Μαλάκια που βρέθηκαν σε οικοδομικά υλικά αποκαλύπτουν ότι οι Κρητικοί της Εποχής του Χαλκού χρησιμοποιούσαν θαλάσσια χόρτα για να κάνουν τα τούβλα τους πυράντοχα

Όψεις των τοίχων από πλίνθους στο παλάτι των Μαλίων. [Credit: M. Devolder / Υπουργείο Πολιτισμού] Μια πρόσφατη μελέτη με επικεφαλής τη Ρένα ...

Όψεις των τοίχων από πλίνθους στο παλάτι των Μαλίων.
[Credit: M. Devolder / Υπουργείο Πολιτισμού]

Μια πρόσφατη μελέτη με επικεφαλής τη Ρένα Βεροπουλίδου (Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης) και τη Maud Devolder (Πανεπιστήμιο της Γάνδης) αποκάλυψε μια καινοτόμο τεχνική για την αποκάλυψη των μυστηρίων της αρχιτεκτονικής της Εποχής του Χαλκού στην περιοχή του Αιγαίου. Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν υπολείμματα θαλάσσιων μαλακίων ως έμμεσους δείκτες για να εντοπίσουν ίχνη διαλυμένων τούβλων από λάσπη που χρησιμοποιούνταν σε κατασκευές της εποχής εκείνης.

Η αρχιτεκτονική της Εποχής του Χαλκού στο Αιγαίο, ιδίως στην Κρήτη, χαρακτηρίζεται από την ευθραυστότητά της. Πολλά κτήρια χρησιμοποιούσαν αποξηραμένα στον ήλιο τούβλα από λάσπη, υλικά που έχουν σχεδόν εξαφανιστεί εντελώς με την πάροδο του χρόνου λόγω των περιβαλλοντικών συνθηκών. Οι κατασκευές αυτές, που συχνά στηρίζονταν σε λίθινες βάσεις, έχουν αφήσει ελάχιστα ίχνη σε αρχαιολογικούς χώρους, γεγονός που καθιστά δύσκολη την ακριβή ανακατασκευή του αρχικού τους σχεδιασμού.

Ωστόσο, αυτή η πρόκληση έχει οδηγήσει τους αρχαιολόγους στην αναζήτηση εναλλακτικών μεθόδων για τον εντοπισμό της παρουσίας αυτών των υλικών. Μεταξύ των πιο πρόσφατων στρατηγικών είναι η χρήση υπολειμμάτων μαλακίων, ειδικά εκείνων που σχετίζονται με θαλάσσια φυτά, όπως τα θαλάσσια λιβάδια Posidonia oceanica. Τα φυτά αυτά, που χρησιμοποιούνταν ως πρόσθετα στην κατασκευή τούβλων, φιλοξενούσαν μικρά μαλάκια, τα κελύφη των οποίων παρέμεναν διατηρημένα στις αρχαιολογικές αποθέσεις.

Αεροφωτογραφία της πεδιάδας των Μαλίων από τα βόρεια με τη θέση των Μαλίων στο χάρτη της Κρήτης. [Credit: M. Devolder / S. Déderix / IMS-FORTH]

Η μελέτη περίπτωσης επικεντρώθηκε στα Μάλια, έναν μινωικό οικισμό στη βόρεια Κρήτη. Εκεί, συλλέχθηκαν δείγματα εδάφους από στρώματα που χρονολογούνται στην Πρώιμη και Μέση Εποχή του Χαλκού. Τα δείγματα αυτά κοσκινίστηκαν προσεκτικά και αναλύθηκαν με επίπλευση, μια τεχνική που διαχωρίζει τα ελαφριά σωματίδια, όπως τα όστρακα μαλακίων.

Η ανάλυση αποκάλυψε μια ποικιλία ταξινομικών κατηγοριών μαλακίων που ζουν αποκλειστικά σε θαλάσσια λιβάδια Posidonia. Τα ευρήματα αυτά συσχετίστηκαν με υπολείμματα από τούβλα λάσπης, γεγονός που υποδηλώνει ότι τα μαλάκια μεταφέρθηκαν τυχαία μαζί με τα θαλάσσια φυτά που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή. Στοιχεία όπως θραύσματα λάσπης με αποτυπώματα Posidonia υποστηρίζουν την υπόθεση ότι τα θαλάσσια φυτά δεν χρησιμοποιούνταν μόνο ως δομικό πρόσθετο αλλά και για να βελτιώσουν τις θερμικές και μηχανικές ιδιότητες των τούβλων.

Η έρευνα αποκαλύπτει ότι η χρήση αυτών των θαλάσσιων φυτών ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με τις αρχιτεκτονικές πρακτικές και το φυσικό περιβάλλον της περιοχής. Τα λιβάδια Posidonia, κοινά κατά μήκος των μεσογειακών ακτών, παρείχαν έναν προσβάσιμο και βιώσιμο πόρο. Η ενσωμάτωσή τους σε τούβλα προσέφερε αντοχή στη φωτιά, θερμομόνωση και μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στις σκληρές καιρικές συνθήκες.

Επιλογή λειψάνων μαλακίων που σχετίζονται με θαλάσσια χόρτα από τις βυθοσκοπήσεις στο κτίριο Dessenne στα Μάλια, με (1) Bittium reticulatum, (2) Alvania cimex, (3) Gibbula sp., (4) Tritia reticulata, (5) Tricolia pullus, (6) Odostomia sp. [Credit: M. Devolder / Υπουργείο Πολιτισμού]

Ο οικισμός των Μαλίων αποτελεί ένα φυσικό εργαστήριο για τη διερεύνηση αυτών των πρακτικών. Από τις οικιακές κατασκευές μέχρι τα ανακτορικά κτήρια, τα τούβλα από λάσπη αποτελούσαν βασικό συστατικό της μινωικής αρχιτεκτονικής. Μέσω της αρχαιομαλακιολογικής ανάλυσης, οι αρχαιολόγοι όχι μόνο ανακατασκευάζουν τα υλικά και τις τεχνικές κατασκευής, αλλά και ρίχνουν φως στις σχέσεις μεταξύ των κατοίκων του νησιού και του θαλάσσιου περιβάλλοντός τους.

Η χρήση των μαλακίων ως έμμεσων δεικτών παρουσιάζει μια επαναστατική προσέγγιση στη μελέτη των φθαρτών αρχιτεκτονικών υλικών. Αναδεικνύει επίσης τη σημασία της υιοθέτησης διεπιστημονικών μεθοδολογιών στην αρχαιολογία. Τα ευρήματα στα Μάλια έχουν ευρύτερες συνέπειες για τη μελέτη άλλων μεσογειακών περιοχών, όπου τα κατάλοιπα θαλάσσιων φυτών και μαλακίων θα μπορούσαν να αποκαλύψουν περισσότερα μυστικά για τη ζωή και τις τεχνολογίες του παρελθόντος.

Ωστόσο, οι ερευνητές προειδοποιούν ότι απαιτούνται σύγχρονες συγκριτικές μελέτες για την καλύτερη κατανόηση των σχέσεων μεταξύ των μαλακίων και των θαλάσσιων οικοτόπων τους. Επιπλέον, η συστηματική εφαρμογή πρωτοκόλλων δειγματοληψίας σε μελλοντικές ανασκαφές θα μπορούσε να διευρύνει σημαντικά την αρχαιομαλακιολογική βάση δεδομένων, επιτρέποντας πιο εύρωστες ερμηνείες.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Veropoulidou, R., & Devolder, M. (2024). Molluscan Remains as Indirect Proxy for Identifying Disintegrated Mudbricks in Aegean Bronze Age Archaeological Contexts. Environmental Archaeology, 1–15. doi.org/10.1080/14614103.2024.2434427

Πηγή: LBV Magazine