Οι Λίθοι των Δράκων: Λύθηκε το μυστήριο 6.000 ετών της Αρμενίας;

Ένα vishapakar (Λίθος των Δράκων) με αρκετές μικρότερες φαλλικές στήλες στην περιοχή Metsamor, Αρμενία. [Credit: Sonashen / CC BY-SA 3.0] Μι...

Ένα vishapakar (Λίθος των Δράκων) με αρκετές μικρότερες φαλλικές στήλες στην περιοχή Metsamor, Αρμενία. [Credit: Sonashen / CC BY-SA 3.0]

Μια νέα μελέτη έριξε φως στις μυστηριώδεις «πέτρες των δράκων» της Αρμενίας — τα γιγαντιαία προϊστορικά μνημεία που ονομάζονται τοπικά «vishaps» — απαντώντας επιτέλους σε ένα ερώτημα που απασχολούσε τους ερευνητές για πάνω από έναν αιώνα. Με ύψος που φτάνει τα 5,5 μέτρα και βάρος αρκετών τόνων, αυτές οι σκαλισμένες πέτρες, που συχνά έχουν σχήμα ψαριού ή αγελάδας, βρίσκονται διάσπαρτες σε όλη την Αρμενική Οροσειρά. Αν και για πολύ καιρό θεωρούνταν μέρος μιας ξεχασμένης λατρείας, νέα στοιχεία υποδηλώνουν τώρα ότι χρησιμοποιούνταν σε αρχαία τελετουργικά που σχετίζονταν με το νερό και σε πρώιμες πρακτικές άρδευσης.

Η έρευνα, που διεξήχθη από το Κρατικό Πανεπιστήμιο του Yerevan και το Ινστιτούτο Αρχαιολογίας και Εθνογραφίας, ανέλυσε 115 vishaps σε ολόκληρη την περιοχή. Η μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο NPJ Heritage Science, είναι η πρώτη στατιστική εξέταση των μνημείων, χρησιμοποιώντας ραδιοχρονολόγηση, χωρική ανάλυση και ακριβείς μετρήσεις. Τα ευρήματα αποκαλύπτουν ότι οι πέτρες τοποθετήθηκαν σκόπιμα κοντά σε πηγές, λίμνες και προϊστορικά αρδευτικά κανάλια, υποδηλώνοντας ότι χρησιμοποιήθηκαν ως ιερά σημάδια σε ένα πολύπλοκο σύστημα διαχείρισης των υδάτων.

Χρονολογούμενες μεταξύ 4200 και 4000 π.Χ., οι «Λίθοι των Δράκων» ανήκουν στην Χαλκολιθική εποχή και είναι συγκρίσιμες με τις πρώτες φάσεις κατασκευής άλλων μεγα-τοποθεσιών όπως το Στόουνχεντζ. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι λίθοι χωρίζονται σε δύο διαφορετικές ομάδες. Οι λίθοι σε σχήμα ψαριού βρίσκονται σε υψηλότερα υψόμετρα — σε ένα σημείο πάνω από 2.740 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας — κοντά σε φυσικές πηγές νερού, ενώ οι πέτρες σε σχήμα αγελάδας είναι πιο συχνές σε μεσαία υψόμετρα σε κοιλάδες όπου το νερό χρησιμοποιούνταν για γεωργικές χρήσεις. Αυτό το μοτίβο κατανομής ταιριάζει απόλυτα με τις αρχαίες ζώνες άρδευσης, υποστηρίζοντας τις θεωρίες που προτάθηκαν πριν από σχεδόν έναν αιώνα.

Αυτές οι σκαλισμένες πέτρες, που συχνά έχουν σχήμα ψαριού ή αγελάδας, είναι διάσπαρτες σε όλη την ορεινή περιοχή της Αρμενίας. [Credit: Hayk / CC BY-SA 2.5]

Η διαδικασία προμήθειας, λάξευσης και μεταφοράς των λίθων ήταν τεράστια. Οι περισσότεροι είναι κατασκευασμένοι από τοπικό βασάλτη ή ανδεσίτη, αλλά μερικοί ζυγίζουν πάνω από τέσσερις τόνους. Η μεγαλύτερη, η Karakap 3, τοποθετήθηκε σε ύψος άνω των 2.775 μέτρων, διαψεύδοντας τις εικασίες ότι τα μικρότερα μνημεία θα χτίζονταν σε περιοχές όπου οι εποχές εργασίας χωρίς χιόνι ήταν σύντομες. Αντίθετα, οι κατασκευαστές ξεκίνησαν τη μεταφορά τεράστιων λίθων σε περιοχές μεγάλου υψομέτρου, μια δραστηριότητα που έπρεπε να επιτευχθεί μέσω οργανωμένου ανθρώπινου δυναμικού, σχεδιασμού και παροχής προμηθειών για τους εργάτες υπό τις σκληρές συνθήκες του βουνού.

Η σκόπιμη τοποθέτηση των μνημείων υπογράμμιζε τη συμβολική και πολιτιστική σημασία που αποδίδονταν στο νερό από τις προϊστορικές κοινότητες. Με την ανέγερση αυτών των πέτρινων δράκων σε στρατηγικά σημεία κατά μήκος των φυσικών υδάτινων συστημάτων, οι κοινότητες όχι μόνο καθαγίαζαν τη γη, αλλά και έδειχναν μια βαθιά κατανόηση της διαχείρισης των υδατικών πόρων. Τα μνημεία ήταν θρησκευτικά σύμβολα, αλλά και δείκτες κρίσιμων πόρων, υπογραμμίζοντας τον ρόλο του νερού ως δύναμης που συντηρεί τη ζωή.

Με την πάροδο του χρόνου, η παράδοση των λίθων των δράκων συνεχίστηκε και εξελίχθηκε. Σε τοποθεσίες όπως το Tirinkatar στο όρος Aragats, με τη μεγαλύτερη γνωστή συγκέντρωση δώδεκα λίθων vishap, οι μεταγενέστεροι πολιτισμοί πρόσθεσαν τα δικά τους επίπεδα σημασίας. Το Βασίλειο των Ουραρτών χάραξε σφηνοειδή γραφή στις υπάρχουσες πέτρες, ενώ οι χριστιανικές κοινότητες χάραξαν σταυρούς και θρησκευτικά μοτίβα αιώνες αργότερα. Αυτή η συνέχεια μαρτυρά τη διαχρονική πνευματική σημασία αυτών των τοποθεσιών σε ένα μεταβαλλόμενο πολιτισμικό και θρησκευτικό τοπίο.

Ένας «Λίθος του δράκου» από τα βουνά Geghama.
[Credit: Armen Manukov / CC BY-SA 3.0]

Εκτός από την περιφερειακή τους σημασία, η μελέτη προσφέρει νέες πληροφορίες για τις προϊστορικές κοινωνίες σε όλο τον κόσμο. Συνδυάζοντας τα vishaps με άλλα ιερά τοπία σε μεγάλο υψόμετρο, οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι τα αρμενικά μνημεία απεικονίζουν μια κοινή ανθρώπινη επιθυμία να συσχετίσουν τη μνημειώδη κατασκευή με λατρευτικές πρακτικές που απαιτούν συλλογική προσπάθεια. Οι «πέτρες των δράκων» δεν είναι λοιπόν περίεργα αντικείμενα, αλλά αντανακλούν μια εξελιγμένη προϊστορική κοσμοθεωρία που περιστρέφεται γύρω από το νερό ως κέντρο της ζωής και της θρησκείας.

Η έρευνα ερμηνεύει τους «Λίθους των Δράκων» όχι ως τυχαία λείψανα, αλλά ως αποδεικτικά στοιχεία μιας οργανωμένης, εξαιρετικά συμβολικής παράδοσης. Για τους ανθρώπους που τις σμίλεψαν και τις ανέβασαν πριν από έξι χιλιάδες χρόνια, τέτοια μνημεία ήταν κάτι περισσότερο από τεχνικά επιτεύγματα. Ήταν ιερές συνδέσεις μεταξύ βουνών, νερού και ανθρώπινης ζωής — μια απόδειξη της πολιτιστικής φαντασίας των πρώτων κοινωνιών της Αρμενίας.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Gurzadyan, V., & Bobokhyan, A. (2025). Vishap stelae as cult dedicated prehistoric monuments of Armenian Highlands: data analysis and interpretation. NPJ Heritage Science, 13(1). doi:10.1038/s40494-025-01998-z

Πηγή: Archaeology News