Ποιος είναι ρόλος του φωτός στη ζωή του ανθρώπου; Πολύ σπουδαίος αν σκεφτεί κανείς τον ζωοδότη ήλιο. Τι γίνεται όμως όταν πέφτει το σκ...
Ποιος είναι ρόλος του φωτός στη ζωή του ανθρώπου; Πολύ σπουδαίος αν σκεφτεί κανείς τον ζωοδότη ήλιο. Τι γίνεται όμως όταν πέφτει το σκοτάδι;
Ήδη από τα προϊστορικά χρόνια, μετά την τρομερή ανακάλυψη της φωτιάς, οι άνθρωποι μαζεύονταν γύρω από αυτή είτε για να γευματίσουν, είτε για να ζεσταθούν. Ήταν ένας τρόπος δεσίματος της φυλής, καθώς εκεί γεννιόντουσαν μεγάλες ιστορίες και θρύλοι, αλλά και αφηγήσεις μεγάλων κατορθωμάτων. Ακόμα και σήμερα το τζάκι μας ‘’μαζεύει’’ και οι διηγήσεις παίρνουν άλλη διάσταση με το παιχνίδισμα της σκιάς της φλόγας.
 |
| Εικ. 1: Κάτοψη της αρχαίας Αγοράς. Με κίτρινο σημειώνονται το Ελευσίνιο και το Δίπυλο (πηγή: Camp J. 2005, Η Αρχαία Αγορά Της Αθήνας) |
Την ίδια αίσθηση θα είχε ενδεχομένως και ο πιστός στα αρχαία χρόνια. Ας αναφερθούμε για παράδειγμα στην κλασική εποχή. Το αττικό ημερολόγιο έβριθε από εορτές προς τιμήν των θεών. Σε πολλές από αυτές διεξάγονταν πομπές, και μάλιστα νυχτερινές. Στις πομπές αυτές προεξάρχοντες ήταν οι ιερείς, οι οποίοι κρατώντας ιερατικά σύμβολα, ακολουθούσαν μία διαδρομή με τελικό προορισμό το ναό ή κάποιο ιερό όπου θα πραγματοποιούνταν ένα τελετουργικό. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η πομπή των Ελευσινίων Μυστηρίων. Η μεγάλη αυτή εορτή τελούνταν τον μήνα Βοηδρομιώνα (Σεπτέμβριος), διαρκούσε εννέα μέρες και σκοπός ήταν, πέρα βέβαια από τη λατρεία της Δήμητρας, και η μύηση όσων επιθυμούσαν σε αυτά. Η τέταρτη μέρα περιλάμβανε μία μεγαλειώδη πομπή των υποψηφίων μυστών που ξεκινούσε από το Ελευσίνιο της Αθήνας (βρισκόταν στην αρχαία Αγορά) (εικ. 1) και κατέληγε στο ναό της Δήμητρας στην Ελευσίνα (περίπου 20 χμ.). Στη διαδρομή η πομπή περνούσε από το Δίπυλο (εικ.1), στον Κεραμικό, όπου οι ιερείς παραλάμβαναν το ξόανο του δαδοφόρου Ιάκχου (δαίμων της Δήμητρας ή ο ίδιος ο Διόνυσος) και το τοποθετούσαν σε άμαξα. Καθώς η μετάβαση γινόταν πεζή, το σκοτάδι ανάγκαζε τους πιστούς να προχωρούν με δάδες (εικ.2).
 |
| Εικ. 2 Μαρμάρινη δάδα από το Ελευσίνιο της Αθήνας Αβέβαιη η χρονολόγηση (προέλευση εικόνας: Miles 1998, The City Eleusinion) |
Με τη βοήθεια του Αριστοφάνη (Βάτραχοι) μπορούμε να φανταστούμε την ατμόσφαιρα που θα επικρατούσε βλέποντας κανείς μέσα στο σκοτάδι τις φλόγες από τις δάδες:
«ύψωσε τα φεγγοβόλα δαδιά στα χέρια γιατί έρχεται ανεμίζοντας
Ίακχε, ω Ίακχε,
Το φωτοβόλο αστέρι της νυχτερινής γιορτής μας.
Φεγγοβολάει από τη φλόγα το λιβάδι μας»…
(Στίχοι 340- 343,
μτφρ. Θ.Γ.Μαυρόπουλος)
Φαίνεται ότι ο Ίακχος δεν κρατούσε απλά τους πυρσούς αλλά τους κινούσε πάνω και κάτω. Ο Αριστοφάνης κάνει επίσης λόγο και για μυρωδιά από ‘’μυστικό θίασο’’, εννοώντας προφανώς τον καπνό από τις δάδες. Βράδυ πια, η πομπή έφτανε στην Ελευσίνα όπου ακολουθούσε η παννυχίδα, δηλαδή ολονύκτια γιορτή (παν+ νυχίς, <νύξ, νυκτός). Ο Αριστοφάνης στο ίδιο έργο κάνει λόγο για έναν κύκλιο χορό, ο οποίος φωτίζεται από τις φλόγες των πυρσών, όπως άλλωστε και η νύχτα. Αυτό το λιγοστό φως, σίγουρα θα δημιουργούσε μία μυστηριακή ατμόσφαιρα, ακριβώς όπως και σήμερα στον Επιτάφιο (αν και εδώ δεν πρόκειται για γιορτή αλλά για θρήνο). Το βράδυ της έβδομης ημέρας αποτελούσε το αποκορύφωμα της γιορτής, καθώς ήταν η μεγάλη στιγμή που περίμεναν οι υποψήφιοι μύστες: εισέρχονταν στο Τελεστήριο (εικ.3) και από κει και πέρα, σχετικά με το τι συνέβαινε, δεν γνωρίζουμε παρά ελάχιστα.
Από τον Πλούταρχο (Ηθικά) μαθαίνουμε ότι οι μύστες συγκεντρώνονταν μέσα στο απόλυτο σκοτάδι σπρώχνοντας ο ένας τον άλλο. Και ξαφνικά, άνοιγε η θύρα του Ανακτόρου (ένα ιδιαίτερο δωμάτιο μέσα στο Τελεστήριο) και ο Ιεροφάντης πρόβαλε μέσα σε μία λάμψη, που έκανε τους πιστούς να μείνουν έκθαμβοι και να σιωπούν. (Μάλιστα ο Πλούταρχος αναφέρει ότι τη στιγμή του θανάτου η ψυχή υποφέρει όπως οι μύστες στα Μυστήρια και ότι μετά από τις περιπλανήσεις τους στο σκοτάδι βρίσκονται μπροστά σε ένα υπέροχο φως.)
 |
| Εικ. 3 Αναπαράσταση του Τελεστηρίου της Ελευσίνας με το Ανάκτορο (πηγή: Gruben, G. 2000. Ιερά και Ναοί των Αρχαίων Ελλήνων) |
Σήμερα έχουν εκφραστεί πολλές θεωρίες για το τι συνέβαινε εκείνο το βράδυ, αλλά τίποτα δεν είναι σίγουρο. Σύμφωνα με μία από αυτές γινόταν η αναπαράσταση του θείου δράματος, δηλαδή της αγωνία της θεάς Δήμητρας κατά την περιπλάνησή της με σκοπό να βρει την κόρη της την Περσεφόνη, την οποία είχε κλέψει ο Πλούτωνας. Η περιπλάνηση της θεάς τελειώνει όταν τελικά βρίσκει την Κόρη και επιτέλους η ψυχή της γαληνεύει. Ενδεχομένως οι μύστες να έπαιρναν μέρος σε μία αντίστοιχη αναπαράσταση, περπατώντας μέσα στο σκοτάδι κρατώντας για βοήθεια ένα αναμμένο λυχναράκι. Δέος και φόβος θα ήταν ίσως τα συναισθήματα των υποψηφίων μυστών καθώς το Τελεστήριο, (αναπαραστάσεις του οικοδομήματος μας δίνουν μία εικόνα) (εικ.3), ήταν ένας τεράστιος χώρος γεμάτος κίονες και το λιγοστό φως θα δημιουργούσε σκιές και περίεργες εντυπώσεις στους τοίχους.
Οι δάδες λοιπόν και οι πυρές έπαιζαν το ρόλο τους στη δημιουργία μιας εντυπωσιακής ατμόσφαιρας, η οποία θα έμενε αξέχαστη στους μύστες. Παρόμοια συναισθήματα έχουμε κι εμείς στις μέρες μας το βράδυ της Ανάστασης, όταν μέσα στο σκοτάδι της εκκλησίας ο ιερέας βγαίνει από το Ιερό Βήμα και μας μεταλαμπαδεύει το Άγιο Φως. Αλλά και όταν θέλουμε να το μεταφέρουμε στα σπίτια μας χωρίς αυτό να μας έχει σβήσει…
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Parisinou, E. 2000. The light of the Gods. Λονδίνο
Mylonas, G. 1961. Eleusis and the Eleusinian mysteries. Πρίνστον
Χρ. Αρβανίτη, Αρχαιολόγος - Ξεναγός
Δεν υπάρχουν σχόλια