Σούπερ γάιδαροι έπαιρναν μέρος σε μάχες στη Μεσοποταμία

Στην εικόνα ορισμένοι από τους σκελετούς του υβριδικού είδους γαϊδάρων που έπαιρνε μέρος σε μάχες στη Μεσοποταμία. [Credit: GLENN SCHWARTZ /...

Στην εικόνα ορισμένοι από τους σκελετούς του υβριδικού είδους γαϊδάρων που έπαιρνε μέρος σε μάχες στη Μεσοποταμία.
[Credit: GLENN SCHWARTZ / JOHNS HOPKINS UNIVERSITY ]

Μια εντυπωσιακή ανακάλυψη έκαναν παλαιογενετιστές του Ινστιτούτου Jacques Monod αναλύοντας ευρήματα στον αρχαιολογικό χώρο Umm el-Marra στη βόρεια Συρία. Με δημοσίευση τους στην επιθεώρηση «Science Advances» οι ερευνητές αναφέρουν ότι κάποιοι από τους σκελετούς ζώων που βρέθηκαν εκεί ανήκουν σε ένα άγνωστο μέχρι σήμερα είδος ιπποειδών που αποτελούσε υβρίδιο εξημερωμένων και άγριων γαϊδουριών.

Οι ερευνητές ονόμασαν το είδος «kunga» και όπως υποστηρίζουν αυτοί οι υβριδικοί γάιδαροι ήταν πιο δυνατοί και πιο γρήγοροι από τους εξημερωμένους και άγριους γάιδαρους. Η διασταύρωση έγινε ώστε το νέo είδος να χρησιμοποιηθεί στις μάχες για να μεταφέρει πολεμικά άρματα ή να τρέχει στα πολεμικά πεδία έχοντας πάνω του πολεμιστές που φορούσαν πανοπλίες κάτι που δεν μπορούσαν να κάνουν τα άλλα είδη. Για αυτόν τον λόγο οι ερευνητές χαρακτηρίζουν αυτό το ισχυρό και γρήγορο είδος ως «υβρίδιο Φόρμουλα 1».

Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, οι αρχαιολόγοι που εργάζονταν στην Συρία ανακάλυψαν τους πλήρεις σκελετούς 25 ζώων που έμοιαζαν με άλογα σε ένα εντυπωσιακό ταφικό συγκρότημα που περιείχε επίσης ανθρώπινους σκελετούς μαζί με χρυσό, ασήμι και άλλα πολύτιμα κτερίσματα. Οι τάφοι ηλικίας 4.300 ετών βρίσκονταν στην αρχαία πόλη Umm el-Marra της Μεσοποταμίας.

Πολλά από τα ιπποειδή είχαν προφανώς σκοτωθεί, θυσία για την ταφή. Τα οστά τους ήταν διαφορετικά σε σχήμα από αυτά των αλόγων, των γαϊδάρων και άλλων σύγχρονων ιπποειδών. Για χρόνια, οι ερευνητές αμφισβήτησαν εάν αυτά θα μπορούσαν να είναι τα υπολείμματα των kungas, ισχυρών υβριδίων που έμοιαζαν με άλογα και εκτιμήθηκαν ιδιαίτερα από τους Μεσοποτάμιους και αναφέρονται σε διάφορες γραπτές πηγές.

Η γενετική ανάλυση αποκάλυψε τώρα ότι οι σκελετοί των ιπποειδών που ανακαλύφθηκαν στο Umm el-Marra ήταν πράγματι υβρίδια, σχεδόν σίγουρα τα θρυλικά kungas, καθιστώντας τα, τα παλαιότερα γνωστά υβρίδια που εκτράφηκαν από τον άνθρωπο. 

Αλλά όταν η Eva-Maria Geigl, ειδική στην παλαιογενετική στο Ινστιτούτο Jacques Monod στο Παρίσι, και οι συνάδελφοί της άρχισαν για πρώτη φορά να εργάζονται στα οστά των ιπποειδών του Umm el-Marra, συνειδητοποίησαν ότι αντιμετώπιζαν μια πρόκληση.

Ένας από τους συγγραφείς της δημοσίευσης, ο Jill Weber, ανασκάπτει ταφές ιπποειδών (εγκατάσταση Α) στο Umm el-Marra της Συρίας.
 [Credit:GLENN SCHWARTZ / JOHNS HOPKINS UNIVERSITY ]

«Ήταν ξεκάθαρο ότι θα περνούσαμε δύσκολα γιατί τα οστά ήταν ήδη σαν κιμωλία», εξηγεί. Χιλιάδες χρόνια θαμμένα στο ζεστό, ξηρό έδαφος της Συρίας σήμαινε ότι πολύ λίγο DNA θα είχε επιζήσει. Χρησιμοποιώντας την πλέον εξελιγμένη τεχνική ανάλυσης DNA σε έξι δείγματα από τα ιπποειδή του Umm el-Marra, οι ερευνητές ανέλυσαν τα μιτοχονδριακά γονίδια, τα οποία προέρχονται από τη μητέρα και τα γονίδια του χρωμοσώματος Υ, τα οποία προέρχονται από τον πατέρα.

Αυτό έδωσε αρκετά δεδομένα για δύο από τα έξι ιπποειδή ώστε να αποκαλύψει ότι το μιτοχονδριακό και το DNA του χρωμοσώματος Υ περιείχαν σαφώς γονίδια από δύο διαφορετικούς τύπους ιπποειδών, όπως γράφουν οι ερευνητές στην δημοσίευσή τους. Το μιτοχονδριακό DNA προήλθε από γαϊδούρια, ενώ τα χρωμοσώματα Υ προέρχονταν από ένα από μια ομάδα ιπποειδών που ονομάζονται ημιόνες - σε αυτή την περίπτωση, πιθανώς συριακά άγρια γαϊδούρια, γνωστά και ως ημι-ίπποι. Αλλά αυτό το αποτέλεσμα βασίστηκε σε μια μικρή ποσότητα DNA και δεν απέδειξε ότι τα ιπποειδή από τον τάφο ήταν υβρίδια πρώτης γενιάς, με γονιδιώματα που κληρονομήθηκαν από μητέρα και πατέρα δύο ξεχωριστών ειδών.

Τα πιο πρόσφατα συριακά άγρια γαϊδούρια -το τελευταίο ζωντανό δείγμα πέθανε σε ζωολογικό κήπο στη Βιέννη το 1927- ήταν αρκετά μικρά ζώα, με ύψος περίπου 1 μέτρο στον ώμο, ενώ τα kungas από το Umm el-Marra είχαν ύψος 1,3 μέτρα στον ώμο. Ωστόσο, με βάση τα αρχαία υπολείμματα, οι επιστήμονες είχαν υποθέσει προηγουμένως ότι τα πιο σύγχρονα ζώα ήταν νάνοι απόγονοι των παλαιότερων ημι-ίππων.

«Για να επαληθεύσει τα αρχικά ευρήματα, η ομάδα στράφηκε σε συγκρίσεις ολόκληρων γονιδιωμάτων, μια προσέγγιση που έγινε προσιτή για μελέτες αυτού του είδους μόνο τα τελευταία δέκα χρόνια», δηλώνει η Geigl. Παρά το γεγονός ότι το καλύτερο δείγμα από τα ιπποειδή του Umm el-Marra περιείχε μόνο ένα μικροσκοπικό κλάσμα του αρχικού γονιδιώματος του ζώου, χιλιάδες πολυμορφισμούς μεμονωμένων νουκλεοτιδίων (SNPs) στο DNA. Αυτό τους επέτρεψε να συγκρίνουν το γονιδίωμα διαφόρων ιπποειδών - συμπεριλαμβανομένων αλόγων, γαϊδάρων και διαφορετικών άγριων γαϊδάρων, όπως αυτών των Περσών (Equus hemionus onager) από το Ιράν, των κιάνγκ (Equus kiang) από το Θιβέτ και των χουλάν (Equus hemionus hemionus) από τη Μογγολία - με τα ιπποειδή του Umm el-Marra. «Σε όλες τις αναλύσεις, τα αποτελέσματα για το ιπποειδές του Umm el-Marra απεικονίζουν μια ενδιάμεση θέση μεταξύ των γαϊδάρων και των ημι-ίππων», αναφέρει η έρευνα. Ένα φυλογενετικό δέντρο που κατασκεύασαν οι ερευνητές πρότεινε επίσης ότι τα ιπποειδή του Umm el-Marra ήταν μισό γαϊδούρι, μισό Συριακό άγριο γαϊδούρι, υποστηρίζοντας την υπόθεση ότι ήταν υβρίδια πρώτης γενιάς αυτών των δύο ζώων. «Ήταν πολύ ωραίο που μπορέσαμε να λύσουμε αυτό το μυστήριο», λέει η Geigl.

Η ανάλυση βασίστηκε σε γονιδιώματα που ανακτήθηκαν από μερικούς από τους τελευταίους συριακούς άγριους γαϊδάρους και ένα αρχαίο γονιδίωμα συριακού άγριου γαϊδάρου από δείγμα 11.000 ετών που βρέθηκε στον νεολιθικό αρχαιολογικό χώρο Göbekli Tepe στην Τουρκία. «Ο συριακός άγριος γάιδαρος των προϊστορικών χρόνων, ήταν πολύ μεγαλύτερος», εξηγεί η Geigl. Οι συγγραφείς σημειώνουν πώς η μελέτη τους υποστηρίζει προηγούμενη έρευνα που υποδηλώνει ότι τα μικρότερα, πιο πρόσφατα συριακά άγρια γαϊδούρια ήταν πιθανώς νάνοι, με τα ψηλότερα γαϊδούρια να αποτελούν τον κανόνα για αυτό το είδος στην αρχαιότητα.

Η αιχμαλωσία των Συριακών άγριων γαϊδουριών, δεδομένου ότι ήταν πολύ γρήγορα, μη εξημερωμένα ζώα, θα ήταν πολύ δύσκολη για τους αρχαίους κτηνοτρόφους. «Αυτό θα εξηγούσε γιατί αυτά τα kunga ήταν τόσο ακριβά και διάσημα», δηλώνει η Geigl. Στα αρχαία κείμενα, αναφέρεται ότι τα kungas κοστίζουν έως και έξι φορές περισσότερο από ένα γαϊδούρι. Αναφέρονταν επίσης ότι δίνονταν ως προίκα για βασιλικούς γάμους και χρησιμοποιούνταν για να τραβούν άρματα που ανήκαν σε μέλη της κοινωνικής ελίτ.

Ήταν επίσης και ζώα πολέμου. Ένα τεχνούργημα 4.600 ετών που ονομάζεται Standard of Ur, ένα ξύλινο κουτί που βρέθηκε στο σημερινό Ιράκ με ένθετες απεικονίσεις πολέμου και ειρήνης, περιλαμβάνει εικόνες των kungas να τραβούν άρματα μάχης και να ποδοπατούν τους εχθρούς στην μάχη.

Στα αρχαία κείμενα, η λέξη ANŠE.BARxAN, γραμμένη σε σφηνοειδή γραφή, χρησιμοποιείται ως αναφορά στα kungas.  «Αλλά για χιλιάδες χρόνια, κανείς δεν ήξερε ακριβώς τι είδους ζώο ήταν αυτό», λέει ο Ludovic Orlando, ένας εξελικτικός γενετιστής στο γαλλικό Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας (CNRS) που δεν συμμετείχε στη μελέτη, αλλά βοήθησε στην ανάπτυξη μιας τεχνικής που χρησιμοποιείται στην έρευνα.

Τονίζοντας ότι η σύγχρονη γονιδιωματική έχει φαινομενικά αποκαλύψει την ακριβή σημασία αυτού του αινιγματικού όρου επιτέλους, επισημαίνει: «Νομίζω ότι αυτό είναι πολύ ωραίο εύρημα για αυτόν τον λόγο». Αναφέρει επίσης ότι ενώ οι ερευνητές είχαν πρόσβαση σε μόνο μια μικρή ποσότητα DNA από τα δείγματα του Umm el-Marra, ήταν αρκετή για να γίνει ένα «στιβαρό» εύρημα και να διαπιστωθεί ότι οι γονείς αυτών των υβριδίων ήταν πραγματικά γαϊδούρια και συριακά άγρια γαϊδούρια.

«Πρόκειται για πολύ διαφορετικά πράγματα από την πλευρά της γενετικής, συμβάλλοντας στην επαλήθευση του αποτελέσματος», σημειώνει.

Η Pauline Hanot, αρχαιοβιολόγος επίσης στο CNRS που δεν συμμετείχε στη νέα μελέτη, αλλά είχε μελετήσει μεταγενέστερα παραδείγματα ταφών αλόγων, δηλώνει ότι είναι περίεργη για το τι περισσότερο θα μπορούσαμε να μάθουμε για τα kunga από τις μελέτες των οστών τους.

«Το σχήμα των οστών τους είναι πιθανώς εντελώς διαφορετικό από άλλα είδη, αλλά δεν είναι κάτι πολύ γνωστό», εξηγεί. Η εσωτερική δομή τους μπορεί να αποκαλύψει περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το πόσο γρήγορα και δυνατά ήταν αυτά τα ζώα.

Συμφωνεί επίσης με την άποψη της Geigl, ότι η μελέτη αποκαλύπτει πόσο πολύτιμα ήταν τα ιπποειδή, γενικά, για τις αρχαίες κοινωνίες, δεδομένου του πόσο δύσκολο πρέπει να ήταν η εκτροφή των εξαφανισμένων πλέον συριακών άγριων γαϊδουριών.

«Είναι πραγματικά η απεικόνιση του πόσο σημαντικά ήταν τα ιπποειδή σε αυτούς τους προηγούμενους πολιτισμούς», δηλώνει χαρακτηριστικά.

Η χρονολόγηση των σκελετών έδειξε ότι είναι ηλικίας περίπου 4,5 χιλιάδων ετών. Η έλευση των πρώτων αλόγων στην περιοχή της Μεσοποταμίας τοποθετείται πέντε αιώνες αργότερα και οι ερευνητές θεωρούν ότι οι τοπικές κοινότητες της Μεσοποταμίας προχώρησαν στη λύση της διασταύρωσης των γαϊδάρων για να μπορέσουν να αναβαθμίσουν την πολεμική τους ισχύ.

Διαβάστε εδώ τη σχετική επιστημονική δημοσίευση.

Πηγή: Ναυτεμπορική, The Scientist