Ένα μοναδικό άγαλμα αγριόχοιρου ανακαλύφθηκε στην αρχαία πόλη της Γόρτυνας στην Κρήτη

Το άγαλμα του αγριόχοιρου που ανακαλύφθηκε στη Γόρτυνα. [Credit: Scuola Archeologica Italiana di Atene] Μια διεπιστημονική ομάδα αρχαιολόγων...

Το άγαλμα του αγριόχοιρου που ανακαλύφθηκε στη Γόρτυνα.
[Credit: Scuola Archeologica Italiana di Atene]

Μια διεπιστημονική ομάδα αρχαιολόγων και τοπογράφων από το Πανεπιστήμιο της Ρώμης «La Sapienza», σε στενή συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου, ολοκλήρωσε μια καρποφόρα ανασκαφική εκστρατεία στην αρχαία πόλη της Γόρτυνας, η οποία πραγματοποιήθηκε μεταξύ 14 Ιουλίου και 9 Αυγούστου 2025. Το πρόγραμμα παρείχε νέες πληροφορίες σχετικά με την αστική διάταξη αυτής της κρητικής μητρόπολης και απέδωσε ένα μοναδικό εύρημα: ένα άγαλμα που απεικονίζει ένα είδος αγριόχοιρου.

Υπό τη διεύθυνση της καθηγήτριας Rita Sassu, οι έρευνες έχουν επικεντρωθεί συστηματικά στον κύριο άξονα επικοινωνίας της πόλης, του οποίου η εξαιρετικά καλά διατηρημένη πλακόστρωτη επιφάνεια έχει αποκαλυφθεί σταδιακά μέσω διαδοχικών εκστρατειών. Η μεθοδολογία συνδύαζε την ανασκαφή της περιοχής με τη σχολαστική καταγραφή της στρωματογραφίας, επιτρέποντας στους ερευνητές να τεκμηριώσουν τη μηχανική των δρόμων της περιόδου και να τοποθετήσουν σε πλαίσιο τα υλικά που σχετίζονται με τη χρήση και την εγκατάλειψή τους.

Το πιο αξιοσημείωτο εύρημα μεταξύ των ανακαλύψεων είναι, χωρίς αμφιβολία, το γλυπτό ενός είδους αγριόχοιρου, ένα αντικείμενο που, μέσω της τεχνικής και της εικονογραφικής του φύσης, προσφέρει μια νέα προοπτική στις πολιτιστικές και πιθανώς τελετουργικές πτυχές της γορτυνικής κοινωνίας. Η σημασία αυτής της ανακάλυψης υπερβαίνει το απλώς αισθητικό, καθώς παρέχει υλική απόδειξη για λιγότερο συμβατικές αναπαραστάσεις της πανίδας στο συνηθισμένο γλυπτικό ρεπερτόριο της περιόδου, προσκαλώντας σε βαθύτερη σκέψη σχετικά με τις συμβολικές και λειτουργικές τους επιπτώσεις στον αστικό ιστό.

Αρχαίο δάπεδο που βρέθηκε στη Γόρτυνα.
[Credit: Scuola Archeologica Italiana di Atene]

Το ανασκαφικό πρόγραμμα κατά μήκος του βόρειου δρόμου αποτελεί μέρος μιας μακροπρόθεσμης ερευνητικής στρατηγικής που, πέρα από την απλή συλλογή δεδομένων, επιδιώκει δύο θεμελιώδεις και αλληλένδετους στόχους. Πρώτον, να συμβάλει αποφασιστικά στην κατανόηση της συνολικής πλανιμετρίας και της διαχρονικής εξέλιξης του σύνθετου αστικού πλαισίου της Γόρτυνας, μιας από τις ισχυρότερες πόλεις-κράτη της αρχαίας Κρήτης.

Δεύτερον, και με σαφή κοινωνικό στόχο, η αρχαιολογική παρέμβαση είναι εννοιολογικά προσανατολισμένη προς τη δημιουργία των βάσεων για τον μελλοντικό σχεδιασμό προσβάσιμων και εκπαιδευτικών διαδρομών για τους επισκέπτες — ένα ουσιαστικό βήμα για την ολοκληρωμένη αναβάθμιση του χώρου και την απόλαυση του κοινού.

Παράλληλα με τις ανασκαφικές εργασίες, πραγματοποιήθηκε μια εξαντλητική τοπογραφική έρευνα, υπό τον συντονισμό των καθηγητών Alessandro Jaia και Laura Ebanista. Αυτό το σκέλος του προγράμματος έφτασε σε ένα σημαντικό ορόσημο με την ολοκλήρωση ενός ολοκληρωμένου προγράμματος ορθοφωτογραφικής κάλυψης χαμηλού υψομέτρου ολόκληρης της περιοχής της Γόρτυνας.

Αεροφωτογραφία των ανασκαφών.
[Credit: Scuola Archeologica Italiana di Atene]

Το τελικό προϊόν, ένα μωσαϊκό που αποτελείται από 35 πανοραμικές λήψεις υψηλής ανάλυσης, αποτελεί ένα χαρτογραφικό εργαλείο ακριβείας χωρίς προηγούμενο για την περιοχή, το οποίο θα χρησιμεύσει ως βάση για μελλοντικές έρευνες και εργασίες διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς. Επιπλέον, πραγματοποιήθηκε μια σειρά επιτόπιων τοπογραφικών ελέγχων για την επαλήθευση και προσαρμογή των δεδομένων που συλλέχθηκαν μέσω τηλεπισκόπησης, εξασφαλίζοντας έτσι την υψηλότερη αξιοπιστία της τελικής τεκμηρίωσης.

Η πόλη της Γόρτυνας, η ίδρυση της οποίας χρονολογείται από την ομηρική εποχή —όπου ήδη αναφέρεται ως Γορτύν—, ήταν στην ακμή της μια ηγεμονική δύναμη στο νησί της Κρήτης, ανταγωνιζόμενη τη γειτονική Κνωσό σε σημασία και λαμπρότητα. Ιστορικές πηγές, μεταξύ των οποίων και ο Στράβων, αναφέρουν ότι σε μια πρώιμη περίοδο οι δύο πόλεις ίδρυσαν μια ένωση που τους επέτρεπε να ασκούν κυριαρχία σε ολόκληρη την Κρήτη, αν και αυτή η συμμαχία αργότερα διαλύθηκε, οδηγώντας σε μια περίοδο επαναλαμβανόμενων εχθροπραξιών μεταξύ των δύο δυνάμεων.

Το αρχικό μέγεθος της Γόρτυνας ήταν σημαντικό, με την περίμετρο των τειχών της να εκτιμάται σε περίπου πενήντα στάδια, που ισοδυναμούν με εννέα χιλιόμετρα, οριοθετώντας μια αστική περιοχή περίπου 640 εκταρίων. Ωστόσο, την εποχή που ο Στράβων έγραφε, η πόλη είχε υποστεί σημαντική δημογραφική μείωση και η έκτασή της είχε μειωθεί σημαντικά. Ο ίδιος γεωγράφος προσθέτει ότι ο βασιλιάς Πτολεμαίος Δ΄ Φιλοπάτωρ είχε ξεκινήσει την κατασκευή ενός νέου τείχους, ένα έργο που, ωστόσο, δεν ολοκληρώθηκε πέρα από οκτώ στάδια, περίπου χίλια πεντακόσια μέτρα.

Η συμμετοχή της στο ευρύτερο ελληνιστικό πολιτικό τοπίο επιβεβαιώνεται από τη σύνδεσή της με προσωπικότητες όπως ο Αχαιός στρατηγός Φιλοποίμην, ο οποίος, κατόπιν αιτήματος των ίδιων των Γορτυνίων, ανέλαβε τη διοίκηση των στρατιωτικών τους δυνάμεων το 201 π.Χ. Ομοίως, στο πλαίσιο των πολέμων κατά της Μακεδονίας, ένα σώμα πεντακοσίων Γορτυνίων υπό τον διοικητή Κύδα – ένα όνομα που επαναλαμβάνεται συχνά στην τοπική ονοματολογία – εντάχθηκε στο στρατό του ρωμαίου ύπατου Κίντου Φλαμινίνου στη Θεσσαλία το 197 π.Χ.

Η πόλη βρισκόταν σε μια εύφορη πεδιάδα που αρδεύονταν από τον ποταμό Ληθαίο, σε απόσταση ενενήντα σταδίων —περίπου δεκαέξι χιλιομέτρων— από τη Λιβυκή Θάλασσα, στην ακτή της οποίας διατηρούσε τα δύο κύρια λιμάνια της, τη Lebena και το Metallum. Τα άμεσα περίχωρα της Γόρτυνας ήταν γνωστά στην αρχαιότητα για τις πηγές και τα δάση τους, ιδιαίτερα η περίφημη πηγή του Σάουρου, που περιβαλλόταν από λεύκες που λέγεται ότι έδιναν καρπούς, και η πηγή δίπλα στον Ληθαίο, που σκιάζονταν από ένα πλατάνι που, σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, είχε στεγάσει το γαμήλιο κρεβάτι της Ευρώπης και του Δία και λέγεται ότι διατηρούσε το φύλλωμά του καθ' όλη τη διάρκεια του χειμώνα.

Σήμερα, ο αρχαιολογικός χώρος της Γόρτυνας, που βρίσκεται στην ομώνυμη σύγχρονη τοποθεσία, περιλαμβάνει τα εκτεταμένα ερείπια αυτής της σημαντικής πόλης, επιβεβαιώνοντας μέσω των επιβλητικών του καταστροφών τον κεντρικό ρόλο που διαδραμάτισε στην ιστορία του μινωικού και ελληνικού πολιτισμού. Το πρόσφατο έργο της ιταλικής αποστολής δεν κάνει παρά να εμπλουτίζει αυτή την κληρονομιά, προσφέροντας νέα επίπεδα κατανόησης για μια πόλη της οποίας η πολυπλοκότητα και ο ιστορικός πλούτος συνεχίζουν να αποκαλύπτονται μεθοδικά, εκστρατεία μετά εκστρατεία.

Πηγή: LBV Magazine