Μια περιήγηση στην πλούσια όσο και αξιόλογη αυτή συλλογή, τη μόνη στο Λεκανοπέδιο που εκτίθεται εκτός των δήμων Αθήνας και Πειραιά. Όταν ο λ...
 |
| Μια περιήγηση στην πλούσια όσο και αξιόλογη αυτή συλλογή, τη μόνη στο Λεκανοπέδιο που εκτίθεται εκτός των δήμων Αθήνας και Πειραιά. |
Όταν ο λόγος περί αρχαίας Αθήνας, οι περισσότεροι σκεφτόμαστε την Ακρόπολη και το ιστορικό κέντρο. Οι δήμοι της αρχαίας Αθήνας, όμως, εκτείνονταν σε όλο το Λεκανοπέδιο, μάλιστα αρκετά σπουδαία ευρήματα προέρχονται από την περιφέρεια του «κλεινού άστεως». Συνήθως αυτά ανακαλύπτονται κατά την εκτέλεση δημόσιων έργων ή στα θεμέλια υπό κατασκευή κτιρίων.
Στην περίπτωση των Αχαρνών, όσα βρέθηκαν την τελευταία 15ετία ειδικά, τόσο εκεί όσο και σε όμορους δήμους (Κηφισιά, Αγ. Ανάργυροι, Μεταμόρφωση) από σωστικές ανασκαφές που διενεργήθηκαν μετά το 2006-07 σε έργα όπως η διάνοιξη της λεωφόρου Κύμης προς το Ολυμπιακό Χωριό, η Αττική Οδός και το Σιδηροδρομικό Κέντρο Αχαρνών, σε εργασίες οργανισμών κοινής ωφελείας ή σε ιδιωτικά οικόπεδα εμπλούτισαν πολύ και συνεχίζουν να προσθέτουν στην εν λόγω αρχαιολογική συλλογή – ευρήματα στην περιοχή υπήρχαν και παλιότερα, αλλά ήταν περιορισμένα.
Οι Αχαρνές ήταν, σύμφωνα και με τον Θουκυδίδη, ο πιο πολυάνθρωπος δήμος της Αττικής των κλασικών χρόνων. Ευρισκόμενος σε στρατηγικό σημείο, αφού έλεγχε τα περάσματα προς και από την Πάρνηθα και με πανοραμική θέα προς το Λεκανοπέδιο, ήταν επίσης από τους μεγαλύτερους σε έκταση και από τους πλέον εύπορους.
Οι Αχαρνείς αντιπροσωπεύονταν στην αθηναϊκή Βουλή από είκοσι δύο βουλευτές, περισσότερους από κάθε άλλο περιφερειακό δήμο. Ξεκινώντας από τις παρυφές της Πάρνηθας, έντεκα χιλιόμετρα από το κέντρο της Αθήνας, οι αρχαίες Αχαρνές απλώνονταν σε όλη την πεδινή έκταση μέχρι τα σημερινά Σεπόλια και διέθεταν εύφορα εδάφη με πολλά νερά, όπου καλλιεργούνταν ελιές, αμπέλια, σύκα και άλλα αγροτικά προϊόντα.
Υπήρχαν πολλές αγροικίες, από φτωχικές έως αρχοντικές, εκτός από την ανεπτυγμένη γεωργία, κτηνοτροφία και υλοτομία, δε, συνεισέφεραν στην άμυνα της πόλης με μεγάλο αριθμό οπλιτών και ιππέων, πάνω από 3.000.
Οι ντόπιοι φημίζονταν ως σπουδαίοι πολεμιστές –δεν είναι τυχαίο ότι, εκτός από την Αθηνά, τιμούσαν ιδιαίτερα τον Άρη, όπως επιβεβαιώνει και ψηφισματικό ανάγλυφο του 4ου αι. π.Χ. για την ίδρυση ναών των δύο θεών στον δήμο, που βρίσκεται σήμερα στο Επιγραφικό Μουσείο Αθηνών‒ και είχαν δυσαρεστηθεί όταν δεν τους επέτρεψε ο Περικλής να αντιμετωπίσουν στο ανοιχτό πεδίο τους Σπαρτιάτες κατά την εισβολή τους στην Αττική το 431 π.Χ. Ο στρατός του βασιλιά Αρχίδαμου στρατοπέδευσε στις Αχαρνές και τις λεηλάτησε, μαζί πιθανότατα και τη γη που κατείχε εκεί ο κορυφαίος πολιτικός της κλασικής Αθήνας, παρά τους «δεσμούς ξενίας» που διατηρούσαν οι δύο άνδρες.
Οι Αθηναίοι του άστεως ειρωνεύονταν τους Αχαρνείς ως άξεστους και αγροίκους, τους αποκαλούσαν επίσης «καρβουνιάρηδες», καθότι αυτοί προμήθευαν με κάρβουνο όλη σχεδόν την Αττική, όμως ο δήμος Αχαρνών και ανεπτυγμένος ήταν, όπως είπαμε, και στον πολιτιστικό τομέα διακρινόταν, και θέατρο δικό του είχε (στη συμβολή των σημερινών οδών Λιοσίων και Σαλαμίνος).
 |
| Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LifO |
Την πρόοδό του μαρτυρά και το εκτεταμένο, πολύπλοκο αρδευτικό και αποχετευτικό σύστημα, μέρος του οποίου ήταν ο Αχαρνικός Οχετός. «Καρβουνιάρηδες» τους αποκαλεί και ο Αριστοφάνης στην κωμωδία του «Αχαρνής» που διδάχτηκε το 425 μ.Χ. με κεντρικό ήρωα τον Αχαρνιώτη αγρότη Δικαιόπολη, που, απαυδισμένος από τον μακροχρόνιο πόλεμο, παρακινεί τους Αθηναίους να συνάψουν ειρήνη με τους Λακεδαιμόνιους και όταν αποτυγχάνει, στέλνει στη Σπάρτη κάποιον Αμφίθεο να υπογράψει μαζί τους μια συνθήκη ειρήνης ιδιωτική, δηλαδή για τον ίδιο τον Δικαιόπολη και την οικογένειά του!
Ο μεγάλος τραγικός Σοφοκλής, πάλι, που καταγόταν από τη Δεκέλεια, λέγεται ότι τάφηκε στον επιβλητικό οικογενειακό ταφικό περίβολο που ανασκάφηκε στη Βαρυμπόμπη, γνωστός ως Τύμβος του Σοφοκλή.
Παρά τις καταστροφές που υπέστη κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο και άλλες συρράξεις ή επιδρομές αργότερα, ο εν λόγω δήμος –που είχε, διαβάζω, συμβολή και στην απελευθέρωση της Αθήνας από τους Τριάκοντα Τυράννους το 403 π.Χ., αφού οι Αχαρνείς συντάχθηκαν με τον στρατοπεδευμένο στη Φυλή Θρασύβουλο‒ ανέκαμψε και άκμασε ξανά στα ελληνιστικά και ιδίως στα ρωμαϊκά χρόνια, οπότε ανεγέρθηκαν εκεί πολλές επαύλεις και βαλανεία, μια ακμή που διατήρησε μέχρι τη μεσοβυζαντινή περίοδο.
Τα ευρήματα αντιπροσωπεύουν χρονολογικά όλες τις φάσεις κατοίκησης από την ύστερη νεολιθική περίοδο έως τα μεσοβυζαντινά χρόνια (4600 π.Χ. - 12ος αι. μ.Χ.), καθώς η περιοχή δεν έπαψε ποτέ να κατοικείται. Τα περισσότερα και αξιολογότερα από αυτά ανήκουν στην κλασική περίοδο (5ος-4ος αι. π.Χ.) και αρχικά ήταν αποθηκευμένα στο Λαογραφικό Μουσείο του δήμου, όμως κάτι οι ζημιές που υπέστη το κτίριο από τον σεισμό του ’99, κάτι η επιθυμία των ίδιων των σύγχρονων Αχαρνιωτών, αναζητήθηκε νέος χώρος, που θα ήταν και εκθεσιακός.
Έτσι προέκυψε η εγκατάσταση στο κτίριο της οδού Φιλαδελφείας απέναντι από το δημαρχείο που, αφού νοικιάστηκε –αρχικά από τον δήμο και πλέον από το ΥΠ.ΠΟ.‒, διαμορφώθηκε ανάλογα, ήδη όμως γίνονται συζητήσεις για την ανεύρεση ενός μεγαλύτερου και πιο κατάλληλου χώρου.
 |
| Τα ευρήματα αντιπροσωπεύουν χρονολογικά όλες τις φάσεις κατοίκησης από την ύστερη νεολιθική περίοδο έως τα μεσοβυζαντινά χρόνια. Φωτο: ΥΠΠΟΑ- ΔΕΑΜ |
 |
| Εχουν βρεθεί λευκές και μελανόμορφες λήκυθοι μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας. Φωτο: ΥΠΠΟΑ- ΔΕΑΜ |
Προς το παρόν, σχεδιάζεται εδώ μια επανέκθεση με την προσθήκη αξιόλογων ευρημάτων που παραμένουν στις αποθήκες. «Το υλικό είναι ανεξάντλητο, δεν υπάρχει χρονική περίοδος που να μην έχουμε σε εξέλιξη κάποια ανασκαφή και η ευρύτερη περιοχή που εκτείνεται από τη Βαρυμπόμπη μέχρι το Περιστέρι συνεχίζει να δίνει διαρκώς ευρήματα, δεν έχουμε πλέον πού να τα βάλουμε», λέει χαρακτηριστικά η υπεύθυνη του χώρου, αρχαιολόγος Σταματία Κατσανδρή, ξεναγός μας σε αυτό το διαχρονικό νοητικό ταξίδι.
Στα σημαντικά αρχαιολογικά μνημεία της περιοχής συγκαταλέγονται ο μυκηναϊκός θολωτός τάφος του 13ου π.Χ. αιώνα –ο καλύτερα σωζόμενος στην Αττική, με τα ευρήματά του να εκτίθενται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο‒, το θέατρο του 4ου π.Χ. αιώνα. που ακόμα δεν έχει ανασκαφεί πλήρως, ο Τύμβος του Σοφοκλή στη Βαρυμπόμπη, η ρωμαϊκή αγροικία στην Αυλίζα, τμήματα του Αδριάνειου Υδραγωγείου, η υπόγεια σήραγγα του οποίου ξεκινά από το Ολυμπιακό Χωριό και φτάνει μέχρι τη Δεξαμενή στο Κολωνάκι (ναι, το υδραγωγείο έχει ακόμα νερό και μάλιστα πεντακάθαρο, σύμφωνα, δε, με τις μετρήσεις της ΕΥΔΑΠ προγραμματίζεται η περαιτέρω ανάδειξή του), μια σειρά δημόσια και ιδιωτικά νεκροταφεία –από την Πάρνηθα μέχρι τον Κόκκινο Μύλο και το κέντρο των Αχαρνών‒, ίχνη οχυρώσεων (τείχος Δέμα, φρούριο Λειψύδριο, πύργος Λοιμικού) κ.ά.
Βρέθηκαν, επίσης, δύο μεγάλοι αρχαίοι δρόμοι. Ο πρώτος, που μάλλον αποτελούσε και το δημόσιο σήμα, ήταν συνέχεια της Αχαρνικής Οδού που ξεκινούσε από τις Αχαρνικές Πύλες της πλατείας Κοτζιά στην Αθήνα και έφτανε μέχρι την είσοδο του θεάτρου των Αχαρνών.
Ο ταφικός περίβολος εκατέρωθεν έδωσε πλήθος ταφών (375 έχουν εντοπιστεί ως τώρα) και αναθημάτων, κυρίως αγγείων, φθαρμένα τα περισσότερα, καθώς προέρχονταν από πυρές, και κάποια ιδιαίτερα κομμάτια, όπως ένας θαυμάσιος ερυθρόμορφος λέβητας (δίνος) που ταξίδεψε το ’18 στη Νέα Υόρκη για την έκθεση «Emotions» του Ιδρύματος Ωνάση και το ’19 στη Σεούλ για την έκθεση «The Greeks» για να επιστρέψει, προσώρας, στην αποθήκη της Συλλογής. Απεικονίζει τον Διόνυσο και τον Ηρακλή σε νεαρή ηλικία να κρασοπίνουν στη διάρκεια συμποσίου ‒ τους σερβίρουν Σάτυροι που παίζουν αυλό συνοδευόμενοι από Μαινάδες με τύμπανα.
 |
| Εύρημα της ανασκαφής. Φωτο: Κ. Ξενικάκης |
Ο δεύτερος δρόμος ήταν «λοξός» στην Αχαρνική Οδό και έδωσε επίσης ευρήματα – υπήρχε εδώ σε θέση που σήμερα υπάγεται στον δήμο Κηφισιάς ένα σημαντικό ιερό που η υπεύθυνη αρχαιολόγος της ανασκαφής Μαρία Πλάτωνος απέδωσε στον Διόνυσο και στην Αφροδίτη.
Μεταξύ άλλων, βρέθηκαν εκεί και εκτίθενται στη Συλλογή πολλά ομοιώματα αυτιών και κεράτων ταύρου αλλά και περίτεχνο αγαλματίδιο το οποίο απεικονίζει, πιθανότατα, τη θεά του έρωτα. Ιερό αφιερωμένο στον Παρνήσιο Δία είχαν ανεγείρει οι αρχαίοι Αχαρνείς ήδη από τη Γεωμετρική Εποχή και στην κορυφή της Πάρνηθας, στη θέση όπου βρίσκονται σήμερα οι κεραίες του ΟΤΕ, με τα εκεί ανασκαφικά ευρήματα να φιλοξενούνται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά.
Κορυφαίο εύρημα της Συλλογής θεωρείται ένας ερυθρόμορφος κρατήρας με έναν έφηβο ακοντιστή στην μπροστινή του όψη, που τον στεφανώνουν δύο Νίκες, μια φτερωτή και μία άπτερος (480-470 π.Χ.), έργο που αποδίδεται στον λεγόμενο Ζωγράφο της Φλωρεντίας. Ξεχωρίζουν, ακόμη, μια καλοδιατηρημένη παιδική ταφή σε πήλινο λουτήρα (5ος π.Χ. αι.) μαζί με τα κτερίσματά της, μια πήλινη κοσμηματοθήκη με σκαλισμένα άλογα στη λαβή της και διακόσμηση από ρόδακες, η λευκή λήκυθος του λεγόμενου Ζωγράφου του Σαμπουρόφ, ένα πήλινο εδώλιο ένθρονης γυναικείας μορφής (6ος-5ος π.Χ. αι.), ένας κάνθαρος με παράσταση πολεμιστή και αλόγων, ένα ομοίωμα σιταποθήκης, οι επιτύμβιες στήλες της κλειδούχου ιέρειας Φιλοκιρίστης (4ος αι. π.Χ.) και της Ζωσίμης, ένα μαρμάρινο άγαλμα του Ηρακλή (κορμός) των ελληνιστικών χρόνων.
Υπάρχουν κι άλλες λευκές και μελανόμορφες λήκυθοι μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας, ολόκληρες ή θραύσματα, μελανόμορφα αγγεία με πομπές, αρματοδρομίες και διονυσιακές σκηνές, καθώς επίσης αλάβαστρα με ίχνη από επικάλυψη φύλλων χρυσού, χάλκινη στλεγγίδα και χάλκινα κάτοπτρα.
 |
| Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LifO |
 |
| Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LifO |
Στις ανασκαφικές μαρτυρίες προστίθενται αυτές των γραπτών πηγών, οι οποίες αναφέρονται συχνά στις Αχαρνές και στους δημότες τους που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην πολιτική, κοινωνική, θρησκευτική και οικονομική ζωή της αθηναϊκής πολιτείας: Παυσανίας, Θουκυδίδης, Λουκιανός, Σενέκας, Πίνδαρος, Αριστοφάνης, Πλούταρχος, Λουκιανός, Διόδωρος Σικελός, Ξενοφών, Δημοσθένης, Ισοκράτης, Στέφανος Βυζάντιος, Ηρωδιανός και άλλοι.
Είναι, μαθαίνουμε, αρκετοί οι σύγχρονοι Αχαρνιώτες που ενδιαφέρονται για την ανάδειξη και την προστασία των αρχαιοτήτων και των αρχαίων μνημείων τους, ανάμεσά τους μια κίνηση πολιτών για την ανάδειξη του αρχαίου θεάτρου.
 |
| Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LifO |
 |
| Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LifO |
 |
| Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LifO |
 |
| Φωτο: ΥΠΠΟΑ- ΔΕΑΜ |
 |
| Φωτο: ΥΠΠΟΑ- ΔΕΑΜ |
 |
| Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LifO |
 |
| Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LifO |
 |
| Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LifO |
 |
| Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LifO |
 |
| Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LifO |
 |
| Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LifO |
 |
| Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LifO |
 |
| Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LifO |
 |
| Φωτο: ΥΠΠΟΑ- ΔΕΑΜ |
Τη Συλλογή και μνημεία όπως ο θολωτός τάφος, κοντά στον οποίον βρίσκεται το Τμήμα Αρχαιολογίας και Ιστορικής Έρευνας του δήμου Αχαρνών –μια πρωτότυπη πρωτοβουλία για δημοτική αρχή‒, επισκέπτονται και σχολεία, υπήρχαν μάλιστα προ πανδημίας και θα ξανατρέξουν με την πρώτη ευκαιρία οργανωμένα εκπαιδευτικά προγράμματα και στους δύο παραπάνω χώρους. Αν βρεθείτε στα βόρεια, κάντε κι εσείς ένα πέρασμα από την Αρχαιολογική Συλλογή των Αχαρνών, αξίζει τον κόπο.
Πηγή: Θ. Αντωνόπουλος, LiFO
Δεν υπάρχουν σχόλια