Τουρκία: Αρχαιοκάπηλοι οδήγησαν άθελά τους στην ανακάλυψη θησαυρού της Εποχής του Σιδήρου

Η τοιχογραφία της θεϊκής πομπής, ψηφιακά τονισμένη με μαύρο χρώμα, που βρέθηκε στο υπόγειο συγκρότημα στο Başbük της Τουρκίας. [Credit: M. Ö...

Η τοιχογραφία της θεϊκής πομπής, ψηφιακά τονισμένη με μαύρο χρώμα, που βρέθηκε στο υπόγειο συγκρότημα στο Başbük της Τουρκίας. [Credit: M. Önal, C. Uludağ, Y. Koyuncu; Antiquity Publications Ltd]

Οι κάτοικοι του διώροφου σπιτιού στο χωριό Μπασμπούκ της νοτιοανατολικής Τουρκίας δεν είχαν ιδέα ότι τόσα χρόνια ζούσαν πάνω από έναν αρχαιολογικό θησαυρό. Δεν το ήξερε και κανείς άλλος, εκτός από μια σπείρα αρχαιοκάπηλων.

Το 2017, αυτοί μπήκαν στο μυστικό υπόγειο δωμάτιο, ανοίγοντας μια τρύπα στο πάτωμα του σπιτιού. Όταν συνελήφθησαν από τις αρχές, αποκάλυψαν το σημείο και οι αρχαιολόγοι έσπευσαν να το διερευνήσουν.

Όταν κατέβηκαν με τη σειρά τους την πέτρινη σκάλα, βρέθηκαν έκπληκτοι σε ένα υπόγειο χώρο, μήκους περίπου 30 μέτρων, σκαμμένο στον πωρόλιθο, τον οποίο κατάφεραν να σώσουν εγκαίρως από τη διάβρωση του εδάφους.

Φωτογραφία του υπόγειου συγκροτήματος στη νότια Τουρκία.
[Credit: C. Uludağ; Antiquity Publications Ltd]

Στους τοίχους του δωματίου βρέθηκαν σπάνιες τοιχογραφίες και σκαλίσματα από τον 9ο αιώνα π.Χ., την εποχή της νεο-Ασσυριακής Αυτοκρατορίας, η οποία είχε το λίκνο της στη Μεσοποταμία αλλά επεκτάθηκε και έγινε η μεγαλύτερη υπερδύναμη του καιρού της. Μέρος των εδαφών της ήταν και η Ανατολία, στη σημερινή Τουρκία.

«Η Ασσυριακή Τέχνη ήταν ένας από τους βασικούς τρόπους της Αυτοκρατορίας να ασκεί την εξουσία της στη νοτιοανατολική Ανατολία», είπε ο Σελίμ Φερούχ Ανταλί, καθηγητής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Άγκυρας.

Λίγα από αυτά τα δείγματα, όμως, έχουν επιβιώσει μέχρι τις μέρες μας, γι αυτό και η ανακάλυψη είναι μεγάλης αρχαιολογικής αξίας.

Ερμηνευτικά σκίτσα της θεϊκής πομπής στο Basb̧ük (πάνω) με φωτογραφίες της σκηνής (κάτω). [Credit: φωτογραφίες των Y. Koyuncu και M. Önal, ερμηνευτικά σχέδια του M. Önal, βασισμένα σε σάρωση me λέιζερ από τον Cevher Mimarlık; Antiquity Publications Ltd]

Συνδυασμός πολιτισμών

Οι τοιχογραφίες φανερώνουν περισσότερο μια συγχώνευση των πολιτισμών παρά την κατάκτηση του ενός από τον άλλον. Οι θεότητες που απεικονίζονται αναγράφονται, για παράδειγμα, στην τοπική, αραμαϊκή γλώσσα.

Τα θρησκευτικά θέματα είναι τόσο ασσυριακά όσο και τοπικά, αλλά το καλλιτεχνικό στιλ είναι ασσυριακό.

«Αυτό δείχνει ότι στην πρώιμη φάση του νεο-Ασσυριακού ελέγχου της περιοχής υπήρξε μια αρμονική συμβίωση των Ασσυρίων και των Αραμαίων», εξηγεί ο Ανταλί. Τόσο αρμονική που ακόμη και οι θεοί τους ζούσαν μαζί.

Οι συγκεκριμένες τοιχογραφίες μάς δίνουν ένα εκπληκτικό παράδειγμα για το πώς οι τοπικές παραδόσεις μπορούν να παραμείνουν πολύ ζωντανές και ισχυρές στην άσκηση αυτοκρατορικής εξουσίας μέσω της μνημειακής Τέχνης.

Ένα τμήμα της τοιχογραφίας που απεικονίζει τον Χαντάντ, τον θεό της καταιγίδας και της βροχής και την Αταργκάτις, θεά της Συρίας. [Credit: Önal, M. et al; Antiquity Publications Ltd]

Στις τοιχογραφίες απεικονίζονται 8 θεότητες, η μεγαλύτερη με ύψος 1,1 μέτρου. Οι τοπικές θεότητες εκπροσωπούνται από το θεό της Σελήνης, Σιν, το θεό των καταιγίδων, Χαντάντ και τη θεότητα Αταργκάτις. Οι αρχαιολόγοι αναγνώρισαν επίσης μια Ασσυριακή θεότητα του ήλιου και μερικές ακόμη ξένες προς την περιοχή θεότητες.

Οι αρχαιολόγοι εξεπλάγησαν από τα ευρήματα, καθώς είναι τα πρώτα που συνδυάζουν τα στοιχεία των δύο πολιτισμών σε τέτοια έκταση και με τέτοιον τρόπο.

«Όπως το φως της λάμπας φώτιζε τις τοιχογραφίες, ένοιωσα δέος όταν κατάλαβα ότι με κοιτούσαν τα μάτια του θεού των καταιγίδων, Χαντάντ», είπε ο Μεχμέτ Ουνάλ, καθηγητής αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Χαράν.

Το σύντομο αραμαϊκό κείμενο για τον θεό της σελήνης Sîn
[Credit: S.F. Adalı; Antiquity Publications Ltd]

Τα μυστήρια παραμένουν

Ανάμεσα στις ανακαλύψεις είναι και το όνομα ενός Ασσύριου αξιωματούχου που υπηρέτησε στην περιοχή και οι αρχαιολόγοι υποπτεύονται ότι ο ίδιος διέταξε να δημιουργηθούν οι τοιχογραφίες, προκειμένου να κερδίσει τη συμπαθεια του ντόπιου πληθυσμού.

Όμως η κατασκευή παρέμεινε ημιτελής, γεγονός που σημαίνει ότι κάτι διέκοψε απότομα την ολοκλήρωσή της. Ίσως κάποιοι από τους εργάτες εγκατέλειψαν το έργο. Ίσως έγινε κάποια επανάσταση.

Οι αρχαιολόγοι ξέρουν ότι οι τοιχογραφίες δημιουργήθηκαν από ντόπιους εργάτες και καλλιτέχνες, υπό τις εντολές των Ασσυρίων. Ίσως το όλο πρότζεκτ εγκαταλείφθηκε όταν άλλαξαν οι τοπικές αρχές, ή ίσως η ειρηνική περίοδος της συνύπαρξης έλαβε τέλος πριν προλάβει να ολοκληρωθεί.

Οι αρχαιολόγοι βρήκαν αραμαϊκό κείμενο στα δεξιά του κεφαλιού του θεού της καταιγίδας. [Credit: S.F. Adalı; Antiquity Publications Ltd]

Επί του παρόντος η ανασκαφή έχει κλείσει, μέχρι το έδαφος να μπορέσει να σταθεροποιηθεί, κάτι πάνω στο οποίο εργάζονται οι αρχαιολόγοι με το τουρκικό υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού.

Όλοι ανυπομονούν να μπουν ξανά στο μυστικό υπόγειο και να ανακαλύψουν κι άλλα από τα μυστικά του.

Τα αποτελέσματα της παραπάνω έρευνας δημοσιεύθηκαν στο επιστημονικό περιοδικό Antiquity. 

Πηγή: CNN, LiveScience