Η ιστορία μιας παρτιτούρας με στίχους άγνωστου Εβραίου, πάνω στην άρια από τη διάσημη όπερα του Χέντελ «Ξέρξης», που θα ακουστεί σήμερα στο ...
Η ιστορία μιας παρτιτούρας με στίχους άγνωστου Εβραίου, πάνω στην άρια από τη διάσημη όπερα του Χέντελ «Ξέρξης», που θα ακουστεί σήμερα στο Μέγαρο Μουσικής σε εκδήλωση για το Ολοκαύτωμα.
Ένα θρηνητικό τραγούδι για τα 6.000.000 μάρτυρες του Ολοκαυτώματος, ανάμεσά τους και 50.000 Θεσσαλονικείς, θα ακουστεί απόψε το βράδυ για πρώτη φορά μετά από σχεδόν 70 χρόνια, στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης στην εκδήλωση για την Εθνική Ημέρα Μνήμης των Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος.
Ψυχές τρυφερές και καθαρές,
αγαπημένες και λατρεμένες,
για σας παρακαλούμε!
Κεραυνοί και αστραπές
ποτέ ξανά να μην διαταράξουν τη (θεραπευτική) ησυχία σας,
να μη σας βεβηλώσουν
περισσότερες βάρβαρες πράξεις!
Πατέρες, αδερφοί, πλάσματα,
που στις φλόγες σας ανάλωσαν,
πατέρες, μητέρες, πλάσματα,
που για σας δεν κρατούμε το πένθος,
ούτε τις επτά (μέρες) δεν καθίσαμε,
ούτε με ταφή δεν σας τιμήσαμε,
αναπαύεστε εν ειρήνη!
Οι καρδιές μας σφιγμένες, καθώς δεχόμαστε τη δική σας θυσία,
σε παρακαλούμε, ελεήμων Θεέ,
να μας φέρεις παρηγοριά.
Και μπροστά σου υποκλινόμενοι,
προσφέρουμε Καντίς: ας μεγαλυνθεί κι ας αγιασθεί
το μέγα όνομά Του, Αμήν!
Η παρτιτούρα με τους στίχους αυτούς βρέθηκε το 2018 από την ιστορικό, συγγραφέα και καθηγήτρια στο τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Ρίκα Μπενβενίστε, στο Ιστορικό Αρχείο της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης. Εκτός από τις νότες περιλαμβάνει και ποιητικό κείμενο στα ισπανο-εβραϊκά, το οποίο βρίσκεται σε δύο αντίτυπα σε φάκελο με τίτλο «Επιτροπή Πολιτιστικών Δραστηριοτήτων 1954-1955».
Η διδάκτορας και ερευνήτρια μουσικολογίας, Χρύσα Σκαρλάτου, που εκείνο τον καιρό έκανε έρευνα στο Αρχείο της Ισραηλιτικής Κοινότητας για τη διδακτορική της διατριβής, ενημερώθηκε για το υλικό από την υπεύθυνη του Αρχείου, Αλίκη Αρούχ και μόλις το πήρε στα χέρια, ξεκίνησε τη μελέτη.
Όπως αποδείχτηκε, οι στίχοι ήταν γραμμένοι πάνω στη μουσική της εναρκτήριας τρίλεπτης άριας «Ombra mai fu», από τη διάσημη όπερα του Γερμανού συνθέτη της ύστερης περιόδου της μουσικής μπαρόκ, Γκέοργκ Φρίντριχ Χέντελ, «Ξέρξης».
Η όπερα δεν έχει σχέση με τα ιστορικά γεγονότα στα οποία ενεπλάκη ο Ξέρξης. Η υπόθεση αφορά μια μπερδεμένη αισθηματική ιστορία, καθώς ο Πέρσης βασιλιάς είναι ερωτευμένος με τη Ρομίλντα και για χάρη της χωρίζει από τη μνηστή του, την Άμαστρι, όμως η Ρομίλντα είναι ερωτευμένη με τον αδερφό του, Αρσαμένη.
Στην έναρξη της όπερας ο Ξέρξης τραγουδά μπροστά σε έναν πλάτανο, μια από τις πιο γνωστές μελωδίες του Χέντελ την «Ombra mai fu», περισσότερο γνωστή ως «Largo».
Αυτό το τρίλεπτο λυπημένο τραγούδι του Ξέρξη, πήρε ο άγνωστος Εβραίος μουσικός (και ποιητής;) και παραφράζοντας τους στίχους, έγραψε ένα νέο άσμα, έναν θρήνο για τα θύματα του Ολοκαυτώματος.
«Στις δεκαετίες του 1930-1940-1950 στη μουσική της Θεσσαλονίκης ήταν πολύ γνωστή συνήθεια να αλλάζουν τους στίχους από τραγούδια, κάτι που βλέπουμε σε επιθεωρήσεις, στις οποίες ενσωματώνουν άσματα από όπερες και οπερέτες με παραλλαγμένους στίχους», λέει στη Voria.gr η Χρύσα Σκαρλάτου.
Η γλώσσα του κειμένου, σύμφωνα με την κ. Σκαρλάτου, είναι τα παλιά ισπανικά της Καστίλλης, γραμμένα στο λατινικό αλφάβητο.
Ο ποιητής προσεύχεται για τις «καθαρές και τρυφερές ψυχές», για τους πατέρες, τις μητέρες, τους αδερφούς, όλα τα πλάσματα, που βρήκαν φρικτό θάνατο στα στρατόπεδα εξόντωσης και με ανείπωτη θλίψη που σκίζει την καρδιά στα δύο, προσεύχεται «να μη σας βεβηλώσουν περισσότερες βάρβαρες πράξεις».
Η κ. Σκαρλάτου κάνει δύο ερμηνευτικές παρατηρήσεις για την καλύτερη κατανόηση των στίχων. Ο Ni en siete mos assentimos, που σημαίνει «ούτε τις επτά (ημέρες) δεν καθίσαμε», εννοεί πιθανόν το επταήμερο πένθος των Ισραηλινών, ενώ το Kaddish είναι η προσευχή των πενθούντων.
«Το μουσικό αυτό έργο προφανώς προορίζονταν να τραγουδηθεί σε ημέρα πένθους, αλλά δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για τη χρήση του στις επίσημες εκδηλώσεις της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, ενώ άγνωστος παραμένει τόσο ο ποιητής του κειμένου, όσο και ο συνθέτης της μελωδίας», σημειώνει η κ. Σκαρλάτου.
Σύμφωνα με ένα πρόγραμμα εκδήλωσης που βρήκε στο Ιστορικό Αρχείο της ΙΚΘ, την άρια ερμήνευσε στις 2 Μαΐου του 1954 ο τενόρος και άρτι αφιχθείς στην πόλη ως καθηγητής Μελοδραματικής στο Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης, Κώστας Λιόντας, με τη σύζυγό του, υψίφωνο, Πιρόσκα Λιόντα, να τον συνόδευσε στο αρμόνιο.
Η εκδήλωση έγινε στο πλαίσιο του Γιομ Ασοά, την Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος, που μέχρι σήμερα αποτελεί κορυφαίο ετήσιο γεγονός για τους Εβραίους ανά τον κόσμο.
«Από την μέχρι τώρα έρευνα δεν υπάρχουν τεκμήρια που να αποδεικνύουν ότι έκτοτε έχει τραγουδηθεί ξανά. Τουλάχιστον δεν βρήκα κάτι στο Ιστορικό Αρχείο της Ισραηλιτικής Κοινότητας. Δεν ξέρω αν υπάρχει κάποιο αποδεικτικό, σε ιδιωτικό αρχείο», τονίζει η κ. Σκαρλάτου.
Αν έτσι είναι, η άρια αυτή θα ακουστεί για πρώτη φορά μετά από σχεδόν 70 χρόνια, απόψε το βράδυ στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, από τη σοπράνο, Μαριάντζελα Χατζησταματίου, στην εκδήλωση για την Εθνική Ημέρα Μνήμης Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος, την οποία διοργανώνει η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας.
Συμμετέχουν η Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης και το Μέγαρο Μουσικής και η αφιερωματική συναυλία περιλαμβάνει ακόμη έργα Ανβί, Μπερνστάιν και Μπραμς. Την ΚΟΘ διευθύνει ο διεθνώς αναγνωρισμένος Ισραηλινός μαέστρος και συνθέτης, Γιοάβ Τάλμι, στην άρπα θα είναι η Κατερίνα Γίμα και στο φλάουτο ο Στάθης Καραπάνος.
Θα προηγηθεί η ομιλία του διεθνούς φήμης ιστορικού, καθηγητή στο πανεπιστήμιο Columbia, Μαρκ Μαζάουερ, που έχει ασχοληθεί εκτενώς με την ιστορία της Θεσσαλονίκης και της Ελλάδας γενικότερα. Η ομιλία του έχει θέμα «80 χρόνια μετά: Ενθυμούμενοι τη Θεσσαλονίκη το 1943» και πληροφορίες αναφέρουν ότι θα κάνει μια σημαντική αποκάλυψη για τη χρονιά εκείνη και την πόλη.
* Οι φωτογραφίες της παρτιτούρας και του ποιήματος προέρχονται από το αρχείο της κ. Χρύσας Σκαρλάτου.
Πηγή: Μ. Ριτζαλέου, Voria
Δεν υπάρχουν σχόλια