Ένας τεράστιος μαρμάρινος θησαυρός (κουμπαράς) στο Μουσείο της Ακροπόλεως Αθηνών

Σχέδιο: Κωστής Καζαμιάκης Θησαυρός Αφροδίτης Ουρανίας· η κατασκευή. Θέση ευρέσεως: Στις 27 Ιανουαρίου 1988, κατά την κατεδάφιση οικίας ιδιοκ...

Σχέδιο: Κωστής Καζαμιάκης

Θησαυρός Αφροδίτης Ουρανίας· η κατασκευή.

Θέση ευρέσεως:

Στις 27 Ιανουαρίου 1988, κατά την κατεδάφιση οικίας ιδιοκτησίας Ελένης Διαμαντοπούλου, στην οδό Επιχάρμου 19, κοντά στον Άγιο Νικόλαο Ραγκαβά στην Πλάκα, ξεχώρισα από το σωρό των ερειπίων δύο μεγάλους λίθους από πεντελικό μάρμαρο με ασυνήθιστες λαξεύσεις. Τα δύο μάρμαρα μεταφέρθηκαν στην αρχαιολογική αποθήκη της Α΄ Εφορείας Προϊστορικών & Κλασσικών Αρχαιοτήτων, στην οδό Θρασύλλου 20, όπου μετά από καθαρισμό φάνηκε στο μικρότερο επιγραφή που σώζεται ακέραια:

Θησαυρὸς ἀπαρχές ό

Αφροδίτει Οὐρανίαι.

προτέλεια γάμο.

(ακολουθούν τρεις στιγμές (τελείες) η μια πάνω από την άλλη, σε μικρή μεταξύ τους απόσταση και αμέσως δεξιά των τελειών μία κατακόρυφος γραμμή και μία οριζόντια μεσοκάθετος ( με μισό μήκος από την κατακόρυφο). Μετά λοιπόν τις τρεις στιγμές που δείχνουν το τέλος της επιγραφής χαράσσονται αυτές οι δύο κάθετες γραμμούλες, που είναι το σύμβολο μιας αθηναϊκής δραχμής, αξίας όσης το μεροκάματο ενός τεχνίτη της εποχής των αρχών του 4ου αιώνος π.Χ.

Σημειώσεις, σχόλια

-Η επιγραφή και οι λαξεύσεις των δύο μελών που συναρμόζουν, καθορίζουν απόλυτα το είδος του μνημείου: Θησαυρός.

-Το σπίτι όπου βρέθηκε ο Θησαυρός, κτίστηκε σε οικόπεδο μόλις 43 τ.μ. και θεμελιώθηκε πάνω σε τμήμα του Ριζόκαστρου, ενώ το ποσοστό των αρχαίων μελών που χρησιμοποιήθηκαν, φθάνει το 30% του όγκου των λιθοδομών. Τα δύο μέλη του θησαυρού μεταφέρθηκαν από κοντινή θέσης και ενσωματώθηκαν στο Ριζόκαστρο. Αργότερα, κατά την κατασκευή της οικίας όπου τώρα βρέθηκαν, αποτέλεσαν μέρος της βάσης του τοίχου προς την οδό Επιχάρμου.

Σχέδιο: Κωστής Καζαμιάκης

Υφισταμένη κατάσταση του μνημείου

-Το μνημείο αποτελείται από δύο μεγάλους ορθογώνιους λίθους πεντελικού μαρμάρου και σώζεται σε καλή κατάσταση. Οι όψεις διατηρούν στη μεγίστη επιφάνειά τους τα ίχνη λεπτών εργαλείων λαξεύσεως -λαμάκι, ντισλιδάκι και λεπτό βελόνι ενώ τα γράμματα λαξεύτηκαν με «γλώσσα».

-Στην εμπρόσθια όψη του άνω λίθου, η επιγραφή διατάσσεται σε τρεις γραμμές στοιχηδόν, με διάστιχο 0,015 μ. και γράμματα ύψους 0,017-0,020 μ. και πάχους περίπου 0,002 μ. Στις πλάγιες όψεις διακρίνονται τα ίχνη των δύο απολαξευμένων, σε δεύτερη χρήση, αγκώνων ανυψώσεως, απαραιτήτων για τη λειτουργία του θησαυρού.

-Από το 1980, κυρίως μετά το 1985, σημειώνεται μεγάλη οικοδομική δραστηριότητα στην Πλάκα. Τις άδειες κατεδαφίσεως ή ανοικοδομήσεως εκδίδει το Γραφείο Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. Πλάκας που λειτουργεί από τον Οκτώβριο 1982, στην οδό Μενάνδρου 6. Πριν εκτελεσθεί οποιαδήποτε οικοδομική εργασία διενεργείται έλεγχος από τις αρμόδιες για την περιοχή Αρχαιολογικές Εφορείες.

-Το μεσαιωνικό τείχος των Αθηνών( Ριζόκαστρο), στα «ριζά» της Ακροπόλεως, στο σύνολό του σχεδόν δομήθηκε από αρχαία μέλη και αποτέλεσε «αποθήκη υλικών» για το κτίσιμο των σπιτιών πάνω και γύρω του, σε επόμενες οικοδομικές φάσεις. Για το Ριζόκαστρο βλ. Ε. Μακρή - Κ. Τσάκος - Α. Βαβυλοπούλου-Χαριτωνίδου, Δελτίο Χ.Α.Ε. ΙΔ' (1987-1988)329-366.

-Πολλά σπίτια της Πλάκας εδράζονται σε μνημεία και όλα σχεδόν έχουν λίθινες τοιχοποιίες στις οποίες το αρχαίο υλικό αφθονεί. Θραύσματα αρχιτεκτονικών μελών, γλυπτών και επιγραφών προσέφεραν την εύκολη λύση στη δόμηση των κτισμάτων της Πλάκας επί αιώνες. Η Ακρόπολη και τα μνημεία της «παραχώρησαν» το περισσότερο υλικό, αλλά αρχαία μέλη μεταφέρθηκαν στην Πλάκα και από την Αγορά, τον Κεραμεικό, το Στάδιο, το Ολυμπιείο, το λόφο του Φιλοπάππου και άλλες θέσεις με αρχαία ή νεώτερα μνημεία. Τα σπόλια κτίστηκαν κυρίως στις όψεις, επειδή είχαν καλολαξευμένες επιφάνειες, ενώ ως «γέμισμα» χρησιμοποιήθηκαν αργοί λίθοι και «τυφλά» μαρμάρινα θραύσματα αρχιτεκτονικών μελών ή γλυπτών καθώς και θραύσματα από το βράχο της Ακροπόλεως. Χειρότερη τύχη είχαν τα μάρμαρα που κατέληξαν στο καμίνι για παραγωγή ασβέστου.

-Υπέρ της απόψεως ότι τα δύο μέλη μεταφέρθηκαν από κοντινή θέση κατά συνέπεια, και η αρχική θέση του θησαυρού της Αφροδίτης πρέπει να βρίσκεται κάπου κοντά και σε υψηλότερη στάθμη, στη Β-ΒΑ κλιτύ της Ακροπόλεως – συνηγορούν δύο λόγοι: πρώτον, ότι διασώθηκαν λεπτές λαξεύσεις στο μνημείο και δεύτερον, το μέγεθος των δύο λίθων απέτρεπε μακρές μετακινήσεις σε μια εποχή μέτριας τεχνικής κατάρτισης.

-Το σπίτι είχε έναν όροφο και είσοδο από την οδό Στράτωνος και δύο ορόφους προς την οδό Επιχάρμου, με παράθυρα και αυλόπορτα που οδηγούσε στη δεύτερη εσωτερική είσοδο. Η σύνθεση του σπιτιού προέκυψε από μια άριστη κτιριολογικά λύση, άξια θαυμασμού όπως στα περισσότερα Πλακιώτικα σπίτια- όπου σε λιγότερο από 50 τ.μ. διαμόρφωνε σε δύο επίπεδα πολλούς εσωτερικούς χώρους με άπλετο φως και θέα, καθώς και μικρή αυλή. Η κατεδάφιση των περισσοτέρων σπιτιών της Πλάκας και η ανέγερση νέων, με κατάχρηση των δυνατοτήτων του οπλισμένου σκυροδέματος, η κατάργηση των αυλών και η αύξηση του ύψους των νέων κτιρίων (λόγω της κλίσεως του εδάφους, «παίρνουν» ύψος οικοδομής από το υψηλότερο σημείο κερδίζοντας έτσι όροφο που «δεν μετρά στο συντελεστή») αλλάζουν σταδιακά το χώρο. Η εικόνα της Πλάκας από το βράχο της Ακροπόλεως, με το κεραμιδί των στεγών και το πράσινο των αυλών, σιγά σιγά χάνεται.

- Η αντιστοιχία των σημερινών εργαλείων με τα αρχαία λιθουργικά σιδήρια είναι η εξής: γλώσσα, ο αρχαίος κολαπτήρ: «δι' αὐτοῦ ἐνεκολάπτοντο τὰ γράμματα τῶν ἐπιγραφῶν» λαμάκαι το αρχαίο λε(ί)στριον ή λεία, ή (υποκ. του λίστρου), για την τελική διά κρούσεως λείανση της επιφάνειας του λίθου. Ντισλιδάκι, το αρχαίο ξοίδιον (υποκ, του ξοίς), για την διαμόρφωση της τελικής επιφάνειας του λίθου βελόνι, λεπτό ή χονδρό, ο αρχαίος κοπεύς. (Αναστάσιος Ορλάνδος: Τα υλικά δομῆς τῶν ἀρχαίων Ελλήνων, τεύχ. 2, Αθήναι 1958, σσ. 116-126).

-Οι όψεις χαρακτηρίζονται συμβατικά «εμπρόσθια και πίσω όψη», σε σχέση με τη σωζόμενη επιγραφή. Πρέπει να σημειωθεί ότι δεν αποκλείεται η ύπαρξη δεύτερης επιγραφής στην αντίστοιχη θέση της πίσω όψεως του μνημείου, που δεν σώζεται.

-Η επιγραφή χρονολογεί το μνημείο περίπου το 400 π.Χ.

-Με βάση τα γνωστά στοιχεία, δηλαδή αφ' ενός τις διαστάσεις μελών, κενών και νομισμάτων, και αφ' ετέρου τα ειδικά βάρη του πεντελικού μαρμάρου και των μετάλλων, υπολογίστηκαν τα μεγέθη που αναφέρω, με την εξής σειρά: α) όγκος και β) βάρος μελών, γ) όγκος κενών, δ) όγκος και ε) αριθμός νομισμάτων (ιδανική και πραγματική χωρητικότητα).

Ευχαριστώ τους Β. Αναστασιά, J. Binder, Μ. Κορρέ, D.M. Lewis, Α. Νάνο, Ισμήνη Τριάντη και την Ιωάννα Μαρίνα Γαλάνη – Καζαμιάκη.

Κ. Καζαμιάκης, Αρχιτέκτων, Ιστορικός Αρχιτεκτονικής, Ιστορικός Τέχνης.

Ιωάννα Μαρίνα Γαλάνη- Καζαμιάκη, Αρχαιολόγος

Πηγή: Κ. Καζαμιάκης, Ι.Μ. Γαλάνη- Καζαμιάκη, Εφημερίδα των Συντακτών