Ο Κοζάκος από τα ανάκτορα του Τατοΐου: Μια ιστορία από τη Ρωσία ως το Κέιπ Τάουν

Το άγαλμα «Το γεράκι του Τσάρου» (1872) του Γιεβγκένι Λανσεράι στο Τατόι μπροστά στο ανάκτορο «Μια συνταρακτική στιγμή για την ρωσική τέχνη»...

Το άγαλμα «Το γεράκι του Τσάρου» (1872) του Γιεβγκένι Λανσεράι
στο Τατόι μπροστά στο ανάκτορο

«Μια συνταρακτική στιγμή για την ρωσική τέχνη». «Μία από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις στη ρωσική γλυπτική για τον 21ο αιώνα».

Μ’ αυτούς τους ενθουσιώδεις χαρακτηρισμούς αναγγέλλουν οι Christie’s την δημοπρασία δύο γλυπτών που Ρώσου καλλιτέχνη Γιεβγκένι Λανσεράι, που «ανακαλύφθηκαν» εσχάτως στο Κέιπ Τάουν, καθώς η ύπαρξή τους αγνοείτο παντελώς.

Πρόκειται για δύο χάλκινους Κοζάκους, έφιππους, με παρόμοια χαρακτηριστικά και με ύψος λίγο πάνω από τα δύο μέτρα, που είχαν φιλοτεχνηθεί τον 19ο αιώνα, στη Ρωσία φυσικά, μαζί με μερικά ακόμη αγάλματα, για να διασπαρθούν, στη συνέχεια, στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Όπως η Νότια Αφρική δηλαδή, αλλά και η Ελλάδα.

Γιατί ένα όμοιό τους γλυπτό, από τον ίδιο καλλιτέχνη και από το ίδιο καλούπι, είναι και ο Κοζάκος κυνηγός, που βρίσκεται στο Τατόι, μπροστά από το ανάκτορο. Όσοι δεν τον έχουν δει από κοντά, σίγουρα θα τον έχουν παρατηρήσει στις φωτογραφίες: Καβάλα σε ένα άλογο της στέπας, τραβάει με το ένα χέρι τα γκέμια του, έχοντας ακινητοποιήσει για λίγο το άλογο και, με υψωμένο το άλλο, ετοιμάζεται να εξαπολύσει το γεράκι του πάνω στο θήραμα.

Το άγαλμα «Το γεράκι του Τσάρου» (1872) του Γιεβγκένι Λανσεράι
στο Τατόι μπροστά στο ανάκτορο

Είναι στραμμένος προς το κτήριο και φοράει μακρύ ρούχο, σφιγμένο στη μέση, μπότες φυσικά και σκούφο, απ’ όπου ξεπηδά ένα αγριεμένο, αλλά περήφανο πρόσωπο. Είναι «Το γεράκι του Τσάρου», όπως είναι ο τίτλος του γλυπτού, δώρο του Κωνσταντίνου Νικολάγιεβιτς, Μεγάλου Δούκα της Ρωσίας στην κόρη του, Όλγα Κωνσταντίνοβνα, που παντρεύτηκε τον βασιλιά Γεώργιο Α΄.

Η Όλγα Κωνσταντίνοβνα, σύζυγος του Γεώργιου Α΄

Ο προορισμός του ήταν να κοσμήσει τη θερινή κατοικία τους στο Τατόι και έτσι έγινε, παραμένει μάλιστα ως και σήμερα το μοναδικό γλυπτό που υπάρχει στον κήπο, καθώς ένα μαρμάρινο έργο του Φλιππότη, ο «Ψαράς» δεν υφίσταται πλέον. Το «γεράκι του Τσάρου» (1872) είναι το ένα από τα δύο μνημειώδη και σπάνια γλυπτά του Λανσεράι, το οποίο, με το ταίρι του, τον «Κιργκίζιο με ένα χρυσό αετό» (1876) δημοπρατούνται στις 23 Νοεμβρίου από τους Christie’s στο Λονδίνο.

Η ιστορία, όμως, γενικώς όλων αυτών των γλυπτών μοιάζει με παραμύθι. Ο Γιεβγκένι Λανσεράι (1848-1886), γεννημένος στην πόλη Μορσάνσκ, 260 μίλια νοτιοανατολικά της Μόσχας ήταν ένας καλλιτέχνης, που είχε ταξιδέψει πολύ στην απέραντη πατρίδα του, από το Κιργιζιστάν ως τον Καύκασο, εμπνεόμενος από τους μύθους και τα έθιμα κάθε περιοχής.

Τα έφιππα, χάλκινα γλυπτά ήταν η ειδικότητά του και αυτά που του χάρισαν φήμη, ισχυρούς πελάτες και, φυσικά, χρήματα. Και, όπως λέει η Μάργκο Oganesian, του τμήματος Ρωσικής Τέχνης των Christie’s, «βρίσκεται πολύ ψηλά στη λίστα των μεγάλων Ρώσων καλλιτεχνών του 19ου αιώνα».

Γιατί;

«Γιατί ο Λανσεράι ήταν διάσημος για την ικανότητά του στην απεικόνιση της λεπτομέρειας, είτε αυτή ήταν το φτέρωμα των πουλιών, είτε οι σέλες στα άλογα. Κι ήταν απολύτως σχολαστικός στο σχεδιασμό των μοντέλων του», λέει και πάλι η Oganesian. Ο στόχος του ήταν να γεμίζουν τα μάτια του θεατή από εικόνες –πληροφορίες.

Όπως στην περίπτωση του «Κιργκίζιου με έναν χρυσό αετό», όπου το σφάγιο ενός λαγού φαίνεται κρεμασμένο πάνω από το πίσω μέρος της σέλας, ενώ ακόμη και το ποτήρι του κυνηγού είναι ορατό στον δεξί μηρό του. Μια ένδειξη για την φήμη του Λανσεράι, μάλιστα, στην εποχή του ήταν το γεγονός ότι και ο μεγάλος Φαμπερζέ τον μιμήθηκε -ή δημιούργησε προς τιμή του- ένα ασημένιο παραδοσιακό αγγείο ποτού (kovsh), εμπνευσμένο από το έργο «Το γεράκι του Τσάρου».

Ρωσικό παραδοσιακό αγγείο ποτού του Φαμπερζέ εμπνευσμένο από τα έργα του Λανσεράι

Τα γλυπτά του Λανσεράι είχαν μέτριο μέγεθος, συνήθως μεταξύ 40 και 60 εκατοστά σε ύψος και αρκετά από αυτά βρίσκονται σήμερα σε ρωσικά μουσεία, όπως την Κρατική Πινακοθήκη Τρετιάκωφ ή στο Κρατικό Μουσείο της Ρωσίας και το Κρεμλίνο. Κανείς όμως δεν ξέρει γιατί, αλλά το 1878 ο καλλιτέχνης δημιούργησε τρία -όπως πιστευόταν ως τώρα- ζευγάρια, με το «Γεράκι του Τσάρου» και τον «Κιργκίζιο με ένα χρυσό αετό», όλα σε φυσικό μέγεθος, για πρώτη και τελευταία φορά στη ζωή του.

Η τύχη και των τριών ζευγαριών ήταν γνωστή: Σύμφωνα με τους Christie’s, το ένα στάλθηκε ως δώρο στη γαλλική πόλη Μεντόν και σήμερα τα δύο αγάλματα εκτίθενται στο Ζαρντέν Μπιοβέ. Το δεύτερο αποτελεί μέρος της συλλογής του Εθνικού Μουσείου Τέχνης του Αζερμπαϊτζάν στο Μπακού. Όσο για το τρίτο ζευγάρι, οι Christie’s αναφέρουν ότι ήρθε στην Ελλάδα ως δώρο στην Όλγα.

Μόνο που, όπως είναι γνωστό, στο Τατόι υπάρχει μόνον το ένα γλυπτό. Και είναι άγνωστο αν έφθασε και το ταίρι του ή δεν ήρθε ποτέ, όπως είναι το πιθανότερο, γιατί διαφορετικά κάπου θα αναφερόταν. Άρα λογικά αναζητείται. Ουδείς γνώριζε, λοιπόν, την ύπαρξη και τέταρτου ζευγαριού, παρά μόνον, όπως φαίνεται οι κάτοχοί του, η οικογένεια του αρχικού ιδιοκτήτη, που ήταν ο Ντέρικ Γουέστερνα, 5ος βαρώνος του Ρόσμορ.

Ο Γουέστερνα, φανατικός κυνηγός ο ίδιος, είχε αγοράσει τα γλυπτά το 1874 και βρίσκονταν, ως τον θάνατό του το 1921, στην κατοικία του, στο Κάστρο Ρόσμορ της Ιρλανδίας.

Στη συνέχεια, κληροδοτήθηκαν στην κόρη του, την λαίδη Μαίρη Μπέιλι, μία συναρπαστική προσωπικότητα των αρχών του 20ού αιώνα, η οποία, αφού απέκτησε πέντε παιδιά, ένιωσε την ξαφνική παρόρμηση να «ξεφύγει από τα καροτσάκια», όπως η ίδια το έθεσε και …πέταξε στα ουράνια.

Η λαίδη Μαίρη Μπέιλι στο αεροπλάνο της

Στην κυριολεξία, αφού πήρε μαθήματα πτήσης, έγινε μηχανικός της αεροπορίας και μάλιστα υπηρέτησε στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ τιμήθηκε με πάρα πολλές διακρίσεις για τις επιτυχίες της, μεταξύ των οποίων και για τόλμημά της να πετάξει μόνη της από το Λονδίνο στο Κέιπ Τάουν το 1928.

Η λαίδη Μαίρη Μπέιλι στο αεροπλάνο της

Επιστρέφοντας, όμως, στα γλυπτά, η Μαίρη και ο Νοτιοαφρικανός σύζυγός της, μεγιστάνας των διαμαντιών, σερ Άμπρααμ Μπέιλι τα μετέφεραν στην έπαυλή τους στο Κενιλγουόρθ, έξω από το Κέιπ Τάουν, όπου και έμειναν. Πέραν των διαμαντιών, άλλωστε, ο Μπέιλι εξέτρεφε και μερικά από τα πιο φημισμένα άλογα στην Νότιο Αφρική, έτσι η κλήση του ήταν προφανής.

Τα δύο γλυπτά στο σπίτι της λαίδης Μπέιλι
στο Κέιπ Τάουν της Νότιας Αφρική, πριν από το 1960

Τώρα, πάντως, το γλυπτά δημοπρατούνται χωριστά, με τιμή εκκίνησης τις 100.000-150.000 λίρες το καθένα, έτσι είναι πολύ πιθανόν οι δρόμοι τους να χωρίσουν.

Πηγή: Μ. Θερμού, MonoNews