Την 1η Ιανουαρίου κάθε έτους εορτάζεται μαζί με τη μνήμη του Μεγάλου Βασιλείου, η δεσποτική εορτή της Περιτομής του Κυρίου μας. Όπως μας πλη...
Την 1η Ιανουαρίου κάθε έτους εορτάζεται μαζί με τη μνήμη του Μεγάλου Βασιλείου, η δεσποτική εορτή της Περιτομής του Κυρίου μας. Όπως μας πληροφορεί ο Ευαγγελιστής Λουκάς στην ευαγγελική περικοπή που ακούγεται κατά τη Θεία Λειτουργία της ημέρας της Πρωτοχρονιάς, οκτώ ημέρες μετά την γέννησή του Χριστού, το θείο βρέφος υποβλήθηκε σε περιτομή και του δόθηκε το όνομα Ιησούς : «Τῷ καιρῷ ἐκείνῳ, ὑπέστρεψαν οἱ ποιμένες δοξάζοντες καὶ αἰνοῦντες τὸν Θεὸν ἐπὶ πᾶσιν οἷς ἤκουσαν καὶ εἶδον καθὼς ἐλαλήθη πρὸς αὐτούς. Καὶ ὅτε ἐπλήσθησαν ἡμέραι ὀκτὼ τοῦ περιτεμεῖν αὐτόν, καὶ ἐκλήθη τὸ ὄνομα αὐτοῦ ᾽Ιησοῦς, τὸ κληθὲν ὑπὸ τοῦ ἀγγέλου πρὸ τοῦ συλληφθῆναι αὐτὸν ἐν τῇ κοιλίᾳ.» (Λουκ. β’ 20-21 ). Είναι γνωστό από την Παλαιά Διαθήκη ότι οι Ισραηλίτες υποβάλλονται σε αυτή την επώδυνη πράξη, ύστερα από τη συμφωνία (διαθήκη) του Θεού με τον Αβραάμ, τον γενάρχη τους, ως δήλωση και σημάδι ανεξίτηλο της αληθινής πίστης τους. Κατά συνέπεια, όπως εύγλωττα εξηγεί ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, εφόσον και ο Χριστός πήρε το ίδιο σώμα, υποβλήθηκε και στην ίδια περιτομή, με σκοπό να εκπληρώσει με τον ερχομό Του τον Νόμο που έδωσε στον Μωυσή κατά την Παλαιά Διαθήκη, κι όχι να τον καταλύσει. Για τους χριστιανούς ωστόσο δεν απαιτείται σαρκική περιτομή αλλά πνευματική, αποκοπή δηλαδή των αμαρτιών, η οποία γίνεται κατά το βάπτισμα, σύμφωνα με τον Απόστολο Παύλο: «ἐν ᾧ καὶ περιετμήθητε περιτομῇ ἀχειροποιήτῳ ἐν τῇ ἀπεκδύσει τοῦ σώματος τῶν ἁμαρτιῶν τῆς σαρκός, ἐν τῇ περιτομῇ τοῦ Χριστοῦ, συνταφέντες αὐτῷ ἐν τῷ βαπτίσματι, ἐν ᾧ καὶ συνηγέρθητε διὰ τῆς πίστεως τῆς ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ τοῦ ἐγείραντος αὐτὸν ἐκ τῶν νεκρῶν» (Κολ.2,11-12).
Στον μητροπολιτκό ναό του Αγίου Νικολάου Βόλου φυλάσσεται ένα σύνολο δεκαεννέα εικόνων του ζωγράφου Μαργαρίτη Μακριντζιώτη, που όπως δηλώνει το όνομά του καταγόταν από τη Μακρινίτσα. Μεταξύ αυτών των εικόνων που φιλοτεχνήθηκαν μεταξύ των ετών 1855 και 1856, περιλαμβάνεται εικόνα με παράσταση της Περιτομής του Κυρίου, διαστάσεων 60 Χ 40 εκ., με χρονολογία 1855. Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι συγκεκριμένες εικόνες προορίζονταν για τη ζώνη του επιστυλίου του τέμπλου, πιθανόν του πρώτου ναού του Αγίου Νικολάου που οικοδομήθηκε το 1856 και καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1898.
Στο κέντρο της παράστασης εικονίζεται ο Χριστός ως γυμνό βρέφος πάνω σε λευκό ύφασμα, ενώ εκατέρωθέν του εμφανίζονται δύο ιερείς των Ιουδαίων και ο Ιωσήφ σκυφτός πάνω από το θείο βρέφος. Οι ιερείς είναι καθιστοί σε περίτεχνους θρόνους και ο ένας εξ αυτών κρατά εργαλείο περιτομής στο δεξί του χέρι που το τείνει προς τον μικρό Χριστό. Πίσω εμφανίζεται σε ανοιχτό βιβλίο απόσπασμα του Λευιτικού (Λευ.12,3), του βιβλίου της Παλαιάς Διαθήκης που ορίζει την εντολή της περιτομής. Στο αριστερό άκρο της παράστασης στέκει η Θεοτόκος ολόσωμη σε στάση προσευχής και στο δεξί άκρο ολόσωμος νέος που κρατά αναμμένη λαμπάδα. Το γεγονός λαμβάνει χώρα σε εσωτερικό χώρο, όπως δηλώνεται από το εντυπωσιακό οικοδόμημα στο βάθος με τρία τοξωτά ανοίγματα, αετωματικές επιστέψεις και βήλα, ενώ χαρακτηριστικός είναι ο μπαρόκ πολυέλαιος. Στο κέντρο του κατώτερου τμήματος της εικόνας, εντός τοξωτού πλαισίου, εικονίζεται ολόσωμος ο Μέγας Βασίλειος, επίσκοπος Καισαρείας, με αρχιερατικά άμφια.
Ο συνδυασμός της εικόνισης και των δύο θεμάτων-της Περιτομής και του Μεγάλου Βασιλείου- αναδεικνύει την προσκυνηματική χρήση της εικόνας, η οποία θα αφαιρούνταν από το τέμπλο και θα τοποθετούνταν σε προσκυνητάριο κατά την παραμονή και την ημέρα της εορτής.
 |
| Mantegna A., 1460-1464, H Περιτομή (φύλλο τριπτύχου), αρ.910/1890, Πινακοθήκη Uffici, Φλωρεντία |
Το θέμα της Περιτομής, αν και απαντάται σε μικρογραφία χειρογράφου τον 11ο αι., δεν συνηθίζεται στη βυζαντινή τέχνη. Κατά τη μεταβυζαντινή περίοδο (1453-1830) και ολόκληρο τον 19ο αι., η Περιτομή απαντάται τόσο σε τοιχογραφίες, όσο και σε φορητές εικόνες, υπό την επιρροή της τέχνης της Δύσης, όπου το θέμα εμφανίζεται με μεγάλη συχνότητα, κυρίως κατά την πρώιμη Αναγέννηση, τον 15ο αιώνα. Χαρακτηριστικά είναι τα έργα γνωστών Ιταλών ζωγράφων, όπως των Bellini, Mantegna, Veneziano και Signorelli.
Βιβλιογραφία
Κ. Καλοκύρης, Η Θεοτόκος εις την εικονογραφίαν της Ανατολής και της Δύσεως, Θεσσαλονίκη 1972, 153-154.
Ι. Δ. Καραβιδόπουλος, Περιτομή, Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια (1960), τ.10, 310-311.
Ch. A. Isermeyer, Beschneidung Christi, LCI (1968) b.1, 271-273.
L. Réau, Ikonographie de l’ art chrétien, v.2, Paris 1957, 258-260.
Δεν υπάρχουν σχόλια