Η ακμή και η παρακμή μιας βίλας που στέκει σήμερα αφημένη στη φθορά του χρόνου. Ημέρες δόξας από τους πρώτους ιδιοκτήτες της. Στα άλλοτε ψηλ...
Η ακμή και η παρακμή μιας βίλας που στέκει σήμερα αφημένη στη φθορά του χρόνου. Ημέρες δόξας από τους πρώτους ιδιοκτήτες της.
Στα άλλοτε ψηλοτάβανα δωμάτια, με τα μαρμάρινα γείσα και τα ζωγραφιστά ταβάνια, κυρίες της υψηλής κοινωνίας με πλουμιστές τουαλέτες, μακριά βελούδινα γάντια και πανάκριβα κοσμήματα, απολάμβαναν το ποτό και τη μουσική στις λαμπρές δεξιώσεις. Οι άντρες συζητούσαν χαμηλόφωνα για την πολιτική κατάσταση, αντάλλασσαν πληροφορίες για τις επιχειρηματικές τους κινήσεις, ιδέες για το μέλλον και την εξέλιξη της Θεσσαλονίκης.
Η οικοδέσποινα, Ραχήλ Λαζάρ, το γένος Σεμπετάι Λαζάρ, και ο Ιταλός σύζυγός της, Αρδουΐνι Φελόνικο, υποδέχονταν τους υψηλούς προσκεκλημένους στην είσοδο και τους οδηγούσαν στο εσωτερικό. Το αρχοντικό του ζεύγους γνώρισε ημέρες δόξας και χλιδής.
Σήμερα, η διώροφη διατηρητέα κατοικία στην οδό Βαφοπούλου 17, στο Ντεπό, στέκει έρημη, εγκαταλελειμμένη, με την αυλή πνιγμένη στα αγριόχορτα. Στα παράθυρα, που τα παλιά χρόνια ήταν πάντα ορθάνοιχτα και δαντελωτές κουρτίνες έκρυβαν την πολυτελή επίπλωση του εσωτερικού, μπήκαν μεταλλικά πάνελ για προστασία από τη βροχή, τον αέρα και την εισβολή ανεπιθύμητων. Στέγαστρα τοποθετήθηκαν και στα εξωτερικά μπαλκόνια από τα οποία πέφτουν σοβάδες και κομμάτια της ανωδομής.
Οι κάτοικοι της γειτονιάς έχουν επανειλημμένα διαμαρτυρηθεί γιατί κατά καιρούς μετατρέπεται σε χώρο απορριμμάτων και άντρο κακοποιών στοιχείων, τα τελευταία χρόνια ωστόσο τοποθετήθηκε μεταλλική περίφραξη που είναι αποτρεπτική για την είσοδο στο εσωτερικό του. Το κτήριο ανήκει στην Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου και για την αξιοποίησή του έχουν κατατεθεί κατά καιρούς πολλές προτάσεις. Εκείνο πάντως που έχει ενδιαφέρον είναι η αλλαγή ενοίκων, η εξαφάνιση κάθε ίχνους της Ραχήλ και η εμφάνιση πριν μερικά χρόνια ενός ζευγαριού από τα Σκόπια που εμφανίστηκαν ως νόμιμοι κληρονόμοι της ιδιοκτήτριας, με πλαστά όμως χαρτιά. Και κάπως έτσι μια ιστορία, που κανονικά διαβάζεται σαν παραμύθι, μετατρέπεται σε σενάριο μυστηρίου με στοιχεία θρίλερ.
Ημέρες δόξας στο αρχοντικό της συνοικίας των Εξοχών
Μέχρι το 1890, όταν και κατεδαφίστηκε το βορειοανατολικό τμήμα των Βυζαντινών τειχών, η ανατολική πλευρά της Θεσσαλονίκης ήταν χωράφια, ρεματιές και μια απέραντη παραλία. Την περιοχή αυτή, που ονομαζόταν Χαμιδιέ, επέλεξαν οι μεγαλοαστοί της πόλης, Έλληνες, Οθωμανοί, Εβραίοι, Ιταλοί, Ισπανοί και Βούλγαροι για να χτίσουν τις εξοχικές τους κατοικίες. Την άνοιξη, οι οικογένειες των εύπορων εμπόρων και επιχειρηματιών μετακόμιζαν εκεί και πλάι στη θάλασσα περνούσαν τα καλοκαίρια τους. Έτσι το σύνολο των κατοικιών έδωσε στην περιοχή το όνομα «Συνοικία των Εξοχών».
Ένα από τα οικόπεδα ανήκε στην οικογένεια Λαζάρ και στα μέσα της δεκαετίας του 1920 πέρασε στα χέρια της Ραχήλ Λαζάρ, από την αδερφή της Ρετζίνα, σύζυγο του Πέπου Τζερασή. Εκεί, στην οδό Λασκαράτου 22, -σήμερα Βαφοπούλου 17- η Ραχήλ αποφασίζει να χτίσει ένα μεγαλοπρεπές αρχοντικό.
Η Θεσσαλονικιά αρχιτέκτονας Κατερίνα Γαλιτσίδου, η οποία εκπόνησε τη διπλωματική της εργασία στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού της στην Πολυτεχνική Σχολή του ΑΠΘ, πάνω στη διατηρητέα κατοικία, ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την ιστορία του κτηρίου και μοιράστηκε μαζί μας στιγμές και πτυχές της μακράς ιστορίας του.
Σύμφωνα με την κ. Γαλιτσίδου, «η Ραχήλ χτίζει τη διώροφη μονοκατοικία της με έντονες νεοκλασικές και εκλεκτικιστικές επιρροές κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1920». Άλλωστε στις αρχές του 20ού αιώνα η Θεσσαλονίκη έχει κάνει οικονομικά, αλλά και κοινωνικά και πνευματικά ανοίγματα προς τη Δύση. Είναι η εποχή που χτίζονται μεγάλα δημόσια κτήρια, όπως το Διοικητήριο (1897), το Δημοτικό Νοσοκομείο Άγιος Δημήτριος (1902), το Στρατηγείο του Γ΄ Σώματος Στρατού (1903) και κατασκευάζονται μεγάλα δημόσια έργα.
«Το μοντέλο της νέας πολυτελούς μονοκατοικίας αποτελεί μικρογραφία των δημόσιων κτηρίων της πόλης. Οι κατοικίες των "Εξοχών", της νέας μπουρζουαζίας, προσπαθούν να ενταχθούν αρμονικά στον πολεοδομικό ιστό της πόλης και στα κυρίαρχα μορφολογικά στοιχεία της, δίνοντας ένα προάστιο υψηλών ευρωπαϊκών προδιαγραφών», εξηγεί η κ. Γαλιτσίδου.
Με γούστο και χωρίς να φείδεται χρημάτων η Ραχήλ Λαζάρ έχτισε ένα αρχοντικό που ξεχώριζε στη συνοικία. Σύμφωνα με την κ. Γαλιτσίδου η βίλα εμφανίζεται για πρώτη φορά σε τοπογραφικό το 1928 στην οδό Ρήγα Φερραίου (σήμερα Βαφοπούλου) και έφτανε μέχρι τη Λασκαράτου, μάλιστα η διεύθυνσή της ήταν Λασκαράτου 22. Στις αρχές του 1930 παντρεύεται τον Αρδουΐνι Φελόνικο και το γράμμα F μπαίνει ως... πιστοποίηση των ιδιοκτητών στο δισκάριο της ανατολικής πόρτας εισόδου του σπιτιού. Η βίλα γνωρίζει ημέρες δόξας. Επιχειρηματίες και έμποροι, άνθρωποι του πολιτισμού και επιστήμονες, επισκέπτονται το ζευγάρι και γνωρίζουν από πρώτο χέρι τη ζεστή φιλοξενία τους. Η αίγλη, τα γλέντια, η ευτυχία δεν κράτησαν για πολύ.
Η παρέλαση των ενοικιαστών και η προσπάθεια εξαπάτησης
Με το ξέσπασμα του πολέμου και τον άκρατο αντισημιτισμό, η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης βρέθηκε σε κλίμα τρομοκρατίας και αναταραχής και η Ραχήλ κατέφυγε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, αφήνοντας διαχειριστή της περιουσίας της τον δικηγόρο Σολομών Μοδιάνο του Αβραάμ.
Η έρευνα της κ. Γαλιτσίδου για τους μετέπειτα ενοίκους του κτηρίου είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Πρώτος ενοικιαστής ήταν ο δικηγόρος Γεώργιος Παλλάδης, με καταγωγή από την Κύμη Εύβοιας, ο οποίος χρημάτισε στη συνέχεια και μέλος του ΔΣ του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης. Ο Παλλάδης εγκαταστάθηκε τον Σεπτέμβριο του 1945 στον δεύτερο όροφο, γεγονός που σημαίνει ότι το αρχοντικό είχε μετατραπεί σε δύο ανεξάρτητα οικήματα. Μεταξύ του Παλλάδη και του Μοδιάνο υπογράφεται μισθωτήριο συμβόλαιο για δύο χρόνια με αντίτιμο 480.000 δραχμές τον χρόνο.
«Το 1952 το ακίνητο σύμφωνα με τον νόμο που αναφέρεται στις "εχθρικές περιουσίες" (423/1943) και στη συνέχεια με την εφαρμογή των διαταγμάτων 1138/1949 και του ΑΝ 1530.1950, από όπου η περιουσία της Ισραηλίτισσας Ραχήλ Λαζάρ περνάει υποθετικά στα χέρια των Γερμανών και από εκεί ρητά στο ελληνικό δημόσιο, η ιδιοκτήτρια χάνει την κυριότητά της», αναφέρει η κ. Γαλιτσίδου.
Η Ραχήλ Λαζάρ κατέθεσε ενστάσεις και τις έχασε όλες. Κι έτσι από το 1952 το ελληνικό δημόσιο νοικιάζει την κατοικία, που πλέον του ανήκει με το κωδικό όνομα ΒΚ1693. Οι ενοικιαστές εντυπωσιάζονται από το αρχοντικό και, παρότι όλων τα συμβόλαια είναι τριετή, κανείς δεν θέλει να το εγκαταλείψει και κάποιοι κατέθεσαν μέχρι και αγωγές, ζητώντας παράταση του συμβολαίου. Είναι χαρακτηριστικό πως, λόγω του υψηλού ενοικίου, πριν την υπογραφή του μισθωτήριου οι ενδιαφερόμενοι έπρεπε να υποβάλλουν αποδεικτικά μόνιμης εργασίας με μηνιαίες απολαβές.
Η χήρα του μοίραρχου Γεωργίου Λαλώση, Φωτεινή, ήταν αυτή που διέμενε περισσότερο στο σπίτι της οδού Βαφοπούλου 17. Έζησε εκεί από το 1965 ώς το 1990, αρχικά με τον σύζυγό της και στη συνέχεια με τον γιο της Αιμίλιο, που εργαζόταν στην καπνοβιομηχανία «Παπαστράτος». Κάπου στα μέσα της δεκαετίας του 1990 το κτήριο καταλήφθηκε και παρέμενε υπό κατάληψη ώς το 2007. Ο ένοικος που το κατέλαβε το διεκδικούσε νομικά μέχρι τον θάνατό του και δεν το εγκατέλειπε παρότι έχανε όλες τις δικαστικές μάχες και δεχόταν συνεχώς διοικητικές αποβολές.
Αργότερα εμφανίστηκε ένα ζευγάρι από τα Σκόπια, που ισχυρίστηκε όταν ήταν νόμιμοι κληρονόμοι της Ραχήλ Φελόνικο, ωστόσο τα αποδεικτικά στοιχεία που εμφάνισαν αποδείχτηκαν πλαστά.
Τον Μάρτιο του 2008 το υπουργείο Πολιτισμού, μετά από εισήγηση της Εφορείας Νεοτέρων Μνημείων Κεντρικής Μακεδονίας, χαρακτηρίζει το ακίνητο ως μνημείο και απαγορεύει την κατεδάφισή του. Έκτοτε το αρχοντικό της Ραχήλ Λαζάρ, η βίλα με το F που μαρτυρά την παρουσία του Φελόνικο, στέκει παρατημένο και αφημένο στη φθορά του χρόνου. Κάποιες σωστικές εργασίες στη σκεπή και στους τοίχους βοήθησαν ώστε αυτό να μην καταρρεύσει, ενώ συνεχώς κάτοικοι της περιοχής απευθύνονται σε φορείς για τη σωτηρία και την αξιοποίησή του.
Το αρχοντικό της Βαφοπούλου 17 είναι σήμερα ένα κτίσμα που τίποτα πάνω του δεν μαρτυρά τις μέρες δόξας που γνώρισε στις αρχές του 20ού αιώνα. Τότε που υψηλοί προσκεκλημένοι χτυπούσαν το ρόπτρο και εισέρχονταν στο εσωτερικό, αφήνοντας στην γκαρνταρόμπα τις γούνες οι γυναίκες και τα ψηλά καπέλα οι άντρες. Που συζητούσαν για την πολιτική, κάποιες κυρίες δειλά έκαναν νύξη για το δικαίωμα ψήφου, φυσώντας ανάλαφρα τον καπνό του τσιγάρου κι όταν η ώρα περνούσε παρέσερναν τους συζύγους στην αυτοσχέδια πίστα για έναν Charleston.
Μόνο κλειστά παράθυρα, γκρεμισμένα ντουβάρια κάτω από τα οποία φαίνονται τα τούβλα και μπαλκόνια ετοιμόρροπα έχουν απομείνει στο αρχοντικό. Και το παράπονο της Ραχήλ που το έχασε για πάντα....
Πηγή: Μ. Ριτζαλέου, Voria
Δεν υπάρχουν σχόλια