«Προς τους πολίτας της Ελλάδος»

Κατασκευή σημαίας από ύφασμα και κόκκους καφέ, της Μαρίας Παπαγιαννάκη για την έκθεση «Αϊτή - Ελλάδα, 1821-2021: Ταξίδι προς την Ελευθερία/R...

Κατασκευή σημαίας από ύφασμα και κόκκους καφέ, της Μαρίας Παπαγιαννάκη για την έκθεση «Αϊτή - Ελλάδα, 1821-2021: Ταξίδι προς την Ελευθερία/RESPECT», σε επιμέλεια της Μαρίνας Κοτζαμάνη.

Η ιστορία είναι λίγο-πολύ γνωστή: τον Ιανουάριο του 1822 και ενώ οι Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης κρατούσαν αποστάσεις –στην καλύτερη περίπτωση– από την Ελληνική Επανάσταση, μια μικρή χώρα της Καραϊβικής, η Αϊτή, έγινε το πρώτο κράτος που αναγνώρισε την ανεξαρτησία της Ελλάδας. Το ελαφρώς παραγνωρισμένο στοιχείο της όλης υπόθεσης είναι ότι η Αϊτή, έχοντας αποτινάξει τη γαλλική κυριαρχία από το 1804, εξέφρασε τη συμπαράστασή της στον αγώνα των Ελλήνων με έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο: ο πρόεδρος της χώρας, Ζαν-Πιερ Μπουαγέ, ανταποκρινόμενος στο αίτημα για στήριξη της Ελληνικής Επανάστασης που είχε απευθύνει ο Αδαμάντιος Κοραής προς τη διεθνή κοινότητα, του απάντησε με μια επιστολή, η οποία ξεκινούσε με τη φράση «προς τους πολίτας της Ελλάδος».

Οι λέξεις έχουν τη σημασία τους. «Πρέπει να είναι το πρώτο επίσημο έγγραφο που λαμβάνουμε, το οποίο μας αποκαλεί “πολίτες”», λέει στην «Κ» η Μαρίνα Κοτζαμάνη, αναπληρώτρια καθηγήτρια του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών και πρόεδρος του Τμήματος Παραστατικών και Ψηφιακών Τεχνών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. «Στην επικεφαλίδα της επιστολής», συνεχίζει η Μαρίνα Κοτζαμάνη, «αναγράφονται οι λέξεις “Ελευθερία” και “Ισότης”, ενώ η ίδια η γραφή της συνιστά την “Αδελφοσύνη”. Η Ελληνική Επανάσταση περιγράφεται με τη φράση “μια τόσω ωραία και τόσω νόμιμος υπόθεσις” και τονίζεται ότι οι Αϊτινοί έμαθαν γι’ αυτήν με μεγάλο ενθουσιασμό και ενδιαφέρον, γιατί και εκείνοι βρίσκονταν υπό τυραννικό ζυγό και είχαν διεξαγάγει τον δικό τους απελευθερωτικό αγώνα. Υπάρχουν ακόμη πολλαπλές αναφορές στην αρχαιότητα –στον Μαραθώνα, στη Σαλαμίνα, στον Λεωνίδα–, υπάρχει η ευχή να αποδειχθούν οι Ελληνες εφάμιλλοι των προγόνων τους, όμως η επιστολή έχει ξεχαστεί. Η δική μας διάθεση ήταν να τη θυμηθούμε, να την επανεγγράψουμε στη συλλογική μνήμη και στην Ιστορία».

Με ποιον τρόπο; Μέσα από την πολυμορφική, εκπαιδευτικού χαρακτήρα έκθεση «Αϊτή – Ελλάδα, 1821-2021: Ταξίδι προς την Ελευθερία/RESPECT», που πραγματοποιείται έως τις 7 Νοεμβρίου στο Ναύπλιο, στην Παλαιά Βουλή και στον Εκθεσιακό Πολιτιστικό Χώρο της Alpha Bank, σε επιμέλεια της Μαρίνας Κοτζαμάνη και υπό την αιγίδα της Προέδρου της Δημοκρατίας, Κατερίνας Σακελλαροπούλου. Η έκθεση (μια αρχική εκδοχή της οποίας είχε παρουσιαστεί στις Σπέτσες, σε επιμέλεια της εικαστικού Λήδας Παπακωνσταντίνου, που είχε και την αρχική ιδέα) συνδιοργανώνεται από το Τμήμα Παραστατικών και Ψηφιακών Τεχνών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και τον Δήμο Ναυπλιέων, ενώ αποτελεί προϊόν συνεργασίας με το Τμήμα Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων και Συστημάτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου.

Το τελευταίο έχει τη σημασία του: είναι οι φοιτητές και οι φοιτήτριες των δύο τμημάτων που εμπνέονται από την επιστολή του Ζαν-Πιερ Μπουαγέ και επιχειρούν μέσα από τα έργα τους να την προσεγγίσουν. Τα μεν έργα του Πανεπιστημίου Αιγαίου προτείνουν νέες αναγνώσεις του 1821, πέρα από τις αυστηρά ελληνοκεντρικές, ενώ εκείνα του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου διερευνούν τη σύγχρονη σημασία της επαναστατικής εκείνης διακήρυξης. Η ίδια η μεταφρασμένη επιστολή (που δημοσιεύθηκε το 1861 στο «Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως» του Ιωάννη Φιλήμωνα) καθώς και το χειρόγραφο του ανώνυμου μεταφραστή της παραχωρήθηκαν από την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος και συμπληρώνουν την έκθεση.

Η έκθεση πραγματοποιείται έως τις 7 Νοεμβρίου στο Ναύπλιο, στην Παλαιά Βουλή και στον Εκθεσιακό Πολιτιστικό Χώρο της Alpha Bank.

Μπορεί εδώ να δει κανείς έργα εικαστικά, έργα animation, video art και video performance. Ολα τους αντλούν έμπνευση από το ιστορικό γεγονός, αλλά και από τους μύθους που το περιβάλλουν, είτε αυτοί κάνουν λόγο για εκατό εθελοντές, που (υποτίθεται ότι) έστειλε η Αϊτή στην Ελλάδα αλλά το καράβι τους βούλιαξε ή κατελήφθη από πειρατές, είτε αναφέρονται στους 45 τόνους καφέ που (πιθανότατα) πρόσφερε η χώρα στη Γαλλία, προκειμένου να πουληθούν και να ενισχύσουν οικονομικά την Ελληνική Επανάσταση.

Κυρίως, όμως, τα έργα διερευνούν τη σημασία της επιστολής σήμερα, αναζητούν κοινούς τόπους μεταξύ Αϊτής και Ελλάδας, ψηλαφίζουν ζητήματα όπως το φύλο, η φυλή ή η δυνατότητα των πολιτών να παρέμβουν στα κοινωνικά και πολιτικά πράγματα, προτείνοντας τελικά την ένταξη του 1821 όχι σε ένα αμιγώς εθνοκεντρικό αφήγημα, αλλά στην παράδοση των μεγάλων μοντέρνων επαναστάσεων. Το εξηγεί καλύτερα η Μαρίνα Κοτζαμάνη με μερικά παραδείγματα: «Υπάρχει ένα έργο της Μαρίας Παπαγιαννάκη που παρουσιάζει μια κοινή σημαία των δύο χωρών, γαλάζια, με ένα καράβι επάνω, ραμμένο από κόκκους καφέ. Σε ένα άλλο, η Ιωάννα Λιούτσια βάφει το μισό πρόσωπό της με κατακάθια του καφέ και φιμώνεται με ένα αυτοκόλλητο “I love Europe”, καταγγέλλοντας την απροθυμία της Ευρώπης να αντιμετωπίσει τα φυλετικά ζητήματα που προκύπτουν από το μεταναστευτικό.

Η Κωνσταντίνα Ματζαβίνου ζωγραφίζει αϊτινά σύμβολα σε μια ανδρική πλάτη, ανατρέποντας τον ρόλο της γυναίκας ως ηδονοβλεπτικού αντικειμένου στην ιστορία της ζωγραφικής, ενώ ο Μάνος Σπιτάλας και ο Αϊτινός καλλιτέχνης Μακσαέν Ντενί παρακολουθούν εικόνες διαδηλώσεων στην Αϊτή και στην Ελλάδα: ο λευκός περφόρμερ ξυρίζει το κεφάλι του σε μια κίνηση απόγνωσης, ενώ ο μαύρος χτυπάει το κεφάλι του σε έναν γυάλινο τοίχο, ώσπου ματώνει».

Χώρα με ένδοξη ιστορία

Υπήρξαν και άλλες συνεργασίες με Αϊτινούς καλλιτέχνες στο πλαίσιο της έκθεσης. «Μιλώντας μαζί τους», καταλήγει η Μαρίνα Κοτζαμάνη, «καταλάβαμε πόσο εξαθλιωμένη είναι η χώρα τους. Ιδιαίτερα εκτός πρωτεύουσας, κάποιοι δεν εξασφαλίζουν ούτε το καθημερινό φαγητό, δεν έχουν ηλεκτρικό, ούτε νερό και τα παιδιά δεν πηγαίνουν σχολείο. Νόμος είναι οι συμμορίες, που βιάζουν γυναίκες και απάγουν κόσμο. Κάποιοι Αϊτινοί φοιτητές φοβούνταν και συμμετείχαν με ψευδώνυμο στις συναντήσεις μας. Πρόκειται, όμως, για μια χώρα με ένδοξη ιστορία: είναι η μοναδική που προέκυψε από επιτυχημένη επανάσταση σκλάβων, η πρώτη που κατάργησε τη δουλεία, η πρώτη που απελευθερώθηκε στη Λατινική Αμερική και η δεύτερη δημοκρατία που εγκαθιδρύθηκε στην αμερικανική ήπειρο».

Πηγή: Ν. Ζώης, Καθημερινή