Μάθιου Μπογδάνος, κυνηγός αρχαιοκαπήλων: «Λέμε σε όλους, φτάνει πια»

Ο Ελληνοαμερικανός με καταγωγή από τη Λήμνο, Μάθιου Μπογδάνος και η ομάδα του έχουν εντοπίσει 3.600 κλεμμένες αρχαιότητες από όλο τον κόσμο....

Ο Ελληνοαμερικανός με καταγωγή από τη Λήμνο, Μάθιου Μπογδάνος και η ομάδα του έχουν εντοπίσει 3.600 κλεμμένες αρχαιότητες από όλο τον κόσμο. [Credit: A.P. Photo/Hussein Malla].

«Δεν μου αρέσουν οι προσωπικές ιστορίες για τον Μάθιου Μπογδάνος. Δεν θέλω να μιλάω για εμένα», λέει ο βοηθός εισαγγελέα του Μανχάταν και νομίζω ότι το εννοεί πραγματικά. «Θέλω να μιλήσουμε για τη δουλειά που κάνει η Υπηρεσία Διακίνησης Αρχαιοτήτων που υπάγεται στην Εισαγγελία», επιμένει αναφερόμενος στη μοναδική υπηρεσία στον κόσμο που ασχολείται αποκλειστικά με την πάταξη της αρχαιοκαπηλίας. Και στην οποία είναι επικεφαλής.

«Εχουμε εντοπίσει 3.600 αντικείμενα ανεκτίμητης αρχαιολογικής αξίας. Μισά από αυτά έχουν ήδη επιστραφεί στις χώρες απ’ όπου εκλάπησαν». Στη μεθοδικότητα του Μπογδάνος και των συνεργατών του οφείλεται ο εντοπισμός, η ανάκτηση και ο επαναπατρισμός των ελληνικών αρχαιοτήτων που έγινε στη Νέα Υόρκη παρουσία της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη. Από αυτές, οι 47 προέρχονται από τη συλλογή του αποκαλούμενου μεγιστάνα της τέχνης Μάικλ Στάινχαρντ, ο οποίος ανάμεσα στα χιλιάδες αριστουργήματα που διαθέτει, κατείχε και 180 αντικείμενα παράνομης προέλευσης.

Την υπόθεση έφερε στο φως ο Μπογδάνος το 2018 και είναι ενδεικτική της συνενοχής που πλαισιώνει τους κύκλους της παλιάς αριστοκρατίας αλλά και του λεγόμενου νέου χρήματος. Συνενοχή που είναι εξοργιστική. «Εμείς είμαστε εδώ για να πούμε σε όλους αυτούς: φτάνει πια», λέει και ο τόνος του δείχνει θυμό. Δικαίως σκέφτομαι. Χρονοβόρες διαδικασίες, γραφειοκρατικές προκλήσεις, κάθε λογής εμπλεκόμενοι, έρευνες που εκτείνονται σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Από τα σκονισμένα σοκάκια της Μέσης Ανατολής, στα δυσπρόσιτα σαλόνια της Πέμπτης Λεωφόρου. Η δουλειά του δεν είναι ούτε εύκολη ούτε συνηθισμένη. Είναι όμως αυτή που ήθελε να κάνει από παιδί, τότε που ξέκλεβε χρόνο για να μελετήσει στις γωνιές του οικογενειακού εστιατορίου.

Μεγαλωμένος στη Νέα Υόρκη με τις αυστηρές αρχές και τους κανόνες μιας τυπικής οικογένειας μεταναστών από τη Λήμνο, κατάφερε να σπουδάσει στο Κολούμπια, να πάρει δύο μεταπτυχιακά και να γίνει συνταγματάρχης του Σώματος Πεζοναυτών των ΗΠΑ. Κάπως έτσι ξετυλίγεται η δική του ιστορία. Αυτή, στην οποία καταλαβαίνω από σεμνότητα, επιλέγει να αναφερθεί τελείως συνοπτικά.

Μετά την 11η Σεπτεμβρίου βρέθηκε στο Αφγανιστάν όπου επιφορτιζόμενος με την ασφάλεια του αεροδρομίου της Καμπούλ, κατάφερε να συμβάλει στην ταυτοποίηση εκατοντάδων υψηλόβαθμων στελεχών της Αλ Κάιντα και των Ταλιμπάν. Μεταξύ αυτών και 11 από τους 25 πλέον καταζητούμενους στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας. Ακολούθησε το Ιράκ.

Λευκή λήκυθος, ειδώλια, αγγεία, μια χρυσή πόρπη παίρνουν τον δρόμο της επιστροφής. [Credit: ΥΠΠΟΑ]

Η λεηλασία στο Ιράκ

«Το 2003 ήμουν στη Βασόρα, επικεφαλής αντιτρομοκρατικής ομάδας, όταν στο Εθνικό Μουσείο του Ιράκ έγινε μία από τις μεγαλύτερες λεηλασίες αρχαίων θησαυρών. Hξερα ότι κάτι έπρεπε να κάνω. Δεν μπορούσα να κλείσω τα μάτια. Ανέλαβα την υπόθεση. Εντοπίσαμε και επιστρέψαμε 10.000 κλεμμένα αντικείμενα». Το βιβλίο του «Οι Κλέφτες της Βαγδάτης» ήρθε αμέσως μετά. Οπως και η αναγνώριση της προσφοράς του στο υψηλότερο επίπεδο. Το Εθνικό Μετάλλιο Ανθρωπισμού από τον πρόεδρο Τζορτζ Μπους το 2005.

Οταν άφησε τους πολέμους και επέστρεψε στο Γραφείο της Εισαγγελίας Μανχάταν άρχισε να ασχολείται με υποθέσεις αρχαιοκαπηλίας. «Αρχικά ήμασταν δύο άνθρωποι, όμως ο φόρτος ήταν τεράστιος. Αρχίσαμε να προσθέτουμε προσωπικό και σήμερα είμαστε 15». Θαυμάζει πραγματικά την ομάδα του, είναι ολοφάνερο. «Είναι οι καλύτεροι των καλύτερων, δεν θα βρεις πιο αξιόλογους και καταρτισμένους επαγγελματίες σε όλο τον κόσμο».

Τον ρωτάω αν η σύσταση της υπηρεσίας έχει αποθαρρύνει τους αρχαιοκαπήλους σε όλα τα στάδια της διαδικασίας, από τους απλούς κλέφτες έως τους συνήθως ζάμπλουτους τελικούς αποδέκτες. «Υπάρχουν και καλά και κακά νέα», σχολιάζει και προσθέτει: «Εχουν αυξηθεί πολύ αυτοί που αυτοβούλως επικοινωνούν μαζί μας, για να αποκαλύψουν ότι έχουν στην κατοχή τους κάποιο αντικείμενο που απέκτησαν πριν από χρόνια, αλλά δεν ξέρουν αν είναι νόμιμο. Μουσεία, ιδρύματα, γκαλερί, ιδιώτες συλλέκτες. Μόνο την εβδομάδα που πέρασε λάβαμε τηλεφωνήματα από όλο τον κόσμο που μας λένε “όταν το αγόρασα δεν ρώτησα τίποτα άλλο πέρα από την τιμή του”. Η ερώτηση που αρχίζουν και κάνουν πια αρκετοί επίδοξοι αγοραστές είναι η σωστή, “πού και πώς βρέθηκε”. Το δεύτερο θετικό είναι ότι αντικείμενα με γκρίζα προέλευση χάνουν αξία στην αγορά της τέχνης, συγκριτικά με αυτά που είναι “καθαρά”».

«Το κακό είναι ότι αρκετοί “οργανισμοί” αποφεύγουν πια να λειτουργούν στη Νέα Υόρκη για να βρίσκονται εκτός της δικαιοδοσίας μας», συμπληρώνει, «η αγορά πια ανθεί στις χώρες της Μέσης Ανατολής. Μπορείς μόνη σου να βγάλεις τα συμπεράσματά σου», με παροτρύνει και καταλαβαίνω χωρίς δυσκολία σε ποιους «οργανισμούς» αναφέρεται.

Του ζητώ να μου πει αν ξεχωρίζει κάποια υπόθεση, κάποια που να του προκάλεσε εμμονή, να τον πείσμωσε. «Οι υποθέσεις είναι σαν τα 4 παιδιά μου. Δεν μπορώ να τις ξεχωρίσω. Γιατί κάθε αντικείμενο που βρίσκουμε, για κάποιο μικρό χωριό ή για κάποια χώρα, σημαίνει κάτι. Τα αντικείμενα δεν είναι αριθμοί, καθένα από αυτά εκπροσωπεί έναν πολιτισμό, μια ιστορία», σημειώνει.

Νιώθω ότι θα μπορούσε να μιλάει ατελείωτες ώρες για καθένα ξεχωριστά. Θυμάται όλες τις ταλαιπωρημένες λεπτομέρειές τους, την υφή τους, την ευθραυστότητά τους. Βλέπει την ομορφιά τους ακόμη και στις ρωγμές που, όπως θυμάται, φέρουν μερικά. «Υπάρχουν κάποια που εκ πρώτης όψεως δεν έχουν τίποτα το ιδιαίτερο. Οταν όμως αντιληφθείς ότι δεν υπάρχουν άλλα όμοιά τους στον κόσμο, τότε κοντοστέκεσαι με δέος. Βλέπεις το μεγαλείο τους».

«Μου είπατε νωρίτερα ότι από τα 3.600 αντικείμενα που έχετε εντοπίσει, έχετε επιστρέψει περίπου τα μισά. Τα υπόλοιπα;» ρωτάω. «Οταν ολοκληρώνουμε την έρευνα, είμαστε έτοιμοι για τη διαδικασία επαναπατρισμού. Πρέπει όμως να είναι έτοιμη και η χώρα προορισμού για να τα παραλάβει. Πολλές χώρες όπως η Ιταλία είναι σε lockdown. Αλλες χώρες δεν είναι καν σε θέση να τα δεχθούν λόγω της κατάστασης στην οποία βρίσκονται. Ο Λίβανος είναι ένα καλό παράδειγμα, είναι μια σχεδόν διαλυμένη χώρα», λέει.

«Και τι τα κάνετε το διάστημα που μεσολαβεί;» αναρωτιέμαι, και μου αποκαλύπτει ότι στην Εισαγγελία του Μανχάταν υπάρχει ένα μικρό μουσείο, απροσπέλαστο για τους πάντες. «Το όνειρο κάθε δημοσιογράφου», σχολιάζει όταν τον ρωτάω αν μπορώ να έχω πρόσβαση. «Η απάντησή μου είναι πάντα ένα αδιαπραγμάτευτο όχι. Για εμάς είναι αποδεικτικά στοιχεία και πειστήρια εγκληματικής υπόθεσης, εκτός από μοναδικά αριστουργήματα της κοινής πολιτισμικής κληρονομιάς μας».

Μαρμάρινος κορμός κούρου που χρονολογείται στο 560 π.Χ. [Credit: ΥΠΠΟΑ].

«Ιλιάδα» και «Οδύσσεια»

Μου μιλάει με αληθινό πάθος για την «Ιλιάδα» και την «Οδύσσεια» που διάβαζε με πειθαρχία όταν ήταν μόλις 12 ετών με προτροπή της σερβιτόρας μητέρας του. Μου λέει ότι τον καθόρισαν. «Δεν είναι απλώς βιβλία, είναι οδηγοί ζωής. Μιας ζωής με ορθές επιλογές, εντιμότητα, αφοσίωση και αποφασιστικότητα».

Πώς μπορώ, όταν μου μιλάει για την «Ιλιάδα», εγώ να τον ρωτήσω για την Κιμ Καρντάσιαν, σκέφτομαι, αλλά τελικά τολμώ με ορατό τον κίνδυνο δημοσιογραφικού διασυρμού. «Είναι αλήθεια ότι η εξιχνίαση της κλοπής του χρυσού αρχαίου φερέτρου από την Αίγυπτο, που πουλήθηκε στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης έναντι 4 εκατ. δολαρίων, άρχισε από μια φωτογραφία της Καρντάσιαν στο Met Gala του 2018;» ρωτώ. «Ναι, δυστυχώς πρέπει να παραδεχθώ ότι αυτή η ιστορία είναι 100% ακριβής», απαντά και ξεκαρδίζεται στα γέλια. Μετά απ’ όλα αυτά, αναστενάζω με ανακούφιση.

Επιστροφή 55 αρχαίων αντικειμένων

Τον δρόμο της επιστροφής παίρνουν 55 ελληνικές αρχαιότητες, συνολικής αξίας 20 εκατομμυρίων δολαρίων, που επαναπατρίζονται από την εισαγγελία της Νέας Υόρκης. Οι 47 προέρχονται από τη συλλογή του Μάικλ Στάινχαρντ και οι υπόλοιπες 8 από άλλες έρευνες. Ανάμεσά τους βρίσκεται μια μινωική λάρνακα που χρονολογείται στα 1400-1200 π.Χ., μια χρυσή πόρπη του 600 π.Χ., κυκλαδικά αγγεία, ειδώλια, χάλκινα ξίφη, μια λευκή αττική λήκυθος και ο μαρμάρινος κορμός ενός κούρου που χρονολογείται το 560 π.Χ., η αξία του οποίου εκτιμάται σε 14 εκατομμύρια δολάρια. Ο γενικός εισαγγελέας του Μανχάταν, Αλβιν Μπραγκ, παρέδωσε τις αρχαιότητες στην υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη σε ειδική τελετή στη Νέα Υόρκη. «Η παράνομη διακίνηση των πολιτιστικών θησαυρών της πατρίδας μας είναι ένα βαρύ τραύμα που πονάει όλους τους Ελληνες σε όλο τον κόσμο», σημείωσε η υπουργός. Ο 81χρονος Στάινχαρντ συμφώνησε με τις αμερικανικές αρχές να παραδώσει 180 αρχαιότητες προκειμένου να μη διωχθεί ποινικά.

Πηγή: Λ. Αργύρη, Καθημερινή