Για την αναστήλωση του Λέοντα της Αμφίπολης δημιουργήθηκε μοντέλο ίδιου μεγέθους από γύψο, 1929 (ΑΣΚΣΑ Αρχεία, Φωτογραφική συλλογή). Τεκμήρι...
 |
| Για την αναστήλωση του Λέοντα της Αμφίπολης δημιουργήθηκε μοντέλο ίδιου μεγέθους από γύψο, 1929 (ΑΣΚΣΑ Αρχεία, Φωτογραφική συλλογή). |
Τεκμήρια και φωτογραφικά ντοκουμέντα για την αμερικανική ανθρωπιστική βοήθεια στην Ελλάδα την περίοδο 1918-1929, όπως εκτίθενται στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών της Αθήνας.
Είναι δυνατόν να υπάρχει ένα νήμα που να συνδέει τον εμβληματικό λέοντα της Αμφίπολης με το φράγμα του Μαραθώνα, με μια σελίδα από το ημερολόγιο του νομπελίστα ποιητή Γιώργου Σεφέρη, μια ραπτομηχανή Σίνγκερ και με τον ανασκαφέα του καλύτερα σωζόμενου μυκηναϊκού ανακτόρου στην Ελλάδα, εκείνο του Νέστορα στην Πύλο, Κάρλ Μπλέγκεν; Το νήμα αυτό υπάρχει και μάλιστα είναι δίχρωμο: κόκκινο και λευκό, όπως τα χρώματα του Ερυθρού Σταυρού. Και ξετυλίγεται στον εκθεσιακό χώρο της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών, στην πτέρυγα Ιωάννη Μακρυγιάννη για να διηγηθεί και να αναδείξει ένα μνημειώδες ανθρωπιστικό εγχείρημα που αν και έχει αφήσει έντονο το αποτύπωμα του σε πολλές γωνιές της Ελλάδας, η ανάμνησή του χάθηκε μέσα στον αιώνα που πέρασε. Το εγχείρημα αυτό είναι η αρωγή που προσέφεραν οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής στην Ελλάδα από το 1918 έως το 1929, το μέγεθος του οποίου αποκαλύπτεται μέσα από τη νέα έκθεση της ΑΣΚΣΑ που φέρει τον τίτλο «Στο όνομα της ανθρωπιάς. Αμερικανική ανακουφιστική βοήθεια στην Ελλάδα, 1918-1929».
Φωτογραφίες απλωμένες σε τραπέζια, προθήκες με χειρόγραφα, τσαγιέρες με το σήμα του Ερυθρού Σταυρού, παράσημα, χάρτες και δημοσιεύματα εποχής, καδραρισμένες αφίσες στο πάτωμα.Ένας κόσμος ολόκληρος που περιμένει υπομονετικά να πάρει τη θέση που θα του δώσουν οι τρεις επιμελήτριες της έκθεσης, Ελευθερία Δαλέζιου, Μαρία Γεωργοπούλου και Ναταλία Βογκέικωφ-Μπρόγκαν, για να διηγηθεί τη δική του ιστορία.
 |
| Η άφιξη προμηθειών σε τρόφιμα του ΑΕΣ τον Νοέμβριο του 1922 στον Πειραιά (The Red Cross Courier, Jan. 20, 1923, ΑΣΚΣΑ Αρχεία) |
«Το υλικό είναι εκείνο που μας υπέδειξε πως να κινηθούμε σε αυτή την έκθεση, η οποία διοργανώνεται με αφορμή τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης», λέει στα «Πρόσωπα» η Ναταλία Βογκέικωφ, διευθύντρια των αρχείων της ΑΣΚΣΑ. «Αφετηρία μας είναι η έκτακτη βοήθεια του αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού, μετά το πέρας του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, διάρκειας έξι μηνών και ολοκληρώνουμε την εκθεσιακή αφήγηση το 1929, όταν πλέον η Περίθαλψις της Εγγύς Ανατολής μετατράπηκε σε ίδρυμα, οπότε έπαψε να έχει έκτακτο χαρακτήρα και έθεσε μακροχρόνιους στόχους», εξηγεί και πλησιάζει στην πρώτη προθήκη.
To 1917
Κάτω από το τζάμι διακρίνεται σε μια φωτογραφία ο ανασκαφέας του ανακτόρου του Νέστορα, Καρλ Μπλέγκεν στις Σέρρες, ως εθελοντής του ΑΕΣ να βοηθά στον επαναπατρισμό των 100.000 και πλέον Ελλήνων ομήρων από τη Βουλγαρία το 1917. «Ήταν από τους λίγους που δεν πήραν στρατιωτικό βαθμό, καθώς πολλοί επιχειρηματίες, γιατροί και δικηγόροι έγιναν ταγματάρχες και αντισυνταγματάρχες μέσα σε μια μέρα, αφού η συμμετοχή στον ΑΕΣ θεωρήθηκε ως εναλλακτική μορφή στρατιωτικής υπηρεσίας για όσους είχαν υπερβεί την ηλικία στράτευσης» εξηγεί η κ. Βογκέικωφ.
Σε ένα άλλο καρέ απεικονίζονται άπορες γυναίκες να ράβουν στις εξοπλισμένες με ραπτομηχανές Singer βιοτεχνίες ρούχων που είχε ιδρύσει ο ΑΕΣ, ενώ μία ραπτομηχανή που έχει διασωθεί στις αποθήκες της ΑΣΚΣΑ θα εκτεθεί. Και πιο κει ένα το παράσημο με το οποίο τίμησε ο βασιλιάς Αλέξανδρος τον τότε διευθυντή της ΑΣΚΣΑ, Μπερτ Χιλ, μαζί με τα μέλη του ΑΕΣ πριν την αποχώρησή τους από την Ελλάδα τον Ιούνιο του 1919, μετά από παραμονή έξι μηνών.
 |
| Ο Carl Blegen (αριστερά) με ντόπιους σε έναν από τους σταθμούς περίθαλψης του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού στις Σέρρες, 1919. (Σικάγο, Βιβλιοθήκη Newberry, Αρχείο Horace S. Oakley) |
To 1922
Το επόμενο κεφάλαιο αρχίζει να γράφεται μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Ο ΑΕΣ επιστρέφει στην Ελλάδα τον Οκτώβριο του 1922, διαθέτοντας περί τα 3 εκατ. δολάρια - υπολογίζεται σε 54 εκατ.δολάρια με τα σημερινά δεδομένα- για την περίθαλψη 500.000 προσφύγων και έξι μήνες αργότερα θεωρώντας ότι «το πρόβλημα των προσφύγων της Σμύρνης λύθηκε με την αφομοίωση», όπως αναφέρουν οι ανακοινώσεις τους, αποχωρεί.
«Βεβαίως και κάτι τέτοιο δεν ίσχυε», σχολιάζει η Ναταλία Βογκέικωφ και πλησιάζει σε μια προθήκη στο βάθος. Την ανοίγει και περιεργάζεται μια μικρή πάνινη τσάντα με μπλε κεντημένα σχέδια και κομψή ξύλινη λαβή. Από το εσωτερικό της βγάζει ένα ασορτί πορτοφολάκι κι ένα χαρτάκι με την τιμή: 4 δολάρια (με τα σημερινά δεδομένα περίπου 60 δολάρια). Μαζί με τις πάνινες τσάντες μας δείχνει μια φωτογραφία όπου διακρίνεται το σημείο πώλησης τους, ακριβώς απέναντι από την Πύλη του Αδριανού. Κι ένα δημοσίευμα αμερικανικής εφημερίδας με εκτενές ρεπορτάζ για μία εύπορη αμερικανίδα, που είχε καλέσει τις κυρίες του κύκλου της στην έπαυλή της στο Σινσινάτι σε επίδειξη χειροτεχνημάτων που είχαν φτιάξει προσφυγοπούλες με πρωτοβουλία της οργάνωσης «Αμερικανοί Φίλοι της Ελλάδος», που αργότερα υιοθετήθηκε από την Περίθαλψη της Εγγύς Ανατολής. Είχε δημιουργηθεί για να έχουν εισόδημα οι πρόσφυγες από τον πρώην πρέσβη των ΗΠΑ στην Ελλάδα και πρόεδρο της ΑΣΚΣΑ, Έντουαρντ Καπς. Από τα ίδια εργαστήρια παράγονταν και οι πάνινες κουκλίτσες με παραδοσιακές φορεσιές που κυκλοφορούσαν ανά ζεύγη: η Πηνελόπη και ο Οδυσσέας από τη Λευκάδα, ο Μήτρος και η Φιλομήλα από τη Σκύρο, αλλά και ο Ισμέτ με την Εσμέ, η οποία είναι μουσουλμάνα και φορά φερεντζέ. Η επιτυχία των προϊόντων ήταν μεγάλη και σε μια μόνο σεζόν αναφέρεται ότι είχαν πωληθεί προϊόντα αξίας 18.000 δολαρίων κυρίως σε τουριστικά πλοία, ενώ ακόμη και σήμερα παραμένουν ιδιαίτερα δημοφιλή στους συλλεκτικούς κύκλους και πωλούνται μέσω Ebay.
 |
| Στις 10-11 Οκτωβρίου 1933 η Louise Taft Semple άνοιξε την έπαυλή της στην οδό Pike στο Σινσινάτι για να φιλοξενήσει μια επίδειξη χειροτεχνημάτων που οργανώθηκε από την Priscilla Capps. Η εφημερίδα "The Cincinatti Enquirer" δημοσίευσε ένα μακροσκελές άρθρο που περιλάμβανε εικόνες μερικών από τα πιο αντιπροσωπευτικά χειροτεχνήματα των Near East Industries στην Αθήνα. |
Εργολαβίες
«Η ανθρωπιστική βοήθεια όμως είχε και παράπλευρες διαστάσεις. Συνέβαλε στην επέκταση των εμπορικών σχέσεων μεταξύ Ελλάδας και ΗΠΑ γεγονός που επέτρεψε στους αμερικανούς εργολάβους να κερδίσουν πολλά δημόσια έργα από τους αντιπάλους τους Βρετανούς, όπως και στη δημιουργία ενός μελλοντικού κοινωνικού κεφαλαίου για τους Αμερικανούς στην Ελλάδα», εξηγεί η συνεπιμελήτρια της έκθεσης. Και ένα από τα μεγαλύτερα έργα ήταν το Φράγμα του Μαραθώνα που έλυσε το πρόβλημα υδροδότησης της Αθήνας. Τον Δεκέμβριο του 1924, εν μέσω καταγγελιών από τους Βρετανούς, η εταιρεία Ούλεν από την Ιντιάνα υπέγραψε σύμβαση με την ελληνική κυβέρνηση για την κατασκευή έργων ύδρευσης στον Μαραθώνα, με το φράγμα να γίνεται το μοναδικό επενδεδυμένο με μάρμαρο παγκοσμίως. Την χρονιά που λειτούργησε δε, το 1931, ο Γιώργος Σεφέρης, έγραφε στο ημερολόγιο του (Μέρες Β)- το οποίο θα εκτεθεί ανοιγμένο στη συγκεκριμένη σελίδα πλάι στο πρόγραμμα των εγκαινίων του έργου- «Θέλω να τον ξυπνήσω [τον Στρατή Θαλασσινό] για να τον βάλω να μιλήσει, αλλά ροχαλίζει σαν τα νερά της Ούλεν».
Ένα άλλο μεγάλης εμβέλειας δημόσιο έργο που πέρασε σε αμερικανικές εταιρείες ήταν η αποστράγγιση των κοιλάδων του Στρυμόνα και της Δράμας στην ανατολική Μακεδονία. Το συνολικό κόστος του έργου ανήλθε σε 19 εκατ. δολάρια (σχεδόν 300 εκατ.δολάρια σήμερα). Και δεν ήταν μόνο η τεχνητή λίμνη Κερκίνη, οι γέφυρες και οι δρόμοι που άφησαν πίσω τους τα έργα, αλλά και ο Λέων της Αμφίπολης τα μαρμάρινα θραύσματα του οποίου εντοπίστηκαν κατά τη διάρκεια των εργασιών και προχώρησε η αναστήλωσή του.
«Κάποιοι θα πουν πως σε όλα αυτά τα προγράμματα ανθρωπιστικής βοήθειας, τα οποία ενίσχυσαν και άλλους τομείς όπως της υγειονομικής περίθαλψης και της παιδείας, πιθανόν να υπήρχε και ένας πατερναλισμός. Την εποχή εκείνη όμως πιστεύω ότι ούτε η Αμερική είχε συνειδητοποιήσει τη δύναμή της, ούτε η Σοβιετική Ένωση είχε γίνει ένα ισχυρό αντίπαλον δέος. Πολλοί από όσους ήρθαν εθελοντικά να βοηθήσουν κινδύνευσαν και κάποιοι πέθαναν», λέει η Ναταλία Βογκέικωφ. «Δεν μπορεί να ξεκίνησαν γιατροί, δικηγόροι και επιχειρηματίες από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού για να υπηρετήσουν την αμερικανική προπαγάνδα. Το κίνητρό τους πρέπει να ήταν ο ιδεαλισμός, η προτεσταντική ηθική τους και το ιδιαίτερα ανεπτυγμένο αίσθημα αλληλεγγύης. Ήταν μια εποχή αθωότητας».
 |
| Από τα εγκαίνια του φράγματος του Μαραθώνα, 1931. (ΑΣΚΣΑ Γεννάδειος Βιβλιοθήκη) |
Ιnfo
H έκθεση «Στο όνομα της ανθρωπιάς. Αμερικανική ανακουφιστική βοήθεια στην Ελλάδα, 1918-1929» στην πτέρυγα Ι Μακρυγιάννη της ΑΣΚΣΑ (Σουηδίας 61) από τις 17 Οκτωβρίου έως τις 18 Φεβρουαρίου 2024.
Είσοδος ελεύθερη.
Πηγή: Μ. Αδαμοπούλου, Τα Νέα
Δεν υπάρχουν σχόλια