Το κλίμα απειλεί τα μνημεία

Το 2011 σε διεθνές συνέδριο που έγινε για την κλιματική αλλαγή και τα μνημεία και διοργανώθηκε από την Πρωτοβουλία για την Ανάδειξη τη...

Το 2011 σε διεθνές συνέδριο που έγινε για την κλιματική αλλαγή και τα μνημεία και διοργανώθηκε από την Πρωτοβουλία για την Ανάδειξη της Πολιτιστικής Κληρονομιάς σε συνεργασία με το ICCROM, το Καναδικό Ινστιτούτο Συντήρησης και τη συνδρομή του ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, στο Μουσείο της Ακρόπολης, οι επιστήμονες προειδοποιούσαν ότι τα μνημεία είναι ευάλωτα και πως οι συνθήκες στην Ελλάδα μπορούν να γίνουν πιο ακραίες.

Η κλιματική αλλαγή στην Ελλάδα σε σχέση με τις θερμοκρασίες του αέρα προβλέπεται να ενταθεί σημαντικά μέχρι το τέλος του 21ου αιώνα, ενώ οι βροχοπτώσεις θα μειωθούν, είχε τονίσει τότε ο καθηγητής Φυσικής της Ατμόσφαιρας κ. Ζερεφός. Οι μνήμες από την πυρκαγιά στην Αρχ. Ολυμπία ήταν ακόμη πολύ νωπές.

Ο ναός της Αρτέμιδος στη Βραυρώνα έχει πλημμυρίσει αρκετές φορές. Οι αρχαιολογικοί χώροι πρέπει να θωρακιστούν απέναντι στα έντονα φυσικά φαινόμενα.

Φέτος, στις αρχές Ιουνίου η πυρκαγιά στην Πύλο εξαιτίας των ισχυρών ανέμων επεκτάθηκε κατά μήκος της εξωτερικής δυτικής πλευράς των τειχών του φρουρίου και εισέβαλε στο δυτικό εσωτερικό τμήμα του κάστρου. Οι φθορές (κάλυψη με αιθάλη) περιορίστηκαν σε μικρά τμήματα των περιμετρικών τειχών. Έναν μήνα αργότερα, ξέσπασε φωτιά κοντά στον αρχαιολογικό χώρο των Οινιαδών και λίγες μέρες μετά σε ξερόχορτα κοντά στον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Καμείρου στη Ρόδο.

Αναρωτιέται κανείς, μια χώρα όπως η Ελλάδα, με πολλά αρχαία εν υπαίθρω, πόσο θωρακισμένη είναι απέναντι στις φυσικές καταστροφές (φωτιές και πλημμύρες) και όσα φέρνει η κλιματική αλλαγή; Η «Κ» φιλοξενεί τις απόψεις του υφυπουργού Πολιτισμού – Αθλητισμού, αρχαιολόγου Κώστα Στρατή, του Ευάγγελου Κυριακίδη, Senior Lecturer στην Προϊστορία του Αιγαίου στο Πανεπιστήμιο του Κεντ και της δασολόγου – περιβαλλοντολόγου Ευαγγελίας Τσάρτσου.

Του ΚΩΣΤΑ ΣΤΡΑΤΗ*

Σε μια χώρα με τον πολιτιστικό πλούτο της Ελλάδας αναπόσπαστο μέρος της πολιτικής προστασίας απέναντι στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, εξαιτίας της οποίας τα καιρικά φαινόμενα είναι πλέον έντονα και συχνά, αποτελεί η ιδιαίτερη μέριμνα της πολιτείας για την πολιτιστική κληρονομιά. Όλοι θυμόμαστε τη φονική πυρκαγιά του 2007 με τους δεκάδες νεκρούς στην Ηλεία που απείλησε τον αρχαιολογικό χώρο και το μουσείο της Αρχ. Ολυμπίας. Σε άλλες περιπτώσεις, αρχαιολογικοί χώροι όπως η Αρχαία Μεσσήνη και το Δίον έχουν αντιμετωπίσει σημαντικά προβλήματα εξαιτίας πλημμυρικών φαινομένων.

Η προστασία των αρχαιολογικών χώρων, των μνημείων και των μουσείων μας αλλά και των εκατομμυρίων επισκεπτών και των χιλιάδων εργαζομένων από τις φυσικές καταστροφές έχει τεθεί σε απόλυτη προτεραιότητα και αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς επιχειρησιακούς στόχους του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού με άξονες:

• Συνεργασία με τις κατά τόπους πυροσβεστικές και αστυνομικές αρχές, όπως και με την τοπική και περιφερειακή αυτοδιοίκηση.

• Μέριμνα για την κατάσταση του περιβάλλοντος χώρου (διάνοιξη προσβάσεων και ζωνών πυροπροστασίας, αποψιλώσεις, καθαρισμοί χειμάρρων κ.λπ.).

• Βελτίωση και επέκταση των υποδομών πυρασφάλειας (παθητική και ενεργητική πυροπροστασία).

• Πραγματοποίηση έργων αντιπλημμυρικής προστασίας.

• Κατάρτιση σχεδίων δράσης και συγκρότηση ομάδων για την αντιμετώπιση εκτάκτων καταστάσεων, συμπεριλαμβανομένης της ταχείας εκκένωσης και της ασφαλούς διαφυγής επισκεπτών και εργαζομένων.

• Εκπαίδευση του προσωπικού και πραγματοποίηση ασκήσεων ετοιμότητας.

Παράλληλα, έχει συσταθεί ειδική Επιτροπή Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών, στην οποία συμμετέχουν στελέχη του υπουργείου, εμπειρογνώμονες και εκπρόσωποι της πολιτικής προστασίας, με αποστολή την παροχή πρακτικών οδηγιών για τον τρόπο αντίδρασης σε περίπτωση κινδύνου.

Τέλος, λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι η κλιματική αλλαγή έχει επιφέρει ραγδαία επιδείνωση των συνθηκών σε σχέση με το παρελθόν, βρίσκεται σε εξέλιξη η καταγραφή επικαιροποιημένων τεχνικών απαιτήσεων, ώστε να διαπιστωθούν και να αντιμετωπιστούν άμεσα ενδεχόμενες ανεπάρκειες σε σχέση με τις σημερινές συνθήκες.

* Ο κ. Κώστας Στρατής είναι υφυπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού.

Kατάλοιπα που ήρθαν στο φως κατά τη διαπλάτυνση της λεωφόρου Μαραθώνος, το 2004, κάηκαν πρόσφατα κοντά στον Νέο Βουτζά.

Επιτακτική ανάγκη για πρόληψη

Της ΕΥΑΓΓΕΛΙΑΣ ΤΣΑΡΤΣΟΥ*

Τα ακραία καιρικά φαινόμενα και οι σχετιζόμενοι κίνδυνοι στην Ελλάδα και στη Λεκάνη της Μεσογείου στο σύνολό τους προβλέπονται να γίνουν πιο συχνά και επιβλαβή σε όλα τα προτεινόμενα σενάρια κλιματικής αλλαγής (Hewitson et al. 2014). Η απειλή των δασικών πυρκαγιών στις περιοχές πολιτιστικής κληρονομιάς είναι ιδιαίτερα σημαντική στις χώρες της Νότιας Ευρώπης, όπου η πλειονότητα των αρχαιολογικών χώρων καλύπτεται με βλάστηση ή βρίσκεται κοντά σε δάση και ως εκ τούτου εκτίθεται σε υψηλό κίνδυνο πυρκαγιάς.

Σύμφωνα με τις αναφορές του Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), η κλιματική αλλαγή θα επιδεινώσει την κατάσταση στο εγγύς μέλλον. Οι δασικές πυρκαγιές ενδέχεται να καταστούν ακόμη πιο καταστροφικές για πολλές περιοχές πολιτιστικής κληρονομιάς που απειλούνται ήδη και ενδέχεται να απειλήσουν και άλλες τοποθεσίες που ιστορικά ήταν λιγότερο επιρρεπείς πριν από την εμφάνιση της κλιματικής αλλαγής. Σε πολλές περιπτώσεις στην Ελλάδα ένα πολιτιστικό μνημείο ή ένας αρχαιολογικός χώρος βρίσκεται μέσα στο φυσικό περιβάλλον και συχνά περιβάλλεται από εκτάσεις δασικού χαρακτήρα. Ενα παράδειγμα είναι η πυρκαγιά που απείλησε την Αρχαία Ολυμπία το 2007.

Άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα μεγάλης έκθεσης σε υψηλό κίνδυνο για πυρκαγιές αποτελούν οι αρχαιολογικοί χώροι της νοτιοανατολικής Αττικής (Βραυρώνα, Ναός του Αμφιαράου, Ραμνούντας, Μαραθώνας, Ναός του Ποσειδώνος στο Σούνιο κ.λπ.). Χώροι που περιβάλλονται από ξηρή βλάστηση ιδιαίτερα εύφλεκτη τους καλοκαιρινούς μήνες. Το όρος Πεντέλη που ανήκει στην υψηλή ζώνη επικινδυνότητας για πυρκαγιά απέχει μόλις 30 χιλιόμετρα από τον αρχαιολογικό χώρο της Βραυρώνας. Επιπλέον, οι χώροι αυτοί φαίνεται να έχουν εγκαταλειφθεί από την πολιτεία και βρίσκονται κυριολεκτικά στο έλεος της φύσης.

Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτή η επιτακτική ανάγκη για πρόληψη, προστασία (καθαρισμοί από Μάιο έως Σεπτέμβριο, περιπολίες, έλεγχος, εγκαταστάσεις δεξαμενών) και διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς στην αντιμετώπιση του αυξανόμενου αριθμού δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα στο πολύ άμεσο μέλλον ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγή».

* Η κ. Ευαγγελία Τσάρτσου είναι δασολόγος - περιβαλλοντολόγος, εθνική εμπειρογνώμων στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Η εκτίμηση ρίσκου

Του ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΚΥΡΙΑΚΙΔΗ*

Κάθε μνημείο υφίσταται απειλές παντός είδους, άλλες είναι άμεσα ανθρωπογενείς και άλλες όχι, άλλες είναι διαρκείς και άλλες είναι σποραδικές, άλλες είναι απολύτως καταστροφικές άλλες όχι: φωτιές και πλημμύρες, ο αέρας, η οξύτητα του νερού της βροχής, η ακτινοβολία του ήλιου, οι βανδαλισμοί, οι κλοπές ή το γκράφιτι. Η συχνότητα εμφάνισης της κάθε απειλής πολλαπλασιασμένη με την εκτιμώμενη ζημιά που προκαλεί σε κάθε της εμφάνιση μας δίνει τον βαθμό της συνολικής επιβάρυνσης της κάθε απειλής σε κάποιο μνημείο. Συλλέγοντας, λοιπόν, ιστορικά μπορεί κανείς να δημιουργήσει την ταυτότητα ρίσκου ενός μνημείου. Αυτή είναι ιδιαίτερα χρήσιμη, καθώς μπορεί να οδηγήσει τις εκάστοτε αρχές  να επενδύσουν στην αντιμετώπιση των σημαντικοτέρων απειλών. Ιδανικά, γίνεται επένδυση σε λύσεις που αντιμετωπίζουν ή έστω μετριάζουν πολλές απειλές μαζί.

Η κλιματική αλλαγή αλλάζει τα δεδομένα: τα ακραία φαινόμενα αυξάνονται, το κλίμα αλλάζει, όχι όμως παντού με τον ίδιο τρόπο. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα του διεθνούς συνεδρίου για την κλιματική αλλαγή και τα μνημεία που διοργάνωσε η Πρωτοβουλία για την Ανάδειξη της Πολιτιστικής Κληρονομιάς σε συνεργασία με το ICCROM και το Καναδικό Ινστιτούτο Συντήρησης, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να προσαρμοστεί και η εκτίμηση ρίσκου τοπικά και για τις συγκεκριμένες επιπτώσεις σε κάθε μνημείο. Ενα πέτρινο κτίσμα θα επηρεαστεί διαφορετικά από ένα πλίνθινο ή ένα ξύλινο με την αύξηση της υγρασίας για παράδειγμα. Αν η κλιματική αλλαγή φέρνει ριζικές αλλαγές στην εκτίμηση ρίσκου, τότε θα πρέπει να αναθεωρηθούν οι προτεραιότητες προστασίας.

Και κάθε κράτος, για να αντιμετωπίσει μαζικά απειλές, πρέπει να χαρτογραφήσει το ρίσκο για κάθε μία από αυτές, σημειώνοντας μνημεία, όπως και άλλα σημεία ενδιαφέροντος. Θα πρέπει, επίσης, να σχεδιαστούν/υλοποιηθούν συγκεκριμένοι τρόποι πρόληψης, έτσι ώστε να μη λάβουν χώρα οι απειλές, αλλά και αντιμετώπισης, έτσι ώστε να μετριαστούν τα αποτελέσματα αυτών σε ευρωπαϊκό, εθνικό και τοπικό επίπεδο. Και όλα αυτά χρειάζονται ανάλογη εκπαίδευση του προσωπικού, και σοβαρό συντονισμό.

* Ο δρ Ευάγγελος Κυριακίδης είναι Senior Lecturer στην Προϊστορία του Αιγαίου (Πανεπιστήμιο του Κεντ), διαχειριστής της Πρωτοβουλίας για την Ανάδειξη της Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή