Η «Σταύρωση» που φιλοτέχνησε ο Μανουήλ Πανσέληνος στο Πρωτάτο του Αγίου Όρους. Νέα στοιχεία από την έρευνα της Χριστίνας Σωτηράκογλου παρουσ...
 |
| Η «Σταύρωση» που φιλοτέχνησε ο Μανουήλ Πανσέληνος στο Πρωτάτο του Αγίου Όρους. |
Νέα στοιχεία από την έρευνα της Χριστίνας Σωτηράκογλου παρουσιάζονται σε δημοσίευμα της βρετανικής «Independent».
Είναι ένα χειρόγραφο αρκετό για να λύσει ένα από τα πλέον πολύπλοκα μυστήρια που ταλανίζουν τον κόσμο της τέχνης; Μπορεί να αποκαλύψει την ταυτότητα του αγιογράφου που θεωρείται εφάμιλλος του Τζιότο ή κατά άλλους του Ραφαήλ της βυζαντινής τέχνης; Έφτασε η στιγμή που επτά και πλέον αιώνες από τότε που ο χρωστήρας του «έσπασε» την αυστηρότητα στα πρόσωπα της θρησκευτικής ορθόδοξης εικονογραφίας, να διαφανεί το πραγματικό όνομα πίσω από τον καλλιτέχνη που έμεινε γνωστός στην Ιστορία με το ψευδώνυμο Πανσέληνος, χωρίς να αφήσει ούτε μία φορά την υπογραφή του σε ένα από τα δεκάδες έργα του που συναντά κανείς στο Άγιον Όρος, στη βόρεια Ελλάδα, αλλά και σε άλλες περιοχές του ορθόδοξου κόσμου, όπως η Σερβία;
Θετική είναι η απάντηση που δίνουν οι ερευνητές, σύμφωνα με δημοσίευμα της βρετανικής εφημερίδα Independent. Και επιβεβαιώνουν τα αποτελέσματα της μέχρι τώρα μελέτης, που ήθελε πίσω από το ψευδώνυμο Πανσέληνος να βρίσκεται ο Θεσσαλονικιός Ιωάννης Αστραπάς.
Νέα στοιχεία στην έρευνα προσθέτει η ειδική γραφολόγος Χριστίνα Σωτηράκογλου, η οποία και ταύτισε τα γράμματα ενός χειρογράφου που αποδίδεται στον Αστραπά με εκείνα από μια τοιχογραφία του Πρωτάτου που θεωρείται από τα καλύτερα έργα του Πανσέληνου. Και ενισχύει έτι περαιτέρω τα συμπεράσματα στα οποία είχε καταλήξει ο μοναχός Κοσμάς Σιμωνοπετρίτης, βάσει των οποίων ο Πανσέληνος ήταν ιστορικό πρόσωπο, ο Ιωάννης Αστραπάς, αλλά εργαζόταν με ψευδώνυμο.
 |
| Η ειδική γραφολόγος Χριστίνα Σωτηράκογλου ταύτισε τον Μανουήλ Πανσέληνο με τον Θεσσαλονικό Ιωάννη Αστραπά. |
Ανθρωπόμορφη πανσέληνος
Η έρευνα ξεκίνησε με παλαιότερες αναφορές που συνέδεαν τον Αστραπά με τον καλλιτέχνη που έγραψε και εικονογράφησε τον Μαρκιανό Κώδικα GR 516, ένα ελληνικό χειρόγραφο του 14ου αιώνα που ασχολείται με θέματα από την αστρονομία έως τη θεωρία της μουσικής. Μεταξύ των εικονογραφήσεων υπήρχε μια ανθρωπόμορφη πανσέληνος, από την οποία προέκυψε πιθανόν και το προσωνύμιο του. «Για μένα αυτό ήταν η κύρια απόδειξη», υποστηρίζει ο πατέρας Κοσμάς. Το επόμενο βήμα ήταν η σύγκριση του στυλ του χειρογράφου με τη γραφή στις τοιχογραφίες του Πρωτάτου, που παραδοσιακά αποδίδονται στον «Πανσέληνο». «Η κ. Σωτηράκογλου, ως ειδικός στη γραφολογία, συμπλήρωσε αυτό το κενό», είπε ο πατέρας Κοσμάς.
Ο «Πανσέληνος» — πρότυπο για γενιές ζωγράφων — συνδέεται με μια μορφή αναγέννησης στην Ορθόδοξη τέχνη, που αναβίωσε μορφές και τεχνικές από την αρχαιότητα. Οι εκφράσεις στα πρόσωπα απέκτησαν μεγαλύτερη ανθρωπιά, ενώ δόθηκε περισσότερη προσοχή στην αναλογία και το βάθος πεδίου στις συνθέσεις. Ωστόσο, μέχρι σήμερα δεν έχει εντοπιστεί κανένα ενυπόγραφο έργο του Πανσέληνου, όπως επίσης δεν έχει βρεθεί το όνομά του στις βυζαντινές πηγές, με αποτέλεσμα να έχει αμφισβητηθεί ακόμη και η ύπαρξή του.
Αντιστοιχίζοντας γράμματα
Εμπόδιο στην εξέλιξη της έρευνας ήταν, ωστόσο, η απαγόρευση εισόδου των γυναικών στο Άγιο Όρος. «Αναγκάστηκα να μελετήσω τις τοιχογραφίες του Πρωτάτου βάσει φωτογραφιών», είπε η Σωτηράκογλου, η οποία είναι ειδική δικαστική γραφολόγος σε ποινικές υποθέσεις. Δεν ήταν μόνο η εξ αποστάσεως μελέτη που δυσκόλεψαν την εξαγωγή συμπερασμάτων. Ήταν και το γεγονός ότι στις τοιχογραφίες χρησιμοποιείται μεγαλογράμματη γραφή και συχνά προσαρμοσμένη στην εικόνα. Αντιστοίχως οι ανώνυμοι γραφείς επιχειρούσαν να κρύψουν τις ιδιαιτερότητες του γραφικού τους χαρακτήρα, και ο Μαρκιανός κώδικας, με τον οποίο έπρεπε να γίνει η αντιπαραβολή, είναι γραμμένος με πολύ μικρούς, πεζούς, χαρακτήρες.
Η πρώτη ένδειξη προήλθε από το ελληνικό γράμμα Φι που είναι παρόμοιο τόσο στο χειρόγραφο όσο και στην τοιχογραφία του Πρωτάτου. Ακολούθησαν αντιστοιχίες με άλλα γράμματα, όπως το Τ, και το Κ. Η ταύτιση του Φι, ωστόσο, σύμφωνα με την κυρία Σωτηράκογλου, αποδείχθηκε καταλυτική.
Πηγή: Μ. Αδαμοπούλου, Τα Νέα
Δεν υπάρχουν σχόλια