Το Μουσείο Κλινί και η ιστορία του Μεσαίωνα μέσα από 1.600 αντικείμενα

Εργάτες μεταφέρουν ένα έργο στη θέση του σε μια από τις πρόσφατα ανακαινισμένες αίθουσες του Μουσείου του Κλινί. Περίπου 500 έργα από τη συλ...

Εργάτες μεταφέρουν ένα έργο στη θέση του σε μια από τις πρόσφατα ανακαινισμένες αίθουσες του Μουσείου του Κλινί. Περίπου 500 έργα από τη συλλογή του μουσείου έχουν αποκατασταθεί εγκαίρως για την επαναλειτουργία του. © Michel Bourguet/Musée de Cluny

Μετά από επτά χρόνια ανακαίνισης, το Μουσείο Κλινί είναι έτοιμο να υποδεχτεί ξανά επισκέπτες για ένα ταξίδι από τον πρώτο έως τον 15ο αιώνα.

Η επαναλειτουργία του Εθνικού Μουσείου του Μεσαίωνα της Γαλλίας αυτή την άνοιξη μοιάζει με αναγέννηση. Το Musée de Cluny (Μουσείο Κλινί) ήταν ένα από τα λίγα γαλλικά εθνικά μουσεία στα οποία δεν είχαν γίνει σημαντικές ανακαινίσεις μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, μεταξύ άλλων και λόγω των αρχαιολογικών ευρημάτων, δηλαδή των γαλλο-ρωμαϊκών ιαματικών λουτρών του 1ου ή 2ου μ.Χ. αιώνα, η ανασκαφή των οποίων μπλόκαρε την ανακαίνιση που θα γινόταν στη δεκαετία του 1990.

Οι Γάλλοι αγαπούν τον Μεσαίωνα και τις μεσαιωνικές ιστορίες και δεν μπορούσε παρά να υπάρχει ένα μουσείο αντάξιό τους. Γνωστό και ως «Μουσείο του Μεσαίωνα», βρίσκεται στο Καρτιέ Λατέν και αποτελείται από δύο κτίρια, το frigidarium μέσα στις Θέρμες του Κλινί, και το ίδιο το Hôtel de Cluny, το οποίο στεγάζει τις συλλογές του. Το κτίριο είναι ένα σπάνια σωζόμενο δείγμα της αστικής αρχιτεκτονικής του μεσαιωνικού Παρισιού και παλαιότερα ήταν το αρχοντικό των ηγουμένων του Κλινί.

Το Μουσείο του Κλινί. © Michel Bourguet/Musée de Cluny

Τον 18ο αιώνα, ο πύργος του Hôtel de Cluny χρησιμοποιήθηκε ως παρατηρητήριο από τον αστρονόμο Charles Messier, ο οποίος το 1771 δημοσίευσε τις παρατηρήσεις του στον σημαντικό κατάλογο Messier, ενώ τα πρώτα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης το ξενοδοχείο κατασχέθηκε από το κράτος και για τις επόμενες τρεις δεκαετίες εξυπηρετούσε διάφορες λειτουργίες. Κάποια στιγμή, ήταν ιδιοκτησία ενός γιατρού που χρησιμοποίησε το υπέροχο παρεκκλήσι Flamboyant στον πρώτο όροφο ως αίθουσα ανατομίας. Το αρχοντικό στέγαζε επίσης το τυπογραφείο του Nicolas-Léger Moutard, του επίσημου τυπογράφου της βασίλισσας της Γαλλίας από το 1774 έως το 1792.

Τον Δεκέμβριο του 1832, ο Alexandre du Sommerard, ένας διάσημος αρχαιολόγος και συλλέκτης έργων τέχνης, αγόρασε το Hôtel de Cluny και εγκατέστησε τη μεγάλη συλλογή του από μεσαιωνικά και αναγεννησιακά αντικείμενα. Μετά τον θάνατό του το 1842 η συλλογή αγοράστηκε από το κράτος και το κτίριο άνοιξε ως μουσείο και έλαβε την ιδιότητα του ιστορικού μνημείου το 1846, ενώ τα ιαματικά λουτρά έλαβαν το ίδιο καθεστώς το 1862. Οι σημερινοί κήποι, που άνοιξαν το 1971, περιλαμβάνουν ένα «δάσος μονόκερων» εμπνευσμένο από τις διάσημες ταπισερί που στεγάζονται εκεί. Τον Φεβρουάριο του 1926 το μουσείο τέθηκε υπό την αιγίδα του τμήματος διακοσμητικών τεχνών του Λούβρου. Το έργο «Cluny 4, ένα νέο μουσείο» ξεκίνησε το 2015.

Χρυσό τριαντάφυλλο, δεύτερο τέταρτο του 14ου αιώνα, Minucchio Da Siena. © RMN-Grand Palais (musée de Cluny - musée national du Moyen-Âge/Jean-Gilles Berizzi)

Η ανακαίνιση κρίθηκε απαραίτητη για τη διεθνή φήμη του μουσείου πρωτίστως, εξαιτίας της έλλειψης ορατότητας του κτιρίου σε ένα πυκνό αστικό περιβάλλον και της προβληματικής προσβασιμότητας. Οι εργασίες έγιναν σταδιακά, ξεκινώντας από την αποκατάσταση ενός γοτθικού παρεκκλησιού και των ερειπίων των γαλλο-ρωμαϊκών ιαματικών λουτρών στην περιοχή. Με επίκεντρο τις περίφημες έξι ταπισερί της «Κυρίας και του Μονόκερου», επισκευάζονται και οι αίθουσες του μουσείου με θεματική προσέγγιση και χρονολογική διάταξη.

Μια νέα διαδρομή θα οδηγεί τους επισκέπτες από τις βυζαντινές συλλογές και τη γέννηση της γοτθικής τέχνης μέχρι το 1500. Άλλα βασικά αντικείμενα της συλλογής περιλαμβάνουν πίνακες από βιτρό από το Sainte-Chapelle και αγάλματα του 13ου αιώνα που αποσχίστηκαν από την πρόσοψη του καθεδρικού ναού της Notre-Dame κατά τη Γαλλική Επανάσταση και ανακτήθηκαν μόλις το 1977.

Ο σταδιακός, επταετής μετασχηματισμός του μουσείου κόστισε περίπου 26 εκατ. ευρώ. Για να γίνει προσβάσιμο έπρεπε να δημιουργηθεί νέα είσοδος. Προηγουμένως, οι επισκέπτες εισέρχονταν από μια βαριά ξύλινη πόρτα από την αυλή του Hôtel des Abbés de Cluny, που βρίσκεται απέναντι από το Πανεπιστήμιο της Σορβόννης. Όσο εντυπωσιακές και αν ήταν οι γοτθικές προσόψεις του κτιρίου του 15ου αιώνα, ήταν αδύνατο για τους επισκέπτες με αναπηρία να μετακινηθούν μέσα από τα πολυάριθμα χωρισμένα επίπεδα του.

Αγία Τράπεζα Stavelot, τέλη 12ου αιώνα, Γαλλία. © RMN-Grand Palais (musée de Cluny - musée national du Moyen-Âge/Jean-Gilles Berizzi)

Το 2014 προκηρύχθηκε διαγωνισμός σχεδιασμού για την κατασκευή ενός νέου χώρου υποδοχής στο επίπεδο του δρόμου, Rue Du Sommerard, που πήρε το όνομά του από τον αρχαιολόγο και συλλέκτη που ίδρυσε το μουσείο τον 19ο αιώνα. Ο νικητής αρχιτέκτονας, Bernard Desmoulin, σχεδίασε μια δίρριχτη επέκταση που ανοίγει στο πολυσύχναστο Καρτιέ Λατέν, επενδυμένη με πάνελ αλουμινίου σε χάλκινο χρώμα και μεταλλικό πλέγμα. Με τον Desmoulin συνεργάστηκαν το 2016 ο σχεδιαστής εσωτερικών χώρων Adrien Gardère και ο Paul Barnoud, κρατικός αρχιτέκτονας συντήρησης ιστορικών μνημείων, για να επανασχεδιάσουν τη διαδρομή των επισκεπτών, η οποία ανατράπηκε από τη νέα διαμόρφωση του κτιρίου.

Το πρώην Κλινί, που από το 1992 χαρακτηρίζεται ως Εθνικό Μουσείο της Γαλλίας για τον Μεσαίωνα, «παρουσίαζε τις συλλογές του με αρκετά εκπαιδευτικό τρόπο, σύμφωνα με διαφορετικές τεχνικές: μια αίθουσα ήταν αφιερωμένη στους ξυλουργούς, μια άλλη στους ταπετσιέρηδες», λέει η διευθύντριά του Σεβερίν Λεπάζ. Τώρα η ανανεωμένη μόνιμη έκθεσή θα παρουσιάζει 1.600 κομμάτια ως «ένα χρονολογικό ταξίδι μέσα από 21 αίθουσες, από τα πρώτα απομεινάρια του πρώτου αιώνα έως τον 15ο αιώνα». Περίπου 500 έργα έχουν αποκατασταθεί πρόσφατα για την περίσταση.

Η επίσκεψη αρχίζει με το μνημειώδες frigidarium (ψυχρό δωμάτιο) των αρχαίων λουτρών. Τις απαρχές του Μεσαίωνα –μεροβίγγεια (έργα τέχνης που αναφέρονται στην εικαστική και αρχιτεκτονική έκφραση που άνθισε μεταξύ 5ου και 8ου μ.Χ. αιώνα, με την άνοδο της Μεροβίγγειας δυναστείας) και βυζαντινά έργα και τη χρυσή μετώπη βωμού του 11ου αιώνα από τον καθεδρικό ναό της Βασιλείας, ένα από τα αριστουργήματα της συλλογής– ακολουθούν η ρομανική και η γοτθική τέχνη σε μια μεγαλοπρεπή αίθουσα. Δώδεκα σκαλιστά κιονόκρανα από τον κυρίως ναό της μονής Saint Germain des Prés παρουσιάζονται σε σύγχρονες κολόνες, μαζί με γλυπτά θραύσματα κεφαλών και βιτρό παράθυρα από τη μονή Saint-Denis.

Πίσω μέρος καθρέφτη, 14ος αιώνας. RMN-Grand Palais (Musée de Cluny - Musée national du Moyen-Âge/Michel Urtado)

Ακολουθεί η αίθουσα με τα γλυπτά από την Παναγία των Παρισίων, τα οποία αντικαταστάθηκαν κατά τη διάρκεια των αναστηλώσεων του καθεδρικού ναού από τον Viollet-le-Duc τον 19ο αιώνα, καθώς και τα θραύσματα αγαλμάτων που ξηλώθηκαν από την πρόσοψη κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης και ανακαλύφθηκαν ξανά μόλις το 1977. Στο ισόγειο του μεσαιωνικού δημαρχείου παρουσιάζεται το Έργο της Λιμόζ, μια σημαντική συλλογή από σμάλτα champlevé, μια τεχνική που άκμασε τον 12ο αιώνα.

Το τμήμα που είναι αφιερωμένο στην τέχνη του 13ου αιώνα αποκαλύπτει έργα από το Sainte Chapelle που συγκεντρώνονται για πρώτη φορά –συμπεριλαμβανομένων αναστηλωμένων γλυπτών των Αποστόλων, βιτρό και μιας σπάνιας λειψανοθήκης– και πιο πέρα, όλη τη δεξιοτεχνία της λιθοτεχνίας στα γλυπτά φυτικά μοτίβα από το Collège de Cluny. Δίπλα σε επιτύμβια γλυπτά από την εποχή του Philippe le Bel και των γιων του βρίσκεται ένας μικρός θησαυρός: ένα φέρετρο από ελεφαντόδοντο με λεπτεπίλεπτα γλυπτά που απεικονίζουν σκηνές αυλικού έρωτα.

Ο πρώτος όροφος είναι αφιερωμένος στον 14ο και 15ο αιώνα στη Γαλλία, την Ιταλία και τη βόρεια Ευρώπη. Στο τέλος της διαδρομής των επισκεπτών βρίσκεται το αδιαμφισβήτητο highlight του μουσείου: οι έξι ταπισερί «Η κυρία και ο μονόκερος», που υφάνθηκαν γύρω στο 1500. Ο κύκλος αναπαριστά το θέμα των πέντε αισθήσεων, στις οποίες προστίθεται η αινιγματική έκτη, με την επιγραφή «Στη μόνη μου επιθυμία».

Μερικά από τα πιο πολύτιμα έργα του μουσείου είναι η ταπισερί "Η κυρία και ο μονόκερος", περ. 1500 μ.Χ. Φωτο: Franck Raux © RMN-Grand Palais

Πλέον πλήρως προσβάσιμο (έχουν εγκατασταθεί δύο ανελκυστήρες και ράμπες πρόσβασης), το ανανεωμένο μουσείο έχει κερδίσει σε ορατότητα, με μια είσοδο ορατή από τον δρόμο, ένα καφέ, αρχιτεκτονικά ανοίγματα για το φως της ημέρας και προθήκες που αναδεικνύουν καλύτερα τις συλλογές. «Η σύγχρονη επέκταση και η νέα σκηνογραφία το φέρνουν στον 21ο αιώνα, ενώ παράλληλα σέβονται τη μακρά ιστορία του», λέει η Λεπάζ.

Τον Οκτώβριο μια έκθεση σε συνεργασία με το Musée des Augustins της Τουλούζης θα τιμήσει την τέχνη του 14ου αιώνα από τη «ροζ πόλη». Επιστρέφοντας μετά από καιρό, το Μουσείο Κλινί ελπίζει τελικά να επανασυνδεθεί με το προ-πανδημικό του κοινό – περίπου 300.000 επισκέπτες ετησίως, με τους μισούς περίπου να προέρχονται από το εξωτερικό.

Πηγή: Αργ. Μποζώνη, LiFO