Η Σμύρνη μέσα από τα χειρόγραφα του Γ. Λαμπάκη

Η έκθεση βασίζεται στο αρχείο της οικογενείας Λαμπάκη, απ’ όπου το κοινό πληροφορείται λεπτομέρειες για τις ελληνικές κοινότητες της Μικράς ...

Η έκθεση βασίζεται στο αρχείο της οικογενείας Λαμπάκη, απ’ όπου το κοινό πληροφορείται λεπτομέρειες για τις ελληνικές κοινότητες της Μικράς Ασίας, τον τρόπο εργασίας του βυζαντινολόγου και τον ρόλο του.

Η περιοδική έκθεση «Η Σμύρνη στις αρχές του 20ου αι. Μέσα από τα μάτια του βυζαντινολόγου Γεωργίου Λαμπάκη», που παρουσιάζεται στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο και θα διαρκέσει έως τις 30 Απριλίου, αποτελεί μία εξαιρετική ευκαιρία να «συναντήσει» κανείς τη Σμύρνη, την πρωτεύουσα της Ιωνίας, μέσω μίας εναλλακτικής οδού, που δεν είναι άλλη από το αρχείο του Γεωργίου Λαμπάκη (1854 - 1914).

«Η έκθεση ήταν καταπληκτική και μας συγκίνησε όλη η ιστορία κρυμμένη πίσω από τις εικόνες», είναι ένα από τα θερμά σημειώματα στο βιβλίο των επισκεπτών, γραμμένο από νεανικό, μάλλον, χέρι. Οι νέοι σε ηλικία επισκέπτες που βγαίνουν από την έκθεση «Η Σμύρνη στις αρχές του 20ού αιώνα. Μέσα από τα μάτια του βυζαντινολόγου Γεωργίου Λαμπάκη», σχολιάζουν όσα είδαν στην αίθουσα, ένα ζευγάρι εστιάζει στο έργο του street artist Σωτήρη Φωκέα, που κλείνει το αφήγημα στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, άλλοι ξαναβλέπουν το 8λεπτο βίντεο «Η Ευρώπη στο κατώφλι του 20ού αιώνα».

Ο Γεώργιος Λαμπάκης φοίτησε στη Ριζάρειο Σχολή και με την προστασία του Κωνσταντίνου Κανάρη σπούδασε στη Θεολογική Σχολή Αθηνών, έπειτα Χριστιανική Αρχαιολογία στα Πανεπιστήμια του Μονάχου, Λειψίας, Ερλάγκεν και Βερολίνου και, πάνω απ’ όλα, έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διάσωση και καταγραφή αρχαίων και βυζαντινών μνημείων, ταξίδεψε σε περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, πέντε φορές επισκέφθηκε τη Σμύρνη, εξέδωσε το βιβλίο «Οι Επτά Αστέρες της Αποκαλύψεως» όπου παρουσιάζονται οι επτά εκκλησίες της Μικράς Ασίας (Εφεσος, Σμύρνη, Πέργαμος, Θυάτειρα, Σάρδεις, Φιλαδέλφεια, Λαοδίκεια).

Στο έργο και στη ζωή του βασίζεται η έκθεση, έχοντας πολύτιμο εργαλείο το αρχείο της οικογένειας Λαμπάκη απ’ όπου το κοινό πληροφορείται λεπτομέρειες για τις ελληνικές κοινότητες της Μ. Ασίας των αρχών του 20ού αιώνα, τον τρόπο εργασίας του βυζαντινολόγου, τον διαμεσολαβητικό του ρόλο ανάμεσα στο ελληνικό κράτος και στον Ελληνισμό της Μ. Ασίας. Παρουσιάζεται μεταξύ άλλων υλικό για τον αστικό χαρακτήρα της Σμύρνης μέσα από χειρόγραφες επιστολές, αναμνηστικές κάρτες, καθώς και πληροφορίες για τις πρωτοποριακές έρευνες του Λαμπάκη, για την ανάδειξη των βυζαντινών μνημείων κ.ά. Ο επίλογος δίνεται με έργο του Σωτήρη Φωκέα, γνωστού ως Soteur, που παρουσιάζει τη Σμύρνη μέσα από την pop art, προτρέποντάς μας να ονειρευτούμε τη Σμύρνη των αρχών του 20ού αιώνα.

Στις επί μέρους θεματικές ενότητες της έκθεσης αναδεικνύονται στοιχεία για την προσωπικότητα του Γεωργίου Λαμπάκη, την τοπογραφία της πόλης της Σμύρνης και την ευρύτερη γεωγραφία της Μικράς Ασίας, τα μνημεία, τους ανθρώπους, τα έθιμα, τα επαγγέλματα, τα σχολεία και τους θεσμούς της πόλης, αλλά και το ρόλο της αρχαιολογίας και των μνημείων για τον Ελληνισμό της Μικράς Ασίας αλλά και της Ελλάδας την συγκεκριμένη περίοδο.

«Οι Επτά Αστέρες της Αποκαλύψεως»

Το έργο, η προσωπικότητα και η δράση του Γεωργίου Λαμπάκη αποτελούν σημαντικό μέρος της έκθεσης -άλλωστε, σε μεγάλο μέρος το σκεπτικό της έκθεσης στηρίζεται στο έργο του «Οι Επτά Αστέρες της Αποκαλύψεως».

Οι επτά αστέρες είναι οι επτά πόλεις της Μικράς Ασίας, που ιδρύθηκαν από τον Απόστολο Παύλο και στις οποίες στάλθηκαν Άγγελοι από τον Ευαγγελιστή Ιωάννη, όταν έγραφε την Αποκάλυψη στο σπήλαιο της Πάτμου. Ο Γεώργιος Λαμπάκης ακολουθεί αυτά τα βήματα. Έρχεται σε επαφή με τις ελληνικές κοινότητες, αποτυπώνει τα αρχαία, τα βυζαντινά και τα νεότερα μνημεία. Μελετά τα μνημεία και με τη δράση του τα αναδεικνύει και φροντίζει για τη διασύνδεση τους με τις ελληνικές κοινότητες της Μικράς Ασίας.

Ο Γεώργιος Λαμπάκης πέθανε το 1914 και επομένως το αρχείο του σταματάει σε αυτή τη χρονολογία. Αξιοποιήθηκε, ωστόσο, και το αρχείο του Γεωργίου Σωτηρίου, που διηύθυνε ανασκαφές στην περιοχή την περίοδο της ελληνικής διοίκησης της περιοχής της Σμύρνης (1919-1922) και έτσι επεκτάθηκε εννοιολογικά η έκθεση έως το 1922.

Οι επισκέπτες της έκθεσης αρχίζουν την πορεία τους συναντώντας την προτομή του Γεωργίου Λαμπάκη και κάποιες γενικές πληροφορίες αλλά και ένα σύντομο εισαγωγικό βίντεο που αναπαράγει τη λογική του βωβού κινηματογράφου με τίτλο «Η Ευρώπη στο κατώφλι του 20ου αιώνα» που αποτυπώνει την ατμόσφαιρα της εποχής.

Στη συνέχεια παρουσιάζεται η ζωή και το έργο του, εκτίθεται το πορτραίτο του φιλοτεχνημένο από τον αδελφό του Εμμανουήλ Λαμπάκη, που ήταν ένας σημαντικός ζωγράφος του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα, μέλος της λεγόμενης «Σχολής του Μονάχου», η αυτοπροσωπογραφία του καλλιτέχνη και για πρώτη φορά το χειρόγραφο της διδακτορικής διατριβής του.

Η επόμενη ενότητα εισάγει με έναν ονειρικό τρόπο στους επτά αστέρες της Αποκαλύψεως, αλλά και στην γενικότερη τοπογραφία της Μικράς Ασίας. Τα έγγραφα και οι καρτ ποστάλ ίπτανται και δημιουργούν μία ονειρική αίσθηση, ενώ ακολουθεί η επόλη της Σμύρνης. Τα κτήρια, η κοινωνία, οι άνθρωποι εμφανίζονται μέσα από επιστολές, εφημερίδες, φωτογραφίες και καρτ-ποστάλ της εποχής των αρχών του 20ου αιώνα. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται φυσικά στο σημαντικότερο τοπόσημο της πόλης, την προκυμαία.

Επόμενος σταθμός για τον επισκέπτη αποτελεί ο τόπος μαρτυρίου του αγίου Πολυκάρπου στο Όρος Πάγος της Σμύρνης. Ο Γεώργιος Λαμπάκης με τις μελέτες, τις ομιλίες και τις ενέργειες του συνέβαλε στην ταύτιση της συγκεκριμένης θέσης αλλά και στη συγκρότηση ενός τόπου μνήμης και αναφοράς για την ελληνική κοινότητα της Σμύρνης. Το 1911 μία επιστολή πληροφορεί το Γεώργιο Λαμπάκη ότι ο χώρος αγοράστηκε από την Ορθόδοξη Μητρόπολη της Σμύρνης. Και αυτή η ενότητα εκπλήσσει τον επισκέπτη με τα έγγραφα να κρέμονται από την οροφή της αίθουσας. Οι προθήκες εστιάζουν στις ελληνικές επιγραφές, που αφορούν ένα μεγάλο τμήμα της συστηματικής έρευνας που πραγματοποίησε ο Γεώργιος Λαμπάκης στην περιοχή.

Η τελευταία ιστορική ενότητα της έκθεσης αναφέρεται στο ρόλο που έπαιξε η αρχαιολογία στο πλαίσιο της Μεγάλης Ιδέας. Οι έρευνες του Γεωργίου Λαμπάκη ήταν πρωτοποριακές για την ανάδειξη των βυζαντινών σπουδών αλλά και των βυζαντινών μνημείων. Την ίδια περίοδο, οι πραγματοποιούνται έρευνες του Giuseppe Gerola στην Κρήτη. Οι ανασκαφές στη Σάμο, την Ολυμπία και τη Μικρά Ασία συμπληρώνουν αυτή την ενότητα. Ως τελευταία ενότητα της έκθεσης αναφέρεται το έργο του Soteur, του Σωτήρη Φωκέα, Όνειρο, το οποίο μας παρακινεί να ονειρευτούμε τη Σμύρνη των αρχών του 20ου αιώνα. Αυτή η Σμύρνη που συνεχίζει να υπάρχει στις μνήμες μας.

Η προετοιμασία της έκθεσης

Εχει σημασία πως ετοιμάστηκε αυτή η έκθεση. Η μουσειολογική και μουσειογραφική προμελέτη και μελέτη πραγματοποιήθηκε από μεταπτυχιακούς φοιτητές του διεπιστημονικού σεμιναρίου του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Διαχείριση Μνημείων: Αρχαιολογία, Πόλη και Αρχιτεκτονική» του ΕΚΠΑ σε συνεργασία με το Βυζαντινό Μουσείο. Ενα ιδιαίτερο πόνημα συνεργασίας του διεπιστημονικού σεμιναρίου του δρος Διονυσίου Μουρελάτου (επιστημονικός σχεδιασμός, γενική επιμέλεια της έκθεσης) με το Αρχείο της Oικογενείας Λαμπάκη και το ΒΧΜ, όπως λέει στην «Κ», εκ μέρους των μεταπτυχιακών φοιτητών του προγράμματος, η αρχιτέκτων Μαρίνα Γαϊταντζή. «Το αρχείο ήταν ψηφιακό και προσβάσιμο. Η προσέγγιση έγινε από μια ενδιαφέρουσα διδακτική μέθοδο στην οποία εργάστηκαν 52 φοιτητές, σε έξι ομάδες για τις έξι ενότητες της έκθεσης. Αυτός ήταν ο κορμός που στήριξε και νοηματικά την προσέγγιση των αρχείων του Γ. Λαμπάκη και αρχιτεκτονικά τη διαμόρφωση του χώρου με συντονιστή τον δρα Μουρελάτο».

Επιστημονικά τεκμηριωμένη έκθεση, ελκυστική στον επισκέπτη θέλει να προσεγγίσει νεότερους επισκέπτες και μέσα από εκπαιδευτικά προγράμματα, συναυλίες, μια παράσταση στο Εθνικό Θέατρο την άνοιξη κ.ά. Από τα ωραία σημεία της, είναι η ονειρική ατμόσφαιρα που δημιουργούν τα αιωρούμενα χειρόγραφα και οι κάρτες από το αρχείο Λαμπάκη.

Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή, The Huffington Post