Αρχαιολογικές επισκέψεις στις Κυκλάδες: Αφιέρωμα στη Μύκονο - Μέρος 2ο

Η περιοχή Καμινάκι και το αρχαιολογικό Μουσείο Μυκόνου. Δεκαετία 1960, © ΕΦΑΚΥΚ. Διαβάστε εδώ το 1ο Μέρος του αφιερώματος της ΕφΑ Κυκλάδων ...

Η περιοχή Καμινάκι και το αρχαιολογικό Μουσείο Μυκόνου. Δεκαετία 1960,
© ΕΦΑΚΥΚ.

Διαβάστε εδώ το 1ο Μέρος του αφιερώματος της ΕφΑ Κυκλάδων στην Μύκονο.

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Μυκόνου

Τα πολυάριθμα και σημαντικά ευρήματα από τον μεγάλο ερειπιώνα της Δήλου αλλά και την εκτεταμένη νεκρόπολη της Ρήνειας, από τα πρώτα χρόνια συγκρότησης του ελληνικού κράτους, δημιουργούν την ανάγκη δημιουργίας μουσειακού χώρου στη Μύκονο, για τη συγκέντρωση και προστασία των πολυάριθμων αρχαιοτήτων από τα γειτονικά νησιά. Με τη φροντίδα της Δημογεροντίας και του Δήμου Μυκόνου αρχικά, και αργότερα της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, ενοικιάζονται ιδιωτικές οικίες για να στεγαστούν επιτύμβιες στήλες, επιγραφές και αγάλματα.

Το 1897 ο πρώτος Έφορος Αρχαιοτήτων Δήλου/Μυκόνου Δημήτριος Σταυρόπουλλος, παράλληλα με την εποπτεία των ανασκαφών της Γαλλικής Σχολής Αθηνών στη Δήλο, ξεκινά τις ανασκαφές στη Ρήνεια: εκεί εντοπίζει τον Βόθρο της Κάθαρσης, τον χώρο όπου οι Αθηναίοι τον χειμώνα του 426/425 π.Χ. τοποθέτησαν τα οστά και τα κτερίσματα από τους τάφους των Δηλίων, τους οποίους απομάκρυναν από το Ιερό νησί σύμφωνα με κάποιον χρησμό (Θουκυδίδης 3.104). Η Ρήνεια θα αποτελέσει τόπο ταφής των Δηλίων -καθώς πλέον στο ιερό νησί θα απαγορεύονται οι γεννήσεις και οι θάνατοι- έως και τους ρωμαϊκούς χρόνους.

Έκθεση των αγγείων από τον Βόθρο της Κάθαρσης σε ανοιχτά ράφια. Όλα τα ευρήματα του βόθρου συγκολλήθηκαν συμπληρώθηκαν χάρη στις κοπιώδεις προσπάθειες του Μυκονιάτη αυτοδίδακτου συντηρητή αρχαιοτήτων Γ. Πολυκανδριώτη. © ΕΦΑΚΥΚ.

Η έκθεση στο αρχαιολογικό Μουσείου Μυκόνου, όπως συγκροτήθηκε υπό τη διεύθυνση του Νικ. Ζαφειρόπουλου.

Τα χιλιάδες ευρήματα από τον Βόθρο της Κάθαρσης αλλά και συνολικότερα από τη νεκρόπολη της Ρήνειας καθιστούν πιο απαραίτητη από ποτέ τη δημιουργία Μουσείου στη Μύκονο. Έτσι, στις 9 Μαϊου 1898 ο Δήμος Μυκονίων παραχωρεί στο Υπουργείο των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως αγρό που είχε αγοράσει λίγους μήνες αργότερα στη θέση Καμινάκι για τη δημιουργία Δημοσίου Αρχαιολογικού Μουσείου.

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Μυκόνου αρχίζει να οικοδομείται το 1899, καθιστώντας το έτσι ένα από τα αρχαιότερα Μουσεία στην ελληνική επικράτεια. Εκεί συγκεντρώνονται τόσο οι αρχαιότητες που φυλάσσονταν σε σπίτια της Μυκόνου όσο και τα αρχαία από τις ανασκαφές της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας στη Ρήνεια.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 με τις ενέργειες του Εφόρου Νικολάου Ζαφειρόπουλου το Αρχαιολογικό Μουσείο Μυκόνου επεκτείνεται, και η έκθεση των αρχαιοτήτων από τη Ρήνεια οργανώνεται εκ νέου. Οι αρχαιότητες που εντοπίζονται στην ίδια τη Μύκονο τοποθετούνται αναγκαστικά -λόγω έλλειψης χώρου- στις αποθήκες του Μουσείου, εκτός από λίγα ευρήματα από τα περίφημες προϊστορικές θέσεις του νησιού (στη Φτελιά, τον Διακόφτη και τα Αγγελικά) καθώς και τον περίφημο Πίθο της Μυκόνου.

Περιοδική έκθεση «Vanity. Ιστορίες Κοσμημάτων από τις Κυκλάδες», 2016-2018. © ΕΦΑΚΥΚ [Credit: Γ. Σφακιανάκης].

Περιοδική έκθεση «The Palace at 4 am». Συνεργασία της ΕΦΑΚΥΚ με τον Πολιτιστικό Οργανισμό ΝΕΟΝ, 2019. © ΝΕΟΝ.

Περιοδική έκθεση «Από τον Κόσμο του Ομήρου. Όμηρος και Κυκλάδες στη μυκηναϊκή εποχή». Συνεργασία της ΕΦΑΚΥΚ με το ΠΙΟΠ. Η έκθεση εγκαταστάθηκε πρώτα στο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας στην Τήνο (2019), στη συνέχεια στο Μουσείο Μπενάκη (2019-2020) και τέλος στο Μουσείο Μυκόνου (2020). [Credit: Κ. Φούσκη].

Περιοδική έκθεση «Το Αρχιπέλαγος Φλέγεται», 2021.

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Μυκόνου τα τελευταία χρόνια έχει φιλοξενήσει σειρά περιοδικών εκθέσεων, αρχαιολογικών, σύγχρονης τέχνης κ.λπ., με στόχο να καταστεί βασικός πυλώνας στην ανάδειξη του πλούσιου πολιτιστικού αποθέματος του νησιού. Παράλληλα, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, σε συνεργασία με τον Δήμο Μυκόνου, έχει δρομολογήσει την επέκταση και επανέκθεση του Μουσείου, έτσι ώστε δίπλα στα ευρήματα από τη Ρήνεια, να εκτεθούν για πρώτη φορά στο σύνολό τους και τα ευρήματα από την ίδια τη Μύκονο.

Πίθος Μυκόνου

Ο πίθος της Μυκόνου αρ. ευρ. Β 2240. Γενική άποψη. © ΕΦΑΚΥΚ

7ος π.Χ. αι. περ. 675-650 π.Χ.

ἵππῳ ἔνι ξεστῷ, ἵν᾿ ἐνήμεθα πάντες ἄριστοι

Ἀργείων Τρώεσσι φόνον καὶ κῆρα φέροντες.

Οδύσσεια, δ 273-274

Μες το ξύλινο άλογο βρεθήκαμε των Αχαιών οι πιο αντρειωμένοι.

Σφαγή να φέρουμε και χαλασμό στους Τρώες.

Ένα από τα σπουδαιότερα εκθέματα στο Μουσείο Μυκόνου είναι ο ανάγλυφος ταφικός πίθος με αρ. ευρ. Β 2240. Προϊόν τηνιακού εργαστηρίου, βρέθηκε στην περιοχή Ματογιάννια-Φουρνάκια Χώρας το 1961, στον κήπο της θρυλικής μυκονιάτισσας Βγενούλας. Ο πίθος αποτελούσε πιθανώς σήμα τάφου σημαντικού νεκρού. Αποτελεί ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα και καλύτερα σωζόμενα δείγματα ανάγλυφης κεραμικής, που είναι ιδιαίτερα αγαπητή στα νησιά του Αιγαίου. Τα τμήματα του αγγείου, καθώς και οι διακοσμητικές μορφές και μοτίβα, κατασκευάζονται από ξεχωριστούς όγκους πηλού, ενίοτε με τη χρήση μητρών και σφραγίδων, ενώ πολλές λεπτομέρειες τονίζονται εγχάρακτα.

Στον πίθο ιστορούνται με παραστατικό τρόπο και σε χρονική αλληλουχία οι δραματικές σκηνές από την Άλωση της Τροίας, όπως παραδίδονται από τα ποιήματα του Τρωϊκού Κύκλου και τους αρχαίους συγγραφείς. Οι Τρώες αψηφούν τις νουθεσίες του μάντη Λαοκόοντα και των γιών του και αποφασίζουν να μεταφέρουν το άλογο μέσα στα τείχη. Όμως αυτό που εισέρχεται εντός του άστεως ως λάφυρο και σύμβολο της λήξης της δεκαετούς πολιορκίας, θα προκαλέσει το χαμό της πόλης.

Η κεντρική ευρεία μετόπη με την πολυπρόσωπη σκηνή της αποβίβασης των Αχαιών πολεμιστών από τον Δούρειο Ίππο. © ΕΦΑΚΥΚ

Στη μετόπη Β3 ένας πάνοπλος πολεμιστής κείται νεκρός. Αποδίδεται σε μεγαλύτερη κλίμακα από τους υπόλοιπους στο αγγείο. Είναι αναμφίβολα από τα σημαντικότερα πρόσωπα των γεγονότων. Ταυτίζεται είτε με τον Αχαιό ήρωα Εχίονα που είχε την ιδέα να πηδήξει πρώτος από το Δούρειο ίππο αντί να κατέβει με σκοινί (πρῶτος μὲν Ἐχίων Πορθέως ἀφαλλόμενος ἀπέθανεν-Απολλόδωρος, Επιτομή. V-20), είτε με τον Τρώα πρίγκιπα Δηίφοβο, νέο σύζυγο της Ελένης μετά το θάνατο του Πάρη, (έναν από τους λίγους που πρόλαβε να αντισταθεί) τον οποίο σκοτώνει ο Μενέλαος. Η θανάτωση του Τρώα ήρωα που μετά το θάνατο του Έκτορα είχε αναλάβει την αρχιστρατηγία, σηματοδοτεί και συμβολικά την πτώση της Πόλης. © ΕΦΑΚΥΚ

Στη μετόπη Γ2 αναγνωρίζεται το επεισόδιο της αποκάλυψης της Ελένης στον Μενέλαο. Πρόκειται για τη μοναδική ειρηνική σκηνή μέσα στο πανδαιμόνιο της σφαγής. Εκείνη ανασηκώνει το βαρύτιμο πέπλο της επιδεικνύοντας την ομορφιά της και ο Αχαιός βασιλιάς αμέσως τη συγχωρεί. © ΕΦΑΚΥΚ

Στην μετόπη Δ5 αναγνωρίζεται η θανάτωση του Αστυάνακτα, νεαρού γιού του Έκτορα. Οι εισβολείς τον τραβούν από την αγκαλιά της μητέρας του και κρατώντας τον από τα σφυρά (πάνω από τους αστραγάλους) και τον εκσφενδονίζουν κάτω από τα τείχη της πόλης. © ΕΦΑΚΥΚ

Η γυναικεία μορφή στην Δ1 ταυτίζεται με την Κασσάνδρα την οποία βίασε και θανάτωσε μέσα στο ιερό της Αθηνάς Ιλιάδος ο Αίαντας ο Λοκρός που πιθανόν εικονίζεται στην μετόπη Β7. © ΕΦΑΚΥΚ

Το αγγείο χωρίζεται σε τετράγωνες και ορθογώνιες μετόπες-διάχωρα μέσα από τα οποία ο καλλιτέχνης απεικονίζει την άλωση της πόλης: στον λαιμό, όπου εντοπίζεται η μοναδική ευρεία μετόπη με πολυπρόσωπη σκηνή, οι Αχαιοί πολέμαρχοι αποβιβάζονται με απόλυτη μυστικότητα από το ξύλινο άλογο του Αχαιού μηχανικού Επειού. Στο σώμα του αγγείου ακολουθούν οι σκηνές ωμής βίας που εκτυλίσσονται μέσα στην ανυποψίαστη, σχεδόν αφύλακτη μετά από την γιορτή της προηγουμένης νύχτας, πόλη της Τροίας. Πρόκειται κυρίως για σφαγές παιδιών μπροστά στα μάτια των μανάδων τους που ικετεύουν για οίκτο. Μέσα από τις μικρές μετόπες/διάχωρα ο καλλιτέχνης πετυχαίνει να δώσει την ένταση και την τραγικότητα της καταστροφής. Η δράση είναι καταιγιστική. Οι σκηνές εναλλάσσονται ταχύτατα σαν να είναι κινηματογραφικές λήψεις αλλά το θέμα είναι παντού το ίδιο σε παραλλαγές: άγρια σφαγή σε κάθε σημείο της πόλης, που εξιστορείται με ωμό ρεαλισμό.

Το εικονογραφικό πρόγραμμα του πίθου αποδεικνύει ότι τα ομηρικά έπη ήταν γνωστά στις κοινωνίες του Αιγαίου τουλάχιστον από τον 7ο αι. π.Χ. και τραγουδιόνταν στις συνάξεις, τα πανηγύρια και σε κάθε άλλη ευκαιρία εστίασης -συγκέντρωσης- ανθρώπων όπου συνηθίζονταν έμμετρες και πιθανόν μελοποιημένες, διηγήσεις ιστοριών από μεγάλα και ξακουστά ανδραγαθήματα της Ελληνικής μυθολογίας. Το στοιχείο αυτό βρίσκει παράλληλα στη παράδοση της νεοελληνικής λαογραφίας με τα ιδιαίτερα παραμύθια των επιμέρους περιοχών του Ελληνικού χώρου και τις ιστορίες του Διγενή Ακρίτα και διατηρήθηκε έως το και το πρόσφατο παρελθόν των προβιομηχανικών και πρωτοβιομηχανικών κοινωνιών, στις οποίες έζησαν οι παππούδες μας.

Διαβάστε εδώ το 1ο Μέρος του αφιερώματος της ΕφΑ Κυκλάδων στην Μύκονο.

Βιβλιογραφία

• Π.Ι. Χατζηδάκης, Το Αρχαιολογικό Μουσείο Μυκόνου, Ο Μέντωρ 35, 1995, 108-122.

• M. J. Anderson, The Fall of Troy in Early Greek Poetry and Art, 1997.

• M. Ervin Caskey, "Notes on Relief Pithoi of the Tenian-Boiotian Group", AJA, 80, 1976, pp. 19–41.

• M. Ervin, "A Relief Pithos from Mykonos", Deltion, 18, 1963, 37-75.

Πηγή: Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων