Χειρόγραφα και έργα τέχνης καταγράφουν ακραία καιρικά φαινόμενα και τις απόπειρες ερμηνείας τους μέσω της θρησκείας. Ο ουρανός στο βόρειο ημ...
Χειρόγραφα και έργα τέχνης καταγράφουν ακραία καιρικά φαινόμενα και τις απόπειρες ερμηνείας τους μέσω της θρησκείας.
Ο ουρανός στο βόρειο ημισφαίριο είχε σκοτεινιάσει, οι χειμώνες ήταν ασυνήθιστα σκληροί και τα καλοκαίρια σχεδόν δεν εμφανίζονταν για δεκαετίες, όταν ο γερμανός λουθηρανός συγγραφέας Γιοχάν Αρντ δημοσίευσε το 1610 τα Τέσσερα Βιβλία για τον Αληθινό Χριστιανισμό.
Ο Αρντ προειδοποιούσε τους αναγνώστες του: Οταν ο ουρανός καίγεται έτσι και ο ήλιος γίνεται κόκκινος σαν αίμα, μας λέει: «Δείτε, μια μέρα θα χαθώ στη φωτιά». Με αυτόν τον τρόπο, όλα τα στοιχεία μάς μιλούν, προοικονομώντας τις αμαρτίες μας και τις τιμωρίες μας.
Για τους αναγνώστες του, το βιβλίο του Αρντ φαίνεται να αποτέλεσε μια καλοδεχούμενη εξήγηση για τις ανησυχητικές αλλαγές στο κλίμα τους.
Οι περιβαλλοντικοί ιστορικοί και οι επιστήμονες του κλίματος αναγνωρίζουν πλέον τον 17ο αιώνα ως περίοδο έντονης κλιματικής αλλαγής, την κορύφωση της Μικρής Εποχής των Παγετώνων – μιας περιόδου εξαιρετικά χαμηλών θερμοκρασιών μεταξύ του 16ου και του τέλους του 18ου αιώνα –, κατά την οποία οι μέσες ετήσιες θερμοκρασίες στο βόρειο ημισφαίριο έπεσαν έως και κατά δύο βαθμούς Κελσίου. Αν και αυτός ο αριθμός μπορεί να φαίνεται μικρός, είχε τεράστιες τοπικές επιπτώσεις. Ο κύριος στόχος της Συμφωνίας του Παρισιού για το Κλίμα του 2015 ήταν να «περιοριστεί η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας σε πολύ κάτω από δύο βαθμούς Κελσίου», μια αναγνώριση ότι οτιδήποτε πέρα από αυτόν τον αριθμό αντιπροσωπεύει μια μη αναστρέψιμη καταστροφή. Ιστορικές πηγές από την πιο κρύα περίοδο της Μικρής Εποχής των Παγετώνων μαρτυρούν ότι μια παρόμοια κλιματική καταστροφή ήταν κοντά. Ιστορικοί όπως ο Τζέφρι Πάρκερ έχουν αρχίσει να χαρτογραφούν τις πολιτιστικές και ιστορικές συνέπειες της Μικρής Εποχής των Παγετώνων σε ολόκληρο το ημισφαίριο, από την Αμερική έως την Ευρώπη και την Ασία, με πιο αξιοσημείωτες τις κατεστραμμένες σοδειές που οδήγησαν σε ελλείψεις τροφίμων και εκτεταμένες κοινωνικές και στρατιωτικές συγκρούσεις. Ο παγκόσμιος αναβρασμός του 17ου αι. ήταν σαφώς αποτέλεσμα της κορύφωσης μιας περιόδου κλιματικής αλλαγής με καταστροφικές συνέπειες.
Θρησκευτική εξήγηση
Για πολλούς, αυτά τα καιρικά φαινόμενα – στα οποία συμπεριλαμβάνονται καταστροφική ξηρασία, έντονες βροχοπτώσεις και χρονιές που ο χειμώνας δεν έδινε ποτέ πλήρως τη θέση του στην άνοιξη και στο καλοκαίρι – απαιτούσαν θεϊκή ερμηνεία. Τα δημοφιλή θρησκευτικά κείμενα της Ευρώπης του 17ου αιώνα αποκαλύπτουν τις προσπάθειες των πιστών να κατανοήσουν την κλιματική αλλαγή. Ισως κανένας συγγραφέας τέτοιων κειμένων δεν ήταν πιο δημοφιλής (τουλάχιστον μεταξύ των προτεσταντών) από τον Γιοχάν Αρντ, του οποίου τα γραπτά τυπώθηκαν εκατοντάδες φορές κατά τη διάρκεια του αιώνα και φημολογείται ότι ξεπέρασαν σε πωλήσεις ακόμη και τη Βίβλο σε ορισμένες περιοχές της Γερμανίας. Τα γραπτά του Αρντ αναφέρονταν άμεσα στις περιβαλλοντικές συνθήκες της Μικρής Εποχής των Παγετώνων, προσφέροντας μια θρησκευτική εξήγηση για τα ακραία περιβαλλοντικά φαινόμενα που η ορθόδοξη λουθηρανική θεολογία απλώς δεν ανέφερε ή δεν ερμήνευε.
Ενα ιδιαίτερα δυσοίωνο φαινόμενο ήταν το σκοτείνιασμα του ουρανού στο βόρειο ημισφαίριο. Μια ασυνήθιστη αύξηση της ηφαιστειακής δραστηριότητας σε όλο τον κόσμο είχε ως αποτέλεσμα την έκλυση μεγάλης ποσότητας διοξειδίου του θείου στην ανώτερη στρατόσφαιρα και τη μείωση δραματικά της ηλιοφάνειας για μεγάλο χρονικό διάστημα, συμβάλλοντας περαιτέρω στις ήδη ασυνήθιστα χαμηλές θερμοκρασίες. Για εκείνους που εξαρτώντο από το φως και τη ζέστη για την απόδοση των καλλιεργειών τους, τα φαινόμενα αυτά θα έπρεπε να ήταν οπτικά δυσοίωνα, ενώ είχαν και σοβαρές επιπτώσεις στην παραγωγή.
Ο Αρντ πρότεινε την προφανή ερμηνεία: «Οταν κάποιος βλέπει τώρα το σκοτάδι του Ηλιου και της Σελήνης, θα πρέπει να σκεφτεί ότι είναι αντίθετο προς τη φύση τους και μας αναγγέλλει μια μεγάλη αμαρτία που διαπράχθηκε στη Γη». Αυτή ήταν μια ερμηνεία που δεν θα μπορούσε να προκύψει από την ορθόδοξη λουθηρανική διδασκαλία, η οποία υποστήριζε ότι η θεία γνώση μπορεί να βρεθεί μόνο στις Γραφές και όχι μέσω των περιβαλλοντικών φαινομένων.
Αποδιοπομπαίοι τράγοι
Παρόμοιες ερμηνείες της κλιματικής αλλαγής εκείνης της περιόδου οδήγησαν σε τραγικές περιπτώσεις αποδιοπομπαίων τράγων. Στη Νότια Γερμανία το 1626, μια ανοιξιάτικη χαλαζοθύελλα την οποία ακολούθησαν ξαφνικές αρκτικές θερμοκρασίες οδήγησε στον γρήγορο και φρικτό βασανισμό και στην εκτέλεση 900 ανδρών και γυναικών, που κατηγορήθηκαν ότι δημιούργησαν την καταιγίδα μέσω μαγείας.
Ο Αρντ, από την πλευρά του, δεν προσπάθησε να κατηγορήσει ευάλωτες ομάδες. Αντίθετα, παρουσίασε μια οικολογική οπτική, στην οποία οι άνθρωποι και το Σύμπαν βρίσκονταν σε στενή αλληλεπίδραση, υποφέροντας μαζί ως αποτέλεσμα της ανθρώπινης ηθικής αποτυχίας. Ο,τι συμβαίνει στον άνθρωπο, η φύση και ο μακρόκοσμος το υποφέρουν πρώτα, διότι η ταλαιπωρία όλων των πλασμάτων, είτε καλά είτε κακά, κατευθύνεται προς τον άνθρωπο.
Κι αν το βιβλίο του Αρντ μετέβαλε μόνιμα τον προτεσταντικό χριστιανισμό και τη σχέση του με τον φυσικό κόσμο, εισάγοντας νέες αντιλήψεις για τη θεϊκή παρουσία του Σύμπαντος σε μια Ευρώπη που απελπισμένα αναζητούσε μια θρησκευτική κατανόηση για την κλιματική αλλαγή, οι συνέπειες στο περιβάλλον δεν μπορούσαν να μην απασχολήσουν και τους ζωγράφους, που αποτύπωναν τον χώρο γύρω τους και αποτελούν πολύτιμους αυτόπτες μάρτυρες των όποιων αλλαγών, δεδομένου ότι ακόμη δεν είχε εφευρεθεί οποιοδήποτε μηχανικό μέσο καταγραφής της πραγματικότητας.
Στον καμβά των μεγάλων ζωγράφων της εποχής
Η Μικρή Εποχή των Παγετώνων δεν θα μπορούσε να αφήσει αδιάφορο τον χρωστήρα των σπουδαίων ζωγράφων της εποχής. Χαρακτηριστικό είναι το έργο του Πίτερ Μπρίγκελ του Πρεσβύτερου «Κυνηγοί στο χιόνι» (1565), το οποίο θεωρείται ως το πρώτο και το πλέον σημαντικό χειμερινό τοπίο που έχει απεικονιστεί στην ιστορία της ευρωπαϊκής ζωγραφικής. Οι κυνηγοί επιστρέφουν με μοναδική λεία μια ισχνή αλεπού σε έναν από τους σκληρούς χειμώνες της δύσκολης περιόδου που θα ακολουθούσε και την οποία προμηνύουν ως κακοί οιωνοί το κοράκι και η κίσσα.
Το χιονισμένο τοπίο δεν άφησε ασυγκίνητο ούτε τον Φρανθίσκο Γκόγια περίπου δύο αιώνες αργότερα, όταν οι χιονοθύελλες χτυπούσαν αλύπητα την Ισπανία και η Μικρή Εποχή των Παγετώνων δεν είχε ακόμη εγκαταλείψει την Ευρώπη. Oι τρεις κεντρικές ανδρικές μορφές είναι τυλιγμένες με τα πανωφόρια τους, ενώ το βλέμμα τους μαρτυρά ότι κρυώνουν και πεινούν στη «Χιονοθύελλα» (1786-1787).
Από το βλέμμα του σπουδαίου τοπιογράφου της εποχής του ροκοκό Καναλέτο δεν ξέφυγε το γεγονός ότι η αλλαγή της στάθμης των υδάτων είχε αρχίσει ήδη να δημιουργεί προβλήματα στη Βενετία, τα οποία, ως γνωστόν, στις μέρες μας έχουν επιδεινωθεί δραματικά. Και μια τέτοια αποτύπωση παρατηρείται στο έργο της περιόδου 1738-1742 «Το Μεγάλο Κανάλι με τον Αγιο Συμεών τον Μικρό».
Τρία πλοία να μάχονται με τεράστια κύματα κάτω από βαριά σύννεφα απεικόνισε στο έργο του ο εκ των κορυφαίων θαλασσογράφων της χρυσής εποχής της ολλανδικής ζωγραφικής Λούντολφ Μπακχάουζεν. Η αίσθηση του κινδύνου μεταδίδεται άμεσα στον θεατή που παρατηρεί στο νερό να επιπλέουν τμήματα από κατεστραμμένα σκαριά, ενώ τα ψηλά κύματα και τα άγρια βράχια παραμονεύουν να διαλύσουν τα πλοία που έχουν αντέξει στο έργο του «Πλοία σε κίνδυνο κοντά σε βραχώδη ακτή» (1667). Στα νερά γύρω από τις Κάτω Χώρες τέτοιες καταιγίδες μπορεί να ήταν ιδιαίτερα έντονες κατά τη Μικρή Εποχή των Παγετώνων, οι οποίες δεν κατέστρεφαν μόνο τα πλοία, αλλά και τα αναχώματα που κατά τα άλλα προστάτευαν τις παράκτιες Κάτω Χώρες από τη θάλασσα.
Φαινόμενο της εποχής μας δεν είναι ούτε η συρρίκνωση των παγετώνων των Αλπεων. Ο ελβετός ζωγράφος Κάσπαρ Βολφ έχει στους δραματικούς πίνακές του αποτυπώσει πολλές διαφορετικές απόψεις της εμβληματικής οροσειράς. Στο έργο του «Ο παγετώνας του Κάτω Γκρίντελβαλντ» (1774) απεικονίζει έναν από τους παγετώνες των Αλπεων, ο οποίος έχει συρρικνωθεί δραματικά λόγω φυσικών και ανθρώπινων αιτίων.
Πηγή: Μ. Αδαμοπούλου, Τα Νέα
Δεν υπάρχουν σχόλια