό είναι πως δεν μπορώ πλέον να «απολαύσω» έναν αρχαιολογικό χώρο όπως όταν ήμουν νέος ή χωρίς την επαγγελματική διαστροφή. Οι σπουδές έχουν λόγο που υπάρχουν. Αν δεν χρειαζόταν αν σπουδάσουμε κάτι, δεν θα υπήρχαν πανεπιστήμια να το διδάσκουν. Η αρχαιολογία δεν είναι κυνήγι θησαυρού, δεν είναι απλά σκάβω και βρίσκω καλούδια, δεν είναι αρχαιολατρεία! Γι' αυτό εξελίχθηκε σε πολύ συγκεκριμένη επιστήμη. Πρέπει να αγαπάς την επιστήμη και όχι την αρχαιότητα! Η αρχαιότητα σε μαγεύει και σε ιντριγκάρει. Αλλά αυτό που αγαπάει ο αρχαιολόγος είναι η ανακάλυψή της και η διερεύνησή της, όχι η επιβεβαίωση της όποιας εικόνας έχει ή θα ήθελε να έχει για αυτήν.
 |
| Η αρχαιολογία μπορεί να χαρίσει συγκίνηση, αγωνία, περιέργεια, γέλιο, να τροφοδοτήσει τη φαντασία! |
— Πέρα από το επιστημονικό του πράγματος, τι κάνει την αρχαιολογία γοητευτική;
Η αρχαιολογία είναι ο παιδότοπος του ανθρώπινου ψυχισμού. Τροφοδοτεί τη φαντασία μας! Όλες οι εμπειρίες μας, οι ανησυχίες μας, οι χαρές μας, πηγάζουν από το παρελθόν μας. Αλλά η αρχαιολογία είναι υπέροχη γιατί είναι και πανανθρώπινα «ψυχοθεραπευτική». Αν αναλογιστούμε την ηλικία του ηλιακού συστήματος, του πλανήτη μας και της ζωής στη γη, είμαστε πολύ νέα πλάσματα. Φρέσκο πράγμα στο σύμπαν. Η ανθρώπινη κοινωνία από τη στιγμή που έφτιαξε τα πρώτα εργαλεία και άρχισε να δημιουργεί τον κόσμο που ζει, έχει αλλάξει άρδην! Μεσολάβησαν η ανακάλυψη της γεωργίας, πυραμίδες, Stonehenge, ζιγκουράτ, σινικά τείχη, Παρθενώνες, ένας Σωκράτης, Κολοσσαία, κάτι ψηλοί καθεδρικοί στις Ευρώπες, ενας Ντα Βίντσι και ένας Μικελάντζελο, βιομηχανικές επαναστάσεις, φιλοσοφίες, πολιτικες και οικονομικές ιδεολογίες, κακός χαμός! Πώς να μην σε πιάσει μια ψυχολογική διαταραχή; Η μελέτη του παρελθόντος είναι η συλλογική πανανθρώπινη ανάμνηση μας. Σαν μια τεράστια συνεδρία ψυχοθεραπείας, να κάτσουμε να αναλύσουμε τι παίχτηκε και φτάσαμε ως εδώ.
— Γιατί έχουμε συνδυάσει την αρχαιολογία με κάτι βαρετό και αδιάφορο; Μήπως φταίει ο τρόπος που μας έχουν διδάξει την ιστορία στα σχολεία (κάθε βαθμίδας);
Τη βλέπουν ως βαρετή όσοι δεν έδωσαν στον εαυτό τους την ευκαιρία να κοιτάξουν μέσα από το καλειδοσκόπιο της ή γιατί δεν έχουν αντιληφθεί πως όλα γύρω μας συνδέονται με την αρχαιογνωσία. Η Ιστορία δεν είναι αγία. Είναι ξεκάθαρα πόρνη. Θα πω όμως κάτι άλλο. Μας φταίει το σχολείο μόνο; Μήπως ζούμε σε μια κοινωνία που θεωρεί ότι η αρχαιογνωσία είναι κάτι που αφορά τα παιδιά; Δικαίως θεωρούμε ότι η επιμόρφωση των νέων γενεών είναι ζήτημα υψίστης σπουδαιότητας. Τότε γιατί καταλήγουμε με ενήλικες χωρίς γνώση ιστορίας; Π.χ. τυχαίνει να γνωρίζω από πρώτο χέρι πως σε όλη την επικράτεια υπάρχουν μουσειοπαιδαγωγικά προγράμματα από συναδέλφους με κατάρτιση και πολύ μεράκι στον τομέα αυτό. Τα παιδιά αυτά μεγαλώνουν και σε λίγα μόνο καταφέρνει να διατηρηθεί ο σπόρος που μπορεί να φυτεύτηκε σε μια τέτοια επίσκεψη! Ο φαύλος κύκλος θα σπάσει όταν καταφέρουμε να βάλουμε τους ενήλικες στον κύκλο της μόρφωσης και της ανακάλυψης. Πρώτον, η δικαιολογία πως «δεν τα διδαχτήκαμε σωστά» είναι δεκτή ως ένα βαθμό μόνο, γιατί ως ενήλικες έχουμε την επιλογή να συνεχίσουμε να επιμορφωνόμαστε Και δεύτερον και σημαντικότερο, ό,τι και να σου διδάξουν στην παιδική ηλικία, με όποιο τρόπο κι αν στο διδάξουν, όσο ευφάνταστο ή πρωτότυπο, αν δεν ανανεώσεις την πληροφορία, αν δεν την εμπλουτίσεις ή την επανεξετάσεις, σε 10, 20 ή 30 χρόνια, απλά δεν θα την συγκρατήσεις. Άρα, χρειάζεται συνδυασμός: και νέες εκπαιδευτικές προσεγγίσεις σε παιδιά, αλλά και διάχυση της γνώσης στους ενήλικες. Και ας σταματήσουμε να ακούμε μόρφωση και να φρικάρουμε. Η «μόρφωση» δεν είναι τίποτε άλλο από συσσώρευση πληροφοριών, και πληροφορίες συλλέγουμε από παντού καθημερινά. Ας επιλέξουμε ποιες συλλέγουμε.
— Υπάρχει σωστός και λάθος τρόπος να διδάξεις την ιστορία;
Ανοίγεις μεγάλη κουβέντα. Το παρελθόν δεν υφίσταται παρά μόνο στις αντιλήψεις μας για αυτό. Και οι αντιλήψεις αλλάζουν. Αν ο μοναδικός σκοπός της ιστορίας είναι να εξυπηρετήσει ένα συλλογικό αφήγημα στο πλαίσιο ενός κράτους, τότε αδικείται το ανθρώπινο παρελθόν στο σύνολό του και οι δυνατότητες που δίνει να εξελιχθούμε ως άνθρωποι. Η ναζιστική Γερμανία προσπάθησε να «διδάξει» την ιστορία με τρόπο που συνέφερε τη ναζιστική ιδεολογία. Η αρχαιολογία της νότιας Αφρικής ήταν για δεκαετίες διαποτισμένη με ρατσιστικές αντιλήψεις, μέσω της βρετανικής αυτοκρατορίας. Η σοβιετική αρχαιολογία επικεντρώθηκε υπερβολικά στην κοινωνιολογική προσέγγιση και αγνόησε άλλες πτυχές. Στην Ελλάδα, στην ιστορία μας, για δεκαετίες παρουσιάζαμε όλες τις γενεές των προγόνων μας ως «ένδοξα θύματα» και φυσικά «ανώτερούς» μας. Και αυτό το βάρος είναι για εμάς αποδεδειγμένα δυσβάσταχτο και δυσλειτουργικό. Η ιστορία έχει πολλές αναγνώσεις. Και κάθε γενιά πρέπει να την ξαναγράψει και να την αφηγηθεί με τρόπο που θα της ταιριάζει.
 |
| Η δουλειά μου ως archaeostoryteller ανήκει στη σφαίρα της επικοινωνίας της επιστήμης. Η επιστήμη της αρχαιολογίας χρειάζεται να μπορεί να επικοινωνηθεί με πολλούς τρόπους στους φυσικούς αποδέκτες της που είναι το σύνολο της κοινωνίας. |
— Πες μου για την ποπ αρχαιολογία. Πόσο προσιτή μπορεί να γίνει η αρχαιολογία για κάποιον που δεν τον ενδιαφέρουν και τόσο τα αρχαία;
Ευελπιστώ πως μπορεί να γίνει πολύ προσιτή. Και μάλιστα προς όλους! Γιατί το παρελθόν μας μάς αφορά όλους! Η αρχαιολογία μπορεί να χαρίσει συγκίνηση, αγωνία, περιέργεια, γέλιο, να τροφοδοτήσει τη φαντασία!
— Με ποιο σκεπτικό ξεκίνησες αυτό που κάνεις στο Instagram;
Μια μέρα, τον Μάρτη του 2018, θέλησα να πω μια ιστορία για ένα αγγείο στο προσωπικό μου προφίλ στο Instagram. Μου άρεσε εμένα, άρεσε και σε λίγους άλλους φίλους, και σκέφτηκα να το επαναλάβω. Δεν ανακάλυψα τον τροχό. Χρησιμοποίησα ένα κοινωνικό δίκτυο, εν προκειμένω το Instagram, για να εντάξω τον τρόπο που εγώ βλέπω το παρελθόν. Η τότε διευθύντρια του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, Λιάνα Στεφανή, που δυστυχώς μας άφησε πρόωρα και ξαφνικά, είδε τη δουλειά μου και με στήριξε πολύ! Εκείνη επέμενε πως θα ήταν καλό να βρω κάποιο «nickname» και να μη δημοσιεύω τις «ιστορίες» μου ως Θόδωρος Παπακώστας. Την άκουσα και επέλεξα να ονομάσω το εγχείρημα Archaeostoryteller. Θα της είμαι για πάντα ευγνώμων. Σύντομα, μετά από αυτό, το προτζεκτ πήρε ξεκάθαρη μορφή, με την παρουσίαση μικρών, άγνωστων λεπτομερειών αρχαιογνωσίας που ονομάζω αρχαιοϊστορίες. Κατά καιρούς το εμπλουτίζω και με βιντεάκια. Και έτσι συνεχίζει για 2,5 χρονια τώρα.
— Πόσο σε έχει βοηθήσει ο Archaeostοryteller να αλλάξεις ως επιστήμονας;
Με βοήθησε να εξασκηθώ στο πώς μπορείς να μεταφέρεις την επιστημονική πληροφορία στο ευρύ κοινό χωρίς να αφήσεις την ορολογία να δυσκολέψει στη μετάδοση, καθώς η σχέση του ειδικού επιστήμονα με το υλικό δεν είναι ίδια με αυτή του ευρέως κοινού. Η δουλειά μου ως archaeostoryteller ανήκει στη σφαίρα της επικοινωνίας της επιστήμης. Η επιστήμη της αρχαιολογίας χρειάζεται να μπορεί να επικοινωνηθεί με πολλούς τρόπους στους φυσικούς αποδέκτες της που είναι το σύνολο της κοινωνίας. Η επιστήμη λειτουργεί διαφορετικά, με άλλους χρόνους και άλλες μεθοδολογίες. Απλά σε μια χώρα με τεράστιο πολιτιστικό απόθεμα, είναι καλό να επικοινωνείται από ανθρώπους με επιστημονικό υπόβαθρο και όχι αρχαιοδίφες ή αρχαιολάτρες. Η δουλειά μου τροφοδοτείται από την καθαυτή επιστήμη και τη μεταφέρει σαν πρόσκληση για το ευρύ κοινό να την ανακαλύψει περαιτέρω. Σαν φάρος. Τα φώτα των φάρων προσπαθούν να φέρουν τον κόσμο στο «λιμάνι» που είναι η ίδια η επιστήμη, η οποία εκπροσωπείται από ανθρώπους καταρτισμένους, που έχουν ξοδέψει τις ζωές τους γδαρμένοι μέσα σε σκάμματα χώματος ή χωμένοι μέσα σε εργαστήρια μελετητών ή βιβλιοθήκες για να μπορέσουν να ανασυνθέσουν το τεράστιο παζλ του ανθρώπινου παρελθόντος.
— Έχει αλλάξει κάτι άλλο στη ζωή σου από τότε που ξεκίνησες το Insta; Σου έχει προσφέρει καμία ευκαιρία;
Επί της ουσίας δεν άλλαξε η ζωή μου. Και σίγουρα όχι βιοποριστικά. Απλά περνώ πολλές ώρες στο Διαδίκτυο αναγκαστικά. Προσπαθώ να απαντώ και να διαδράττω με όλους όσοι επικοινωνούν μαζί μου σχετικά με την αρχαιότητα και αυτό τρώει πολύ χρόνο. Επίσης, κάθε δημοσίευση μπορεί να κρύβει από πίσω αρκετές ώρες δουλειάς που βγαίνουν αποκλειστικά από τον δικό μου ελεύθερο χρόνο. Δεν έχω οικονομικό όφελος από το archaeostoryteller. Και δεν είχα σκοπό να έχω όταν πλέον ξεκίνησα να το δουλεύω συνειδητά. Εύχομαι και ευελπιστώ κάποια στιγμή να μπορέσει να μου δώσει βιωσιμότητα για να συνεχίσω να το κάνω απρόσκοπτα και σε άλλα επίπεδα.
 |
| Το βιβλίο μου προσπαθεί να παρουσιάσει όλη την ελληνική αρχαιότητα από τη βαθιά προϊστορία μέχρι το τέλος της, με έναν σύντομο και απλό τρόπο, και παράλληλα απαντά σε κοινές απορίες περί αρχαιολογίας. Φωτογραφία: Λεωνίδας Βασιλόπουλος |
— Είχες ποτέ αντιδράσεις (άσχημες) για αυτό που κάνεις; Τι σχόλια ακούς συνήθως;
Φυσικά! Ευτυχώς πολύ λίγες. Όλοι μας χρησιμοποιούμε το συλλογικό παρελθόν στη δημιουργία της προσωπικής μας κοσμοθεωρίας και σε μερικούς οι απόψεις ή οι ιδεοληψίες είναι πολύ παγιωμένες (είτε θετικές είτε αρνητικές). Θυμάμαι, για παράδειγμα, πως με αφορμή μια δημοσίευσή μου για τον Ηρακλή, όπου ανέφερα ότι ερωτεύτηκε πολλές γυναίκες αλλά και άντρες, κάποιος μου έγραψε ότι καταστρέφω την εικόνα που έχει για τον Ηρακλή. Δεν φταίει η μυθολογία του Ηρακλή για αυτό όμως. Από την άλλη, μου δίνει μεγάλη χαρά η άφθονη στήριξη από πλειάδα συναδέλφων, και πανεπιστημιακούς (συμπεριλαμβανομένων ανθρώπων που δίδαξαν τη γενιά μου ποια είναι η πραγματική επιστήμη) και από συναδέλφους της αρχαιολογικής υπηρεσίας (συμπεριλαμβανομένων ανθρώπων που δίδαξαν τη γενιά μου πώς ασκείται ορθά η επιστήμη στην πράξη). Και αν περίμενε κάποιος να ακούσει για τυχόν «αρνητικότητα» που μπορεί να έχω δεχτεί, όχι. Συγγνώμη που δεν θα επιβεβαιώσω την αρνητικότητα που παρατηρούμε συχνά στα συνάφια μας. Υπάρχουν και οι κακεντρεχείς. Νομίζω είναι καλύτερο να κοιτάμε προς το φως που εκπέμπουν όσοι μας στηρίζουν.
— Με τι ασχολείσαι αυτήν τη στιγμή;
Είμαι έκτακτος αρχαιολόγος στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Κιλκίς (τα φιλιά μας στο εξωτικό Κιλκίς και σε όλους τους συναδέλφους – τι εννοείς δεν είμαι σε πρωινή εκπομπή των ενενήνταζ;). Όταν λήξει η συμβασή μου εντός του 2021 θα βγω κι εγώ στην ανεργία ξανά.
— Βιβλίο πότε θα βγάλεις;
Σύντομα! Έχει ήδη τελειώσει. Δεν θα είναι όμως μια απλή συλλογή από αρχαιοϊστορίες. Μέσα στο τεράστιο χρονικό εύρος της ελληνικής αρχαιότητας, πολύς κόσμος που δεν έχει εξοικείωση δυσκολεύεται να συγκρατήσει (δικαίως θα πω) τη χρονική αλληλουχία. Το βιβλίο μου προσπαθεί να παρουσιάσει όλη την ελληνική αρχαιότητα από τη βαθιά προϊστορία μέχρι το τέλος της, με έναν σύντομο και απλό τρόπο, και παράλληλα απαντά σε κοινές απορίες περί αρχαιολογίας (Γιατί θάβονται οι αρχαίες πόλεις; Ποιο είναι το πιο σημαντικό εύρημα; Πώς χρονολογούνται τα ευρήματα; Γιατί έχει θεωρία η αρχαιολογία; κ.λπ.).
— Τι άλλο περιμένεις από το άμεσο μέλλον;
Θα σου έλεγα πως περιμένω να ολοκληρωθούν τα γυρίσματα μιας σειράς ντοκιμαντέρ που θα παρουσιάζω αλλά η πανδημία έχει βάλει μια παύση σε αυτά, και σε άλλες παρόμοιες δραστηριότητες. Μέχρι να μπορέσουμε να ξανακινούμαστε πιο ελεύθερα στον κόσμο, σκοπεύω να δραστηριοποιηθώ στον ψηφιακό κόσμο, που αποδεδειγμένα έχει και τις πολλές θετικές πλευρές του.
www.instagram.com/archaeostoryteller
Ο @archaeostoryteller κάνει takeover στο Instagram της LiFO (@lifomag). Stay tuned!
Πηγή: M. Hulot, LiFO
Δεν υπάρχουν σχόλια