Το πλοίο της, το «Kenya Castle», θα σήκωνε άγκυρα από το Λονδίνο σε λίγες ώρες. Βρισκόταν ήδη στην αποβάθρα όταν συνειδητοποίησε ότι ε...
Το πλοίο της, το «Kenya Castle», θα σήκωνε άγκυρα από το Λονδίνο σε λίγες ώρες. Βρισκόταν ήδη στην αποβάθρα όταν συνειδητοποίησε ότι είχε χάσει το διαβατήριό της.
Θα ήταν το πρώτο της τόσο μακρινό ταξίδι. Μια φίλη της από το σχολείο ζούσε πλέον με την οικογένειά της σε μια φάρμα έξω από το Ναϊρόμπι και, ξέροντας πως όνειρό της ήταν να ταξιδέψει κάποτε στην Αφρική, την είχε καλέσει να μείνει για λίγο μαζί τους. Πράγματι, χρόνια το ονειρευόταν. Γι’ αυτό και είχε προσπαθήσει πολύ να συγκεντρώσει τα χρήματα για το εισιτήριο. Δύο χρόνια σκληρής αποταμίευσης είχαν περάσει μέχρι να το καταφέρει, σε διάφορες δουλειές: σερβιτόρα, γραμματέας, εποχιακή υπάλληλος σε ταχυδρομείο μεταξύ άλλων. Και τώρα όλα κινδύνευαν να χαθούν. Μα πού ήταν το διαβατήριό της;
Ήταν Μάρτιος του 1957 και η Τζέιν Γκούντολ ήταν 22 ετών. Πώς θα είχαν εξελιχθεί τα πράγματα αν ένας περαστικός δεν είχε βρει το διαβατήριό της, μέσα σε φάκελο του ταξιδιωτικού γραφείου Cook, και δεν το είχε παραδώσει στους υπαλλήλους του; Πόσο διαφορετική θα ήταν η ζωή της ίδιας; Πόσο φτωχότερη η επιστήμη της Ανθρωπολογίας; Πόσο πιο λειψές οι γνώσεις μας για τα πρωτεύοντα θηλαστικά; Και πόσο πιο ανίσχυρο το παγκόσμιο περιβαλλοντικό κίνημα; Δύσκολο να απαντήσει κανείς. Αλλά, από την άλλη, ακόμα κι αν αυτό το ταξίδι δεν είχε ποτέ πραγματοποιηθεί, ίσως το ποτάμι της Ιστορίας να είχε κυλήσει ακριβώς με τον ίδιο τρόπο. Γιατί η Τζέιν Γκούντολ δεν είναι από τους ανθρώπους που αφήνουν τα τυχαία γεγονότα να αλλάξουν την πορεία τους. Την τύχη της από πολύ νωρίς την πήρε στα δικά της χέρια...
Στα μέσα Δεκεμβρίου, αποδεχόμενη πρόσκληση των Εκδόσεων Πατάκη, η διεθνώς αναγνωρισμένη πρωτευοντολόγος, ανθρωπολόγος και πρέσβειρα Ειρήνης των Ηνωμένων Εθνών θα έρθει στην Ελλάδα. Στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών θα δώσει διάλεξη με τίτλο «Λόγοι για να ελπίζουμε», για κοινό ενηλίκων, επιστημόνων, εκπαιδευτικών, φοιτητών, εφήβων και όλων όσοι θέλουν να μάθουν για το έργο της και να εμπνευστούν από αυτό, ενώ στο αμφιθέατρο του ACS θα συναντήσει εκπαιδευτικούς και ομάδες σχολείων.
Tυχεροί όσοι θα μπορέσουν να δουν και να ακούσουν τη γυναίκα που σε νεαρή ηλικία τάραξε τα νερά της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας με τις πρωτοπόρες ανακαλύψεις της για τη συμπεριφορά των χιμπαντζήδων. Που έφερε επανάσταση στην πρωτευοντολογία και επαναπροσδιόρισε τη σχέση ανθρώπων και ζώων. Που ίδρυσε το δραστήριο Ινστιτούτο Τζέιν Γκούντολ (JGI), το οποίο συνεχίζει τις επιστημονικές της μελέτες και παράλληλα καινοτομεί στον τομέα της βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης των τοπικών πληθυσμών, καθώς και το πρόγραμμα Roots&Shoots, μέσα από το οποίο νέοι από όλο τον κόσμο –και από τη χώρα μας μέσω του Roots&Shoots Greece– ενθαρρύνονται να γίνουν «ηγέτες αλλαγής» με στόχο ένα καλύτερο μέλλον και για το περιβάλλον και για τον άνθρωπο.
Υπάρχουν νέες... Τζέιν;
Το τηλεφωνικό ραντεβού μας είχε οριστεί για τις αρχές Αυγούστου. Στην άλλη άκρη της γραμμής, η 82χρονη Γκούντολ ακουγόταν ιδιαίτερα ευδιάθετη. Υπήρχε λόγος. «Με βρίσκετε στην Αγγλία, για την ετήσια συνάντηση των “ηγετών αλλαγής” του Roots&Shoots, στο Κάστρο του Γουίντσορ. Επί επτά ημέρες, μιλώ με νέους 18-24 ετών από τριάντα και πλέον χώρες – εκείνους που έχουν το μέλλον στα χέρια τους. Είναι συναρπαστικό!» Είναι αισιόδοξη δηλαδή; Υπάρχουν καινούργιες... Τζέιν; Γελάει. «Φυσικά. Υπάρχουν πολλά κορίτσια αλλά και αγόρια έξυπνα, μορφωμένα, παθιασμένα και, κυρίως, με γνώση των προβλημάτων του πλανήτη και αποφασισμένα να κάνουν τη διαφορά. Ναι, είμαι πολύ αισιόδοξη, για δύο ακόμα λόγους. Πρώτον, γιατί έχω δει τι μπορεί να πετύχει το ακατάβλητο ανθρώπινο πνεύμα, αυτό που δεν μας αφήνει να εγκαταλείψουμε την προσπάθεια για οτιδήποτε. Και, δεύτερον, γιατί πιστεύω στη δυναμική των social media, που αποδεικνύονται πολύτιμα, σε καμπάνιες όπως οι δικές μας».
Αφήνουμε το σήμερα και γυρίζουμε αρκετές δεκαετίες πίσω, σ’ εκείνο το πρώτο ταξίδι της στην Αφρική. Στην Κένυα, μια σειρά από συμπτώσεις έφεραν την Τζέιν Γκούντολ δίπλα στον διακεκριμένο αρχαιολόγο και ανθρωπολόγο Λούις Λίκι, ο οποίος την επέλεξε για να μελετήσει τη συμπεριφορά των χιμπαντζήδων στον βιότοπο Γκόμπε της Τανγκανίκας, τότε βρετανικής αποικίας – της σημερινής Τανζανίας. Μέχρι τότε δεν είχε γίνει καμιά μακροχρόνια μελέτη των χιμπαντζήδων στο φυσικό τους περιβάλλον. Την ίδια εποχή, μια άλλη νεαρή, η Αμερικανίδα Νταϊάν Φόσι, ανέλαβε μια αντίστοιχη αποστολή: με τους αφρικανικούς γορίλλες (την ιστορία της αφηγήθηκε η ταινία «Γορίλλες στην ομίχλη», με πρωταγωνίστρια τη Σούζαν Σάραντον).
Η ζωή της Γκούντολ δεν θα ήταν ποτέ πια ίδια από τη στιγμή που βρέθηκε, ολομόναχη, μέσα στο δάσος, παρατηρώντας με τα κιάλια της τους χιμπαντζήδες. «Ήταν ό,τι πιο μαγικό έχω δει στη ζωή μου. Υπήρχαν και λιοντάρια και ρινόκεροι και καμηλοπαρδάλεις – όλα τα ζώα ήταν εκεί!». Μια μέρα, είδε έναν αρσενικό χιμπαντζή (Ντέιβιντ τον... βάφτισε στη συνέχεια) να κοντοστέκεται πάνω από μια φωλιά τερμιτών, να παίρνει ένα κλαράκι, να το καθαρίζει από τα φύλλα του, να το λυγίζει και να το χρησιμοποιεί για να βγάλει την αγαπημένη του «λιχουδιά» από τη φωλιά. «Είδα, δηλαδή, ένα πλάσμα –που δεν ήταν άνθρωπος– όχι απλώς να χρησιμοποιεί ένα εργαλείο, αλλά και να το φτιάχνει. Μέχρι τότε η ικανότητα χρήσης εργαλείων ήταν κάτι που διαφοροποιούσε τους ανθρώπους από τα ζώα».
Η ανακοίνωση των παρατηρήσεών της προκάλεσε σεισμό. Το 1961, όταν τη δέχτηκαν στο πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ (όπου έκανε το διδακτορικό της στην Ηθολογία), της είπαν ότι δεν ήταν σωστό να μιλάει για τους χιμπαντζήδες σαν να έχουν προσωπικότητα και νου –ικανό να σκέφτεται– ή σαν να έχουν συναισθήματα. Υπήρχε μια ευδιάκριτη γραμμή που χώριζε «εμάς» από «αυτά». «Όμως από τότε που εκδόθηκε το πρώτο βιβλίο μου, το “Στη σκιά του ανθρώπου”, ολοένα και περισσότεροι επιστήμονες άρχισαν να σκέφτονται διαφορετικά», λέει η ίδια. «Σήμερα κανείς δεν το αμφισβητεί: οι χιμπαντζήδες είναι οι πιο κοντινοί συγγενείς μας, το 98,6% του DNA μας είναι κοινό. Εχουμε ομοιότητες στις χειρονομίες (αγκαλιάζονται, φιλιούνται), στη συμπεριφορά (μαθαίνουν την πειθαρχία, αναπτύσσουν κοινωνική ζωή, τα θηλυκά γίνονται καλές ή κακές μητέρες) αλλά και στα συναισθήματα (νιώθουν πόνο, φόβο, θλίψη, χαρά). Επίσης, έχουν κι αυτοί, όπως κι εμείς οι άνθρωποι, μια σκοτεινή πλευρά: εχθροπραξίες, αντιζηλίες και αντιπαλότητες. Και συχνά εξαπατούν ο ένας τον άλλο για να πετύχουν αυτό που θέλουν. Αυτό που μας διαφοροποιεί μοιάζει να είναι μόνο η γλώσσα...»
«Πρέπει να βιαστώ!»
Στην Τανζανία έμεινε πολλά χρόνια. Το 1964 παντρεύτηκε τον φωτογράφο του National Geographic Χιούγκο βαν Λόικ. Τρία χρόνια μετά γεννήθηκε ο μοναχογιός της. Το 1974 χώρισε και την επόμενη χρονιά παντρεύτηκε τον Ντέρεκ Μπράισον, διευθυντή των Εθνικών Πάρκων της Τανζανίας. Το 1980, ο Ντέρεκ πέθανε από καρκίνο. Δεν ξαναπαντρεύτηκε. «Δύο γάμοι είναι αρκετοί», όπως έχει δηλώσει. Τι της λείπει περισσότερο από εκείνη την εποχή; «Οι μέρες που ήμουν ολομόναχη στο δάσος με τους χιμπαντζήδες. Δυστυχώς, δεν θα μπορούσα να το κάνω σήμερα που ταξιδεύω 300 ημέρες τον χρόνο σε όλο τον κόσμο». Δεν έχει κουραστεί; Δεν σκέφτεται να αποσυρθεί κάποια στιγμή; Τι λέει στον εαυτό της μόλις ξυπνήσει κάθε πρωί; Γελάει. «Get up now! (Σήκω τώρα!). Ναι, θα ήταν ψέμα να πω ότι δεν αισθάνομαι κουρασμένη. Οι κοντινοί μου άνθρωποι συχνά μου λένε πως πρέπει πια να ρίξω τους ρυθμούς μου, να μη ζορίζομαι τόσο. Αλλά εγώ νιώθω πως, αντιθέτως, πρέπει να επιταχύνω. Ας μη γελιόμαστε: έχω λίγο χρόνο μπροστά μου και τόσο πολλά να κάνω. Πρέπει να βιαστώ! Δεν έχει σημασία, λοιπόν, αν κουράστηκα – έχει; Μου δόθηκαν κάποια “δώρα”, ο κόσμος τα χρειάζεται κι είμαι υποχρεωμένη να τα χρησιμοποιώ...»
Πολλοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο τη θεωρούν μια εν ζωή αγία. Εκείνη πώς θα ήθελε να τη θυμούνται; «Σαν κάποια που προσπάθησε να κάνει τους ανθρώπους να δουν την αληθινή φύση των ζώων: να κατανοήσουν πως κι αυτά έχουν προσωπικότητα και συναισθήματα. Θα ήθελα επίσης να μνημονεύομαι για τα προγράμματά μας για τους νέους. Τα νιάτα μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο!»
Συχνά σε συνεντεύξεις της αναφέρεται στη μητέρα της, που τόσο τη στήριξε, σε μια εποχή που για τις περισσότερες γυναίκες ο γάμος ήταν σχεδόν η μοναδική επιλογή. Τι διδάχτηκε από εκείνη; «Βασικά, δύο αρχές: όταν οι άνθρωποι γύρω σου λένε πως δεν έχεις δίκιο, να τους ακούς προσεκτικά. Αν εξακολουθείς να πιστεύεις πως εσύ έχεις δίκιο, να έχεις το κουράγιο να επιμείνεις στις αποφάσεις σου. Και επίσης: αν πραγματικά θέλεις κάτι, πρέπει να προσπαθήσεις σκληρά γι’ αυτό, να αξιοποιήσεις κάθε ευκαιρία που θα σου δοθεί και ποτέ να μην το βάζεις κάτω... Αυτό είναι το μότο μου μέχρι σήμερα: Never give up!»
Info
Την Πέμπτη 15 Δεκεμβρίου, στις 19.00, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, η Τζέιν Γκούντολ θα δώσει διάλεξη με τίτλο «Λόγοι για να ελπίζουμε, ένα απόγευμα με τη δρ. Τζέιν Γκούντολ», για κοινό ενηλίκων, επιστημόνων, εκπαιδευτικών, φοιτητών, εφήβων. Είσοδος αποκλειστικά με δελτία προτεραιότητας. Η διανομή τους θα αρχίσει στις 5.30 μ.μ.
Την Παρασκευή 16 Δεκεμβρίου, στις 11.00, στο αμφιθέατρο του ACS (Αγίας Παρασκευής 129, Χαλάνδρι) θα συναντήσει εκπαιδευτικούς και ομάδες σχολείων. Η είσοδος αποκλειστικά με κρατήσεις θέσεων. (Δικαίος Χατζηπλής, 210-36.50.024 και ekdiloseis@patakis.gr)
H επίσκεψη της Τζέιν Γκούντολ στην Ελλάδα διοργανώνεται από τις Εκδόσεις Πατάκη, το Jane Goodall Institute, το Megaron Plus, το British Council και το ACS Athens.Υλικό στο www.sxolikivivliothiki.gr/janegoodall.
Πηγή: Τ. Επτακοίλη, Καθημερινή
Δεν υπάρχουν σχόλια