Ο Μπερνάρ Αρνό με τον Εμανουέλ Μακρόν στα εγκαίνια έκθεσης τέχνηςτου ιδρύματος Loui Vuitton στο Παρίσι. Ο δισεκατομμυριούχος Ζαν Πολ Γκέτι ή...
 |
| Ο Μπερνάρ Αρνό με τον Εμανουέλ Μακρόν στα εγκαίνια έκθεσης τέχνηςτου ιδρύματος Loui Vuitton στο Παρίσι. |
Ο δισεκατομμυριούχος Ζαν Πολ Γκέτι ήταν περίφημος τσιγκούνης. Είχε τοποθετήσει καρτοτηλέφωνο στην έπαυλη του για όποιον καλεσμένο ήθελε να κάνει υπεραστική κλίση και αρνήθηκε να πληρώσει τα λύτρα για έναν απαχθέντα εγγονό για τόσο μεγάλο διάστημα που οι απογοητευμένοι απαγωγείς του ταχυδρόμησαν το αυτί του ομήρου. Ωστόσο, ξόδεψε εκατομμύρια δολάρια για την αγορά έργων τέχνης, και ακόμη περισσότερα για την κατασκευή του Μουσείου Γκέτι στο Λος Άντζελες. Ο ίδιος αποκαλούσε τον εαυτό του “φαινομενικά ανίατα εθισμένο στη συλλογή έργων τέχνης” και έλεγε ότι είχε πολλές φορές ορκιστεί να σταματήσει το συλλέγειν, χωρίς επιτυχία. Φοβούμενος τα αεροπλάνα και πολύ απασχολημένος για να αφιερώσει χρόνο για να ταξιδέψει στην Καλιφόρνια από το Λονδίνο, όπου ζούσε, δεν επισκέφτηκε ποτέ το γεμάτο με έργα τέχνης μουσείο που ο ίδιος είχε αγοράσει.
Ο Γκέτι είναι μόνο ένας από τους πολλούς συλλέκτες στην Ιστορία που στην προσπάθεια τους να ικανοποιήσουν το πάθος τους δεν αρκέστηκαν στη διαρκή έρευνα και τη διάθεση μεγάλων χρηματικών ποσών, αλλά έφτασαν ακόμη και να κλέψουν το αντικείμενο του πόθου τους ή να κινηθούν σε δίκτυα παράνομης διακίνησης και να γίνουν επί της ουσίας κλεπταποδόχοι. Και βεβαίως δεν είναι ο πρώτος, όπως αναφέρει στο εκτενές της άρθρο στην πολιτιστική επιθεώρηση Aeon η επίκουρη καθηγήτρια εγκλημάτων τέχνης στο στο City University της Νέας Υόρκης και συγγραφέας του βιβλίου “Κατοχή: η περίεργη ιστορία των ιδιωτών συλλεκτών” Έριν Τόμσον.
Οι Ατταλίδες ήταν πιθανώς οι πρώτοι συλλέκτες έργων τέχνης που διεκδίκησαν μια βασιλική καταγωγή. Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ένας από τους στρατηγούς του άφησε έναν θησαυρό 9.000 ταλάντων στη φροντίδα του ταμία του Φιλέταιρου στην Πέργαμο. Ο Φιλέταιρος πρόδωσε αμέσως τον κύριό του κλειδώνοντας τις πύλες της πόλης και χρησιμοποιώντας τον θησαυρό για να ιδρύσει το δικό του βασίλειο. Η νέα δυναστεία, γνωστή ως Ατταλίδες, έκανε κάθε δυνατή προσπάθεια για να αποκτήσει όσο το δυνατόν περισσότερα έργα τέχνης κι ο βασιλιάς Άτταλος Α' απογύμνωσε πόλεις και ιερά από αριστουργήματα για να διακοσμήσει την Πέργαμο.
Τέχνη και κυριαρχία
Οι Ατταλίδες λεηλάτησαν τα έργα τέχνης από τις ελληνικές πόλεις, επειδή χρειαζόταν να φαίνονται Έλληνες, και επομένως οι νόμιμοι διάδοχοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου – παρά την προδοσία τους στον στρατηγό του. Οι άλλες δυναστείες που κυβέρνησαν την περιοχή γύρω από τη Μεσόγειο κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου –οι Σελευκίδες, οι Αντιγονίδες και οι Πτολεμαίοι– στην πραγματικότητα κατάγονταν από τους στρατηγούς του Αλεξάνδρου. Θα μπορούσαν έτσι να δικαιολογήσουν τη συνέχιση της κυριαρχίας τους στους γηγενείς πληθυσμούς με τη σύνδεσή τους με τον Μέγα Αλέξανδρο.
 |
| Ο Άτταλος ο Α' απογύμνωσε πόλεις και ιερά από αριστουργήματα για να διακοσμήσει τη Πέργαμο. |
Στο ρου της Ιστορίας, πολλοί ηγέτες, από τον Καρλομάγνο μέχρι τον Σαντάμ Χουσεΐν, ακολούθησαν το παράδειγμα των Ατταλιδών, συλλέγοντας έργα τέχνης για να δικαιολογήσουν την κυριαρχία τους. Σε μικρότερη κλίμακα, μεμονωμένοι συλλέκτες έχουν ενεργήσει από το ίδιο κίνητρο. Για παράδειγμα, ο Γκέτι ήθελε να καθιερωθεί ως καλλιεργημένος Ευρωπαίος και όχι ως άξεστος Αμερικανός, με αποτέλεσμα η πιο σημαντική επένδυση του να γίνει στη δύναμη της τέχνης που συμβάλλει στη διαμόρφωση ταυτότητας.
Κατηγορίες συλλεκτών ανά τους αιώνες
Ποιο είναι όμως εν τέλει το κίνητρό κάποιου που εξελίσσεται σε μανιώδη συλλέκτη;
Η συζήτηση σχετικά με τους λόγους που ωθούν τους ανθρώπους να συλλέγουν έργα τέχνης χρονολογούνται τουλάχιστον από τον 1ο αι. μ.Χ. Ο Ρωμαίος ρήτορας Κουιντιλιανός απέδιδε το συλλέγειν σε “μια επιδεικτική επιθυμία να φαίνονται πρόσωπα ανώτερου γούστου”. Μια
άλλη δημοφιλής εξήγηση είναι το οικονομικό κέρδος καθώς το έργο μπορεί να μεταπωληθεί με τεράστιο κέρδος, να προσφέρει μεγάλες φορολογικές ελαφρύνσεις για τη δωρεά τους σε μουσεία, ενώ μπορεί να λειτουργήσει ως μια μορφή ξεπλύματος βρώμικου χρήματος.
Υπάρχουν και οι συλλέκτες που δεν ενδιαφέρονται καθόλου για το κέρδος. Χρησιμοποιούν τη συλλογή τους ως μέσο δημιουργίας και ενίσχυσης κοινωνικών δεσμών. Κάποιοι άλλοι συλλέκτες βλέπουν τις συλλογές τους ως ένα ακόμη μέσο για να ενισχύσουν την ευρύτερη οικονομική και κοινωνική τους θέση. Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα θα μπορούσε να δει κάποιος το ισχυρό δίδυμο της εποχής μας, τους μεγαλοεπιχειρηματίες και συλλέκτες, Μπερνάρ Αρνό και Φρανσουά Πινό, που έχουν συγκεντρώσει στα χέρια τους κορυφαία έργα τέχνης, τα οποία ουκ ολίγες φορές διαχειρίζονται ως τρόπαια.
Ιδεολόγοι
Μια άλλη κατηγορία συλλεκτών είναι εκείνη των ανθρώπων που έχουν ιδεολογικό υπόβαθρο. Ένας τέτοιος συλλέκτης ήταν ο Πολωνός Έλι Μπορόφσκι. Μια σφραγίδα από την Εγγύς Ανατολή πυροδότησε το ενδιαφέρον του για τη συλλογή αρχαιοτήτων. Παρόλο που ήξερε ότι η σφραγίδα που κράτησε, και τελικά αγόρασε, πιθανότατα δεν αναφερόταν σε βασιλιά του Ισραήλ (όπως είχε αρχικά θεωρήσει) τον έκανε να σχεδιάσει μια συλλογή που με κάποιο τρόπο θα τον συνέδεε με την πολυμελή οικογένεια του, η οποία είχε εξοντωθεί από τους Ναζί και παράλληλα θα ενίσχυε την ιστορικότητα της Βίβλου. Εν τέλει ίδρυσε μουσείο κόστους 12 εκατ. δολαρίων, στην Ιερουσαλήμ με τα 1.700 αντικείμενα της συλλογής του. Σε τέτοιες περιπτώσεις ωστόσο είναι τόσο το πάθος οδηγεί ακόμη και στην παρανομία, σε αγορές από διαβόητους λαθρέμπορους, τροφοδοτώντας τις λαθρανασκαφές και την παράνομη διακίνηση αρχαιοτήτων. Μήπως τελικά τα κίνητρα των συλλεκτών δείχνουν πως το συλλέγειν αποτελεί έναν εθισμό που χρήζει θεραπείας;
Πηγή: Μ. Αδαμοπούλου, Τα Νέα
Δεν υπάρχουν σχόλια