Τα παραμυθόσπιτα των Πατησίων

Κόσσου 8, στον Αγιο Ελευθέριο Πατησίων. Προαστιακού τύπου έπαυλη του Μεσοπολέμου. [Credit: ΝΙΚΟΣ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΣ] Υπάρχει μια κατηγορία παλαιών μ...

Κόσσου 8, στον Αγιο Ελευθέριο Πατησίων. Προαστιακού τύπου έπαυλη του Μεσοπολέμου. [Credit: ΝΙΚΟΣ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΣ]

Υπάρχει μια κατηγορία παλαιών μονοκατοικιών στην ευρύτερη περιοχή των Πατησίων από την Κλωναρίδου ώς τα όρια της Κυπριάδου που θυμίζουν παραμύθι. Αυτά τα παραμυθόσπιτα, με τις επικλινείς στέγες, ενίοτε με πυργίσκους, μέσα σε λουλουδιασμένους κήπους, δεν υπήρξαν εξαίρεση. Εξαίρεση είναι τώρα, και μάλιστα σπανιότατη, γι’ αυτό και όταν τα συναντώ σκόρπια ανάμεσα σε πολυκατοικίες, άλλοτε κατοικημένα και άλλοτε ερημωμένα, σαστίζω και σταματώ να τα παρατηρήσω.

Η οδός Κόσσου είναι ένας μικρός δρόμος πάνω από τον σταθμό του Αγίου Ελευθερίου, κοντά στη Σαρανταπόρου και στην Ηλία Ζερβού. Εκεί, έχει απομείνει ένα τέτοιο παραμυθόσπιτο. Είναι τυπικό εκείνου του ύφους που έφερνε τους γλυκείς προαστιακούς ρυθμούς της Κεντρικής Ευρώπης στον δικό μας Νότο και που γέμιζε την ατμόσφαιρα των Πατησίων με εικόνες ονειρικές που μόνο όταν άρχισαν να χάνονται μπορέσαμε να τις εκτιμήσουμε όσο έπρεπε. Αλλά και πάλι, τίποτε δεν σταμάτησε τον αφανισμό αυτών των σπιτιών που τα θυμάμαι ολόγυρα στα κάτω και στα πάνω στενά της Πατησίων, ακόμη και πάνω στις γραμμές του τρένου.

Στη Σαρανταπόρου, πριν καταστραφεί με τον δρόμο ταχείας κυκλοφορίας, υπήρχαν μερικά από τα ωραιότερα αρχοντόσπιτα με κήπους. Αλλά και στα στενά γύρω γύρω, ώς τη δεκαετία του ’70 μπορούσε ακόμη να δει κανείς μερικά από τα σπίτια αυτά. Θυμάμαι μια κατεδάφιση στην οδό Ιακωβίδου. Ενα ψηλό πυργόσπιτο με φοίνικα, να πέφτουν και τα δύο ένα βροχερό χειμωνιάτικο πρωινό.

Οι αναμνήσεις τόσων και τόσων παλαιών κατοίκων μιλούν για ένα αστικό περιβάλλον περίπου ιδανικό. Σε αυτά τα παραμυθόσπιτα του 1920 ας προσθέσουμε και τα τόσο τυπικά μοντέρνα σπίτια της δεκαετίας του ’30 με τα αρ ντεκό θυρώματα που ήταν τόσο χαρακτηριστικά όλων αυτών των δρόμων κάτω από την Πατησίων.

Αυτά τα σπίτια γερνούσαν όμορφα, μας θύμιζαν αυτούς που τα έχτισαν και τα χάρηκαν, μας έδιναν τη δυνατότητα να καταλαβαίνουμε τις εναλλαγές των εποχών στη δική τους σκιά.

Ηταν ωστόσο αυτός ο τύπος της ονειρικής προαστιακής κατοικίας που έκανε τα Πατήσια να ξεχωρίζουν. Πιο πάνω, στην Κυπριάδου, ο τύπος της διώροφης έπαυλης σύμφωνα με τον οικοδομικό κανονισμό της έγινε σήμα κατατεθέν, αλλά πιο κάτω στις γειτονιές των Πατησίων, η φαντασία των μηχανικών και αρχιτεκτόνων αλλά και των απλών εργολάβων οδηγούσε σε μια μεγάλη ποικιλία τύπων, που αν σήμερα είχαν διατηρηθεί ώς ένα βαθμό θα μιλούσαμε για ένα πρότυπο αστικό περιβάλλον.

Στις περισσότερες πόλεις της Ευρώπης, ιδίως στις εύρωστες οικονομικά, τα προάστια γνώρισαν μια μεγάλη άνθηση από το 1840 ώς το 1910, σε μια περίοδο οικονομικής και καλλιτεχνικής ανόδου. Στη Δρέσδη, π.χ., διασώθηκε η ζώνη των επαύλεων στα προάστια, ένα αρχιτεκτονικό πανόραμα διαφόρων τεχνοτροπιών μέσα στα ψηλά δέντρα και στην υγρασία της Σαξονίας. Εδώ, στα μέτρα της Αθήνας, στη γλυκύτητα της Αττικής, στην αγκαλιά της ελληνικής γειτονιάς, τα μικρά σπίτια των Πατησίων εξέφραζαν το μέτρο του τόπου, αυτό που αγνοήθηκε και κακοποιήθηκε.

Αυτά τα σπίτια περιβάλλονταν από χώμα που ανέδιδε τις δικές του μυρωδιές, βαριές και αψιές το καλοκαίρι, λεπτές και διαπεραστικές τον χειμώνα με τη βροχή. Μαζί ζούσε ένα ολόκληρο οικοσύστημα, το σπίτι ανέπνεε και ο περαστικός χαιρόταν ομορφιά, αρμονία και μέτρο. Αυτά τα σπίτια γερνούσαν όμορφα, μας θύμιζαν αυτούς που τα έχτισαν και τα χάρηκαν, μας έδιναν τη δυνατότητα να καταλαβαίνουμε τις εναλλαγές των εποχών στη δική τους σκιά.

Οποτε τα συναντώ τα χαιρετώ… πόσα θα μείνουν τα επόμενα χρόνια; Οι πόλεις αλλάζουν, αλλά παραμένει προς προβληματισμό η αδυναμία να δούμε μακροπρόθεσμα την ποιότητα του μέλλοντος. Σπίτια των Πατησίων, υπήρξατε κομμάτι ενός πολιτισμού.

Πηγή: Ν. Βατόπουλος, Καθημερινή