Ένα εικονογραφικό απάνθισμα από μνημεία της Περιφερειακής Ενότητας Κοζάνης: η Πανύμνητη Μητέρα

Ιστοριογράφος Νικόλαος, Η Θεοτόκος στον τύπο της Βλαχερνίτισσας με δύο σεβίζοντες αγγέλους, τοιχογραφία, 1588, Ναός Αγίου Νικολάου, Βελβεντό...

Ιστοριογράφος Νικόλαος, Η Θεοτόκος στον τύπο της Βλαχερνίτισσας με δύο σεβίζοντες αγγέλους, τοιχογραφία, 1588, Ναός Αγίου Νικολάου, Βελβεντό.
Περισσότερες πληροφορίες για το συγκεκριμένο ναό μπορεί να βρει κανείς στο άρθρο των Ε. Τσιγαρίδα—K. Λοβέρδου-Τσιγαρίδα, «Αρχαιολογικές έρευνες στο Βελβεντό», σελ. 315-316, διαθέσιμο προς μεταφόρτωση στον σύνδεσμο.

Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κοζάνης συνεχίζει τις αναρτήσεις που σχετίζονται με τις εορτές του εκκλησιαστικού ημερολογίου της Ορθόδοξης Εκκλησίας με σκοπό να αναδείξει τον άγνωστο ζωγραφικό, εικονογραφικό και καλλιτεχνικό πλούτο των εκκλησιαστικών μνημείων της Περιφερειακής Ενότητας Κοζάνης.

To αφιέρωμά μας στην απεικόνιση της Θεοτόκου συνεχίζεται συμβαδίζοντας με σημερινή τέταρτη στάση των Χαιρετισμών της Θεοτόκου. Η μεγάλη ποικιλία των εικονογραφικών τύπων και των τεχνοτροπιών στα μνημεία της Περιφερειακής Ενότητας Κοζάνης  δεν αφήνει αμφιβολία ότι η Θεοτόκος έχαιρε ιδιαίτερου σεβασμού από τους πιστούς της περιοχής. Η μορφή της Θεοτόκου αποτέλεσε πηγή έμπνευσης και αφετηρία καλλιτεχνικών πειραματισμών για πολλούς ζωγράφους, ταλιαδώρους και λιθοξόους που έδρασαν στην ευρύτερη περιοχή της Κοζάνης, όπως αποδεικνύεται και από τις εικόνες που σταχυολογήσαμε.

Η Θεοτόκος στον Κήπο του Παραδείσου (λεπτομέρεια από την παράσταση της Δευτέρας παρουσίας), τοιχογραφία, β΄ μισό 17ου αιώνα, ναός Αγίας Παρασκευής, Σιάτιστα.

Η Θεοτόκος Δεομένη, Δεσποτική εικόνα του τέμπλου, εικόνα από το Αποστολικό του Τέμπλου, μέσα 19ου αι., Ναός Αγίου Νικολάου, Λιβαδερό Σερβίων.

Η ένθρονη Θεοτόκος Βρεφοκρατούσα στον τύπο της Οδηγήτριας, Δεσποτική εικόνα του Τέμπλου, 1756, Ναός Αγίου Νικολάου, Καταφύγιο Βελβεντού.

Η Θεοτόκος ως «των Αγγέλων Τιμιωτέρα», τοιχογραφία, β΄ μισό 17ου αιώνα, ναός Αγίας Παρασκευής, Σιάτιστα.

Ζωγράφος παπα-Ζήκος εκ Σελίτζης (Εράτυρας), Η ένθρονη Θεοτόκος Βρεφοκρατούσα στον τύπο της Οδηγήτριας, δεσποτική εικόνα του Τέμπλου, 1844, Ναός Γέννησης Θεοτόκου, Σκαλοχώρι Βοΐου.

Ζωγράφοι Νικόλαος και Θεόδωρος Χωραφάς από το Λοζέτσι Ιωαννίνων, Η Θεοτόκος ως «Περιβεβλημένη τον Ήλιον», Τοιχογραφία, 1730, Μητροπολιτικός Ναός Αγίου Νικολάου, Κοζάνη.
Για τη δράση των ζωγράφων από το Λοζέτσι περισσότερες πληροφορίες μπορεί να βρει κανείς στις ανακοινώσεις των Ι. Χουλαρά και π. Γ. Μανόπουλου, στο πλαίσιο του συνεδρίου «Ζωγράφοι και εργαστήρια στη Μακεδονία και το Άγιο Όρος (18ος -αρχές 20ού αιώνα)» διαθέσιμες αμφότερες στους ακόλουθους συνδέσμους από το κανάλι του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού στο YouTube εδώ και εδώ.

Ζωγράφοι Νικόλαος και Θεόδωρος Χωραφάς από το Λοζέτσι Ιωαννίνων, Η Θεοτόκος ως «Κυρία η Φανερωμένη», Τοιχογραφία, 1730, Μητροπολιτικός Ναός Αγίου Νικολάου, Κοζάνη. 
Για τη δράση των ζωγράφων από το Λοζέτσι περισσότερες πληροφορίες μπορεί να βρει κανείς στις ανακοινώσεις των Ι. Χουλαρά και π. Γ. Μανόπουλου, στο πλαίσιο του συνεδρίου «Ζωγράφοι και εργαστήρια στη Μακεδονία και το Άγιο Όρος (18ος -αρχές 20ού αιώνα)» διαθέσιμες αμφότερες στους ακόλουθους συνδέσμους από το κανάλι του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού στο YouTube εδώ και εδώ.

Ζωγράφος Νικόλαος από το Λινοτόπι, Σύνθετη παράσταση με το εικονογραφικό θέμα του Άνωθεν οι Προφήται και σκηνές του Ακαθίστου, τοιχογραφία, 1652, Καθολικό Μονής Μεταμορφώσεως, Δρυόβουνο Βοΐου. 
Περισσότερες πληροφορίες για την ζωγραφική του συγκεκριμένου ναού μπορεί να βρει κανείς στη μεταπτυχιακή εργασία του Θ. Τσάμπουρα διαθέσιμη προς μεταφόρτωση στον σύνδεσμο.

Ένθρονη Θεοτόκος Βρεφοκρατούσα με δύο σεβίζοντες αγγέλους, φορητή εικόνα, ά μισό 17ου αι., Ναός Ταξιαρχών, Σιάτιστα Βοΐου. 
Περισσότερες πληροφορίες για τον συγκεκριμένο ναό μπορεί να αντλήσει κανείς από τη μελέτη του Α. Δάρδα, Ο ιερός ναός των Ταξιαρχών και Τριών Ιεραρχών Σιάτιστας και ο κτήτορας αυτού Ιωνάς Μοναχός, διαθέσιμη για μεταφόρτωση στον σύνδεσμο.

Ζωγράφος Απόστολος Λογγιανός Βοδενιώτης, Ένθρονη Θεοτόκος Βρεφοκρατούσα περιβαλλόμενη από αγγέλους, Δεσποτική εικόνα του Τέμπλου, 1755, Μητροπολιτικός Ναός Αγίου Νικολάου, Κοζάνη. 
Περισσότερες πληροφορίες για τον συγκεκριμένο ζωγράφο μπορεί να αντλήσει κανείς από το άρθρο του Σ. Κίσσα, Thessalonian painters in the eighteenth century a preliminary study σ. 467-471, διαθέσιμο προς μεταφόρτωση στον σύνδεσμο και στην ανακοίνωση του Θ. Τσάμπουρα, στο πλαίσιο του συνεδρίου «Ζωγράφοι και εργαστήρια στη Μακεδονία και το Άγιο Όρος (18ος -αρχές 20ού αιώνα)» διαθέσιμη στον ακόλουθο σύνδεσμο από το κανάλι του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού στο YouTube.

Η Θεοτόκος με σταυρό, διακοσμητικά μοτίβα, ρόδακες και εξαπτέρυγο με ριπίδια, λεπτομέρεια λιθανάγλυφου διακόσμου στο περιθύρωμα της νότιας εισόδου του ναού, 1844, Ναός Κοίμησης της Θεοτόκου, Δίλοφο Βοΐου. 
Σχετικά με το έργο της αποκατάστασης του συγκεκριμένου ναού βλ. εδώ ενώ για συγκεκριμένα στοιχεία σχετικά με τα προβλήματα της αναστήλωσής του, βλ. το άρθρο του Ν. Λιανού διαθέσιμο προς μεταφόρτωση στον σύνδεσμο.

Ζωγράφος Αργύρης Κριμηνιώτης (από το Κριμήνι Βοΐου), Η Θεοτόκος στον τύπο της Βλαχερνίτισσας με δύο αγγέλους περιβαλλόμενη από σκηνές του Ακαθίστου Ύμνου, τοιχογραφία, 1808, νάρθηκας του καθολικού της Μονής Μεταμορφώσεως, Δρυόβουνο Βοΐου.

Η Θεοτόκος ένθρονη με προφήτες σε μετάλλια, Δεσποτική εικόνα του Τέμπλου, 1756, Ναός Αγίου Νικολάου, Βλάστη. 
Σχετικά με το έργο της αποκατάστασης και συντήρησης του Ναού του Αγίου Νικολάου στη Βλάστη, στο οποίο προβλέπονται να υλοποιηθούν και εργασίες συντήρησης των φορητών εικόνων του ναού, βλ. τον σύνδεσμο.

Η στροφή του Ακαθίστου «Ὦ πανύμνητε Μῆτερ, ἡ τεκοῦσα τὸν πάντων ἁγίων ἁγιώτατον Λόγον» ψάλλεται σήμερα στις εκκλησίες της Κοζάνης, όπου οι Ιερές Ακολουθίες τελούνται κεκλεισμένων των θυρών λόγω των μέτρων για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Με τη συντροφιά των εικόνων από τα μνημεία της Κοζάνης, που ύμνησαν διαχρονικά τη Θεοτόκο στο πέρασμα των αιώνων, ας αρκεστούμε, σε αυτή τη δύσκολη για όλους περίοδο, στο άκουσμα της καμπάνας κι ίσως ακόμα στους στίχους ενός από τους σπουδαιότερους Έλληνες ποιητές, του Άγγελου Σικελιανού: «Καμπάνα των Χαιρετισμών, που προβοδάς, το δείλι, τόσο γλυκά τις ταπεινές καρδιές προς τον Απρίλη […] Ω Μάνα, πριν τον ύμνο Σου να ξεχειλίσει αφήσω, γλυκές εικόνες γυναικών θε να Σου ζωγραφίσω». 

Πηγή: Θ. Τσάμπουρας, Εφορεία Αρχαιοτήτων Κοζάνης