Ο Horus της Ρωμαϊκής Αιγύπτου

«Αυτό είναι ένα παράξενο πουλί», χαμογέλασε μια αμερικανίδα φοιτήτρια βλέποντας το άγαλμα στην αίθουσα 4 του Βρετανικού Μουσείου. Το ά...

«Αυτό είναι ένα παράξενο πουλί», χαμογέλασε μια αμερικανίδα φοιτήτρια βλέποντας το άγαλμα στην αίθουσα 4 του Βρετανικού Μουσείου.

Το άγαλμα είναι παράξενο για τους φοιτητές της Αιγυπτιολογίας. Είναι πολύ παράξενο όμως και για τους φοιτητές της Κλασικής Αρχαιολογίας. Αλλά αυτό ακριβώς είναι το ενδιαφέρον σημείο. Γιατί στη Ρωμαϊκή Αίγυπτο (30 π.Χ.- 642 μ.Χ.) έλαβαν χώρα μερικοί από τους πιο ενδιαφέροντες, καινοτόμους συνδυασμούς παραδόσεων του αρχαίου κόσμου.


Ο θεός κάθεται άνετα στο θρόνο του, προβάλλοντας το ένα πόδι και φορώντας σανδάλια, τα γόνατά του είναι απομακρυσμένα και φοράει έναν χιτώνα (;) με χαλαρές πτυχώσεις. Από τη μέση και κάτω, θα μπορούσε να είναι οποιοσδήποτε από τους θεούς του Ολύμπου, ή ένας από τους Ρωμαίους αυτοκράτορες απεικονισμένος ως θεός. Φοράει φολιδωτή πανοπλία που τελειώνει ακριβώς πάνω από τους αγκώνες του. Τα χέρια του, σήμερα κομμένα, θα κρατούσαν σύμβολα εξουσίας, ίσως μια σφαίρα και σκήπτρο. Ο μανδύας του, ριγμένος πίσω και πάνω από τους ώμους του, συγκρατείται με μια κυκλική πόρπη. Από τη μέση και πάνω, η ενδυμασία ανήκει σε στρατιωτικές θεότητες και, κυρίως, σε Ρωμαίους αυτοκράτορες, οι οποίοι επίσης λατρεύονταν σε ναούς, αφιερωμένους σε αυτούς σε όλη την επικράτεια της Αυτοκρατορίας. Το κεφάλι, όμως, μας οδηγεί σταθερά σε αιγυπτιακό πλαίσιο.

Ασβεστολιθικό άγαλμα του Horus από τη Ρωμαϊκή Αίγυπτο.

Είναι ο Horus (Ώρος), ο θεός του ήλιου και ο θεϊκός εκπρόσωπος του βασιλιά σύμφωνα με την αρχαία αιγυπτιακή παράδοση. Το κεφάλι του έχει στοιχεία από γεράκι, είναι αποδοσμένο με νατουραλιστικό ύφος, με τα διακριτικά σημάδια στο πρόσωπο του πτηνού να χαρακτηρίζονται από το αρθρωτό σκάλισμα και φέρουν ίχνη χρώματος. Τα μάτια του, ωστόσο, είναι παράξενα ανθρώπινα. Αντί να είναι τοποθετημένα στις πλευρές του κεφαλιού, όπως συμβαίνει σε κάθε «πραγματικό» πτηνό, είναι μετωπικά, και οι εγχάρακτες κόρες δίνουν κλίση στο βλέμμα προς τα πάνω. Σε μια ευφάνταστη υπόθεση, τα φτερά του λαιμού του γερακιού αναμειγνύονται με τις φολίδες της πανοπλίας. Στην κορυφή του κεφαλιού υπάρχει μια οπή, μέσα στην οποία στερεωνόταν στέμμα (πιθανώς μεταλλικό).

Το Μεγάλο Πτηνό (Big Bird), όπως τον αποκαλούν στο Βρετανικό Μουσείο, δεν παρουσιαζόταν στο κοινό από το 1996, όταν η αίθουσα που εκτιθόταν έκλεισε για να αναδιαρθρωθεί στην σημερινή αίθουσα Great Court. Από τότε που η έφορος  O’Connell ανέλαβε στο Μουσείο το 2007, η αίθουσα αυτή αποτελεί το σημείο της κορύφωσης των εκπαιδευτικών ξεναγήσεων των φοιτητών, όπου τους δίνεται η ευκαιρία να εξερευνήσουν την πολιτιστική ταυτότητα μέσα από τα διαφορετικά είδη αντικειμένων της Ρωμαϊκής Αιγύπτου. Εξετάζουν μαγικούς πάπυρους γραμμένους σε αιγυπτιακά και ελληνικά, με μερικές από τις αιγυπτιακές λέξεις να είναι γραμμένες σε παλιά Κοπτικά, δηλαδή, την αιγυπτιακή γλώσσα γραμμένη σε ελληνική γραφή. Γιατί οι αιγυπτιακές λέξεις να είναι γραμμένες με ελληνική γραφή; Επειδή στα μαγικά ξόρκια, ήταν πολύ σημαντικό να ειπωθούν οι λέξεις σωστά αλλιώς τα μάγια δεν θα λειτουργούσαν. Και η ελληνική γραφή, σε αντίθεση με την αιγυπτιακή, φέρει φωνήεντα τα οποία διασφαλίζουν ότι τα λόγια που θα ειπωθούν φωναχτά, θα είναι ακριβή σε μια εποχή που η αιγυπτιακή γραφή ήταν σε παρακμή. Εξετάζουν επίσης πορτρέτα από μούμιες που ανήκουν σταθερά στη ρωμαϊκή παράδοση της εξατομικευμένης αναμνηστικής προσωπογραφίας, αλλά κατασκευάζονται για συγκεκριμένο σκοπό: για να τοποθετηθούν και να καλύψουν το πρόσωπο μιας μούμιας, ένα χαρακτηριστικό που ανήκει αναμφίβολα στην αιγυπτιακή πρακτική ταφής. Παρατηρούμε τον ίδιο συνδυασμό παραδόσεων σε αυτό το γλυπτό από ασβεστόλιθο του Horus μαζί με άλλες σύγχρονες απεικονίσεις.

Η ευκαιρία για να εκτεθεί ξανά το γλυπτό προέκυψε πέρυσι, όταν το γλυπτό της Γάτας Gayer-Anderson είχε προγραμματιστεί να ταξιδέψει στο Παρίσι, και στη συνέχεια, στο Shetland, για την έκθεση. Το Μεγάλο Πτηνό θα πάρει τον δικό του εκθεσιακό χώρο στην κορυφή της ράμπας, ανάμεσα σε άλλα γλυπτά, πιο εύκολα αναγνωρίσιμα ως «αιγυπτιακά», στην Αιγυπτιακή Γλυπτοθήκη του Βρετανικού Μουσείου.

Κατά την προετοιμασία του εκθέματος, εντοπίστηκαν μερικές από τις χρωστικές ουσίες που είναι εμφανής με γυμνό μάτι: τα κίτρινα χέρια, τις μαύρες κόρες των ματιών, τις δύο διαφορετικές αποχρώσεις πράσινων γραμμών στα βλέφαρα του, και τον κόκκινο και μαύρο θρόνο του. Χρησιμοποιώντας μια καινοτόμο τεχνική απεικόνισης, η οποία κατάφερε να ανιχνεύσει τη χρωστική ουσία που χρησιμοποιήθηκε για την φολιδωτή πανοπλία του, αποκαλύφθηκε ότι πρόκειται για μια από τις πιο πολύτιμες χρωστικές ουσίες του αρχαίου κόσμου, το αιγυπτιακό μπλε.

Η εικόνα στα δεξιά λήφθηκε με υπέρυθρη κάμερα. Οι φωτεινές λευκά περιοχές
παρουσιάζουν ίχνη της χρωστικής ουσίας «Αιγυπτιακό μπλε».

Αν και δεν είναι πλέον εμφανές στο γυμνό μάτι, ωστόσο είναι ορατό με την τεχνική της Visible-induced Luminescence Imaging που ακολούθησε ο επιστήμονας του Βρετανικού Μουσείου, Joanne Dyer. Εκτός από τον περίεργο (για εμάς) συνδυασμό ελληνικών-ρωμαϊκών-αιγυπτιακών στοιχείων, το άγαλμα μάλλον θα ήταν εντυπωσιακά ζωγραφισμένο.

Χρωματική αναπαράσταση με βάση την ανάλυση της χρωστικής ουσίας.

Ο Horus δεν θα πάει πίσω στην συλλογή της μελέτης του Μουσείου, όταν επιστρέψει το γλυπτό της Γάτας του Gayer-Anderson, αλλά αντ' αυτού θα ενταχθεί σε μια περιοδεύουσα δευτερεύουσα έκθεση για την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, που θα περιοδεύσει σε πόλεις όπως το Bristol, το Norwich και το Coventry, δηλαδή, στην πρώην Ρωμαϊκή Βρετανία, όπου οι επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να δουν μια επιλογή από αντικείμενα της Antinoupolis και άλλων αρχαίων πόλεων από τα νότια σύνορα της πρώην αυτοκρατορίας, την Ρωμαϊκή Αίγυπτο.


Πηγή: Elisabeth R. O’Connell, British Museum Blog