Κρυμμένο από τους Ρωμαίους: 200 τόνοι ασήμι στις όχθες του ποταμού Lahn της Γερμανίας

Η μεγάλη έκπληξη για τους αρχαιολόγους εκτυλίχθηκε τις τελευταίες ημέρες της ανασκαφής: μια κατασκευή από ξύλινες αιχμές είχε διατηρηθεί στο...

Η μεγάλη έκπληξη για τους αρχαιολόγους εκτυλίχθηκε τις τελευταίες ημέρες της ανασκαφής: μια κατασκευή από ξύλινες αιχμές είχε διατηρηθεί στο υγρό έδαφος του λόφου «Blöskopf», με σκοπό να αποτρέψει τους επιτιθέμενους στο στρατόπεδο. [Credit: Frederic Auth]

Στην αναζήτησή τους για μεταλλεύματα αργύρου, οι Ρωμαίοι δημιούργησαν δύο στρατόπεδα στην περιοχή Bad Ems κοντά στο Koblenz της Γερμανίας τον 1ο αιώνα μ.Χ.

Αυτό είναι το αποτέλεσμα της έρευνας που διεξήχθη στο πλαίσιο ανασκαφών που διήρκεσαν αρκετά χρόνια και πραγματοποιήθηκε από το Τμήμα Αρχαιολογίας και Ιστορίας των Ρωμαϊκών Επαρχιών του Πανεπιστημίου Γκαίτε σε συνεργασία με το ομοσπονδιακό κρατίδιο της Ρηνανίας-Παλατινάτου. Αρκετά εκπληκτικά ευρήματα βρέθηκαν κατά τη διάρκεια της ανασκαφής.

Όταν ο καθηγητής Markus Scholz, ο οποίος διδάσκει Αρχαιολογία και Ιστορία των Ρωμαϊκών Επαρχιών στο Πανεπιστήμιο Goethe, επέστρεψε στο Bad Ems προς το τέλος της ανασκαφικής περιόδου, έμεινε έκπληκτος: Άλλωστε, όλες οι φωτογραφίες που έστειλε ο συνάδελφός του Frederic Auth έδειχναν μόνο λίγα κομμάτια ξύλου. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ο Scholz δεν ήταν καλά προετοιμασμένος για αυτό που είδε στη συνέχεια: μια ξύλινη αμυντική κατασκευή αποτελούμενη από ακονισμένους ξύλινους πασσάλους, σχεδιασμένους να εμποδίζουν την προσέγγιση του εχθρού. Η πολεμική δομή είχε σκοπό να αποτρέψει τους εχθρούς από την επίθεση στο στρατόπεδο. Τέτοιες εγκαταστάσεις – συγκρίσιμες, αν θέλετε, με τα σύγχρονα συρματοπλέγματα – αναφέρονται στη βιβλιογραφία της εποχής. Ο Καίσαρας, για παράδειγμα, τους ανέφερε. Αλλά μέχρι σήμερα δεν είχε βρεθεί κανένα. Το υγρό έδαφος της περιοχής Blöskopf προφανώς παρείχε τις ιδανικές συνθήκες: οι ξύλινες αιχμές, οι οποίες πιθανώς εκτείνονταν σε ολόκληρη την κωνική τάφρο γύρω από το στρατόπεδο, διατηρήθηκαν καλά.

[Credit : Dr. Anke Sauter]

Δύο ρωμαϊκά στρατόπεδα που δεν είχαν ανακαλυφθεί προηγουμένως

Η εργασία των αρχαιολόγων της Φρανκφούρτης και του Δρ. Peter Henrich της Γενικής Διεύθυνσης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του γερμανικού ομοσπονδιακού κρατιδίου της Ρηνανίας-Παλατινάτου, αποκάλυψε δύο άγνωστα μέχρι τώρα στρατιωτικά στρατόπεδα στην περιοχή του Bad Ems, που βρίσκονται και στις δύο πλευρές της κοιλάδας Emsbach. Οι ανασκαφές ξεκίνησαν από παρατηρήσεις που έγιναν από έναν κυνηγό το 2016, ο οποίος εντόπισε χρωματικές διαφορές στο χωράφι των σιτηρών, υποδεικνύοντας την ύπαρξη υποεπιφανειακών κατασκευών. Μια φωτογραφία drone του υψώματος, που φέρει το όνομα «Ehrlich» (η γερμανική λέξη για «τίμιος»), επιβεβαίωσε τη θέση: το πεδίο ταυτίστηκε με μια τάφρο που θα μπορούσε να είχει δημιουργηθεί από ένα τεράστιο τρακτέρ. Στην πραγματικότητα, όμως, ήταν ένα διπλό χαντάκι που πλαισίωνε ένα ρωμαϊκό στρατόπεδο. Η γεωμαγνητική έρευνα αποκάλυψε αργότερα ένα στρατιωτικό στρατόπεδο 19,7 στρεμμάτων με περίπου 40 ξύλινους πύργους. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές, που πραγματοποιήθηκαν σε δύο περιόδους υπό την τοπική διεύθυνση του Δρ. Daniel Burger-Völlmecke, αποκάλυψαν περαιτέρω λεπτομέρειες: το στρατόπεδο, που προφανώς προοριζόταν κάποτε ως μια σταθερή κατασκευή, δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Εκεί βρισκόταν μόνο ένα μόνιμο κτίριο, αποτελούμενο από αποθήκες. Οι 3.000 στρατιώτες που εκτιμάται ότι ήταν εγκατεστημένοι εδώ πιθανότατα έπρεπε να κοιμηθούν σε σκηνές. Τα σημάδια από καύσεις δείχνουν ότι ο καταυλισμός κάηκε μετά από μερικά χρόνια. Μα γιατί?

Ήταν η φοιτητική αρχαιολογική ομάδα, με επικεφαλής τον Frederic Auth, που αναγνώρισε τη δεύτερη, πολύ μικρότερη κατασκήνωση, που βρισκόταν περίπου δύο χιλιόμετρα μακριά, στην άλλη πλευρά της κοιλάδας Emsbach. Το «Blöskopf» δεν είναι άγνωστη αρχαιολογικά περιοχή: Οι ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν το 1897 αποκάλυψαν επεξεργασμένο αργυρό μετάλλευμα, εγείροντας την υπόθεση ότι κάποτε βρισκόταν εκεί ένα ρωμαϊκό μεταλλουργείο. Η υπόθεση υποστηρίχθηκε περαιτέρω από την ανακάλυψη θεμελίωσης τοίχων, υπολειμμάτων πυρκαγιάς και μεταλλικών σκωριών. Για πολύ καιρό εικαζόταν ότι τα έργα εξόρυξης συνδέονταν με το Limes Germanicus, που χτίστηκαν περίπου 800 μέτρα ανατολικά γύρω στο 110 μ.Χ. Αυτές οι υποθέσεις, που θεωρούνταν έγκυρες για δεκαετίες, έχουν πλέον διαψευσθεί: ο υποτιθέμενος κλίβανος στην πραγματικότητα αποδείχθηκε ότι ήταν το παρατηρητήριο ενός μικρού στρατοπέδου που φιλοξενούσε περίπου 40 άνδρες. Πιθανότατα πυρπολήθηκε εσκεμμένα πριν η φρουρά εγκαταλείψει το στρατόπεδο. Η εντυπωσιακή ξύλινη αμυντική κατασκευή ανακαλύφθηκε κυριολεκτικά την προτελευταία ημέρα των ανασκαφών – μαζί με ένα νόμισμα που κόπηκε το 43 μ.Χ., απόδειξη ότι η κατασκευή δεν θα μπορούσε να είχε κατασκευαστεί σε σχέση με το Limes Germanicus.

[Credit : C. Mischka, FAU Erlangen-Nuremberg]

Ρωμαϊκές σήραγγες που βρίσκονται πάνω από τα αποθέματα αργύρου

Γιατί όμως οι Ρωμαίοι απέτυχαν να ολοκληρώσουν το μεγάλο στρατόπεδο, αντ' αυτού επέλεξαν να εγκαταλείψουν και τις δύο περιοχές μετά από μερικά χρόνια; Σε τι χρησίμευαν οι εγκαταστάσεις; Οι αρχαιολόγοι βρήκαν μια πιθανή ένδειξη στα γραπτά του ιστορικού Τάκιτου: Περιγράφει πώς, υπό τον Ρωμαίο κυβερνήτη Curtius Rufus, οι προσπάθειες εξόρυξης αργύρου στην περιοχή απέτυχαν το 47 μ.Χ. Η απόδοση ήταν απλώς πολύ χαμηλή. Στην πραγματικότητα, η ομάδα των αρχαιολόγων της Φρανκφούρτης κατάφερε να εντοπίσει ένα σύστημα φρεατίου-σήραγγας που υποδηλώνει τη ρωμαϊκή προέλευση. Η σήραγγα βρίσκεται λίγα μέτρα πάνω από το πέρασμα του Bad Ems, το οποίο θα επέτρεπε στους Ρωμαίους να εξορύξουν ασήμι για έως και 200 χρόνια –  αν το γνώριζαν. Στο τέλος, το ασήμι εξορύχθηκε μόνο στους μεταγενέστερους αιώνες. Η ελπίδα των Ρωμαίων για μια επικερδή επιχείρηση εξόρυξης πολύτιμων μετάλλων εξηγεί επίσης την παρουσία του στρατιωτικού στρατοπέδου: ήθελαν να μπορούν να αμυνθούν από ξαφνικές επιδρομές – όχι απίθανο σενάριο δεδομένης της αξίας της πρώτης ύλης. «Για να επαληθευτεί αυτή η υπόθεση, ωστόσο, απαιτείται περαιτέρω έρευνα», λέει ο καθηγητής Scholz. Θα ήταν ενδιαφέρον να γνωρίζουμε, για παράδειγμα, εάν το μεγάλο στρατόπεδο περιβαλλόταν επίσης από εμπόδια που προορίζονταν να εμποδίσουν μια εχθρική προσέγγιση. Μέχρι στιγμής, δεν έχουν βρεθεί ξύλινες αιχμές εκεί, αλλά ίχνη θα μπορούσαν ίσως να ανακαλυφθούν σε ξηρότερο έδαφος.

Η εξόρυξη αργύρου διατηρήθηκε για τους επόμενους αιώνες

Το γεγονός ότι οι Ρωμαίοι εγκατέλειψαν απότομα ένα εκτεταμένο εγχείρημα δεν είναι χωρίς προηγούμενο. Αν ήξεραν ότι αιώνες αργότερα, στη σύγχρονη εποχή, 200 τόνοι αργύρου θα εξάγονταν από το έδαφος κοντά στο Bad Ems, ίσως να μην τα είχαν παρατήσει τόσο γρήγορα. Οι στρατιώτες που διατάχθηκαν να σκάψουν τις σήραγγες προφανώς δεν ήταν πολύ ενθουσιασμένοι με τη σκληρή δουλειά: ο Τάκιτος αναφέρει ότι έγραψαν στον αυτοκράτορα Κλαύδιο στη Ρώμη, ζητώντας του να απονείμει εκ των προτέρων τα θριαμβευτικά διακριτικά στους διοικητές, ώστε να μην χρειαστεί να μετατραπούν οι στρατιώτες σε σκλάβοι άσκοπα.

Πηγή: Πανεπιστήμιο Gothe