Tι συμβαίνει με το Μουσείο Μαρία Κάλλας; Οι υπεύθυνοι σχολιάζουν τα λάθη στα εκθέματα

Τα λάθη είναι σοβαρά όταν πρόκειται για ένα μουσείο δημοτικό, ακόμα και αν απευθύνεται «στο ευρύ κοινό και όχι στους φανατικούς της Κάλλας»....

Τα λάθη είναι σοβαρά όταν πρόκειται για ένα μουσείο δημοτικό, ακόμα και αν απευθύνεται «στο ευρύ κοινό και όχι στους φανατικούς της Κάλλας».

Τον γύρο των social media κάνουν από χθες μια σειρά από αναρτήσεις που αναφέρονται σε σοβαρά λάθη και παραλείψεις στην παρουσίαση των εκθεμάτων του μουσείου που εγκαινιάστηκε την προηγούμενη εβδομάδα.

Η Μαρία Κάλλας όσο ζούσε τρελαινόταν με την υποψία ότι την εκμεταλλεύονται, ακόμα και όταν κάποιος στεκόταν δίπλα της για να ποζάρει για μια φωτογραφία.

Μοιάζει να έχει ρίξει μια κατάρα σε όσους πατάνε μέχρι σήμερα πάνω στο όνομα και τον μύθο της, ενώ κόπτονται για την ελληνικότητα της ντίβας και την πολιτιστική κληρονομιά που μας κληροδότησε.

Το πρώτο μουσείο στον κόσμο αφιερωμένο στη Μαρία Κάλλας είναι πλέον γεγονός. Μετά από πολυετείς καθυστερήσεις, γραφειοκρατικά εμπόδια και αναβολές, το Μουσείο Μαρία Κάλλας άνοιξε την προηγούμενη εβδομάδα τις πόρτες του για να υποδεχθεί τους πρώτους επισκέπτες. Κάπως βεβιασμένα ωστόσο, απ’ ό,τι φαίνεται, γιατί πώς να δικαιολογήσει κάποιος τα λάθη που συνοδεύουν ηχητικά και οπτικά ντοκουμέντα ενός νέου μουσείου το οποίο επιδιώκει να φανεί αντάξιο της φήμης της διεθνούς Ελληνίδας καλλιτέχνιδος και τοπόσημο της πόλης των Αθηνών, όπως σχολίασε ο Γιάννης Πανταζόπουλος στην παρουσίαση του μουσείου.

Τα λάθη φυσικά είναι ανθρώπινα, αλλά η απάντηση «και αν κάναμε και κάποιες αστοχίες, συγχωρήστε μας... ακούμε όμως και διορθώνουμε» από ανθρώπους που εργάσθηκαν και πήραν αμοιβή για τις υπηρεσίες τους στο μουσείο δεν τα δικαιολογεί.

Το ευρύ κοινό, που φυσικά δεν θα μπορούσε να παρατηρήσει τα λάθη, οφείλει ο κάθε φορέας και αρμόδιος που σέβεται τον εαυτό του να το ενημερώνει σωστά, με σεβασμό και ακρίβεια. 

Στη μελετητική ομάδα που αποτελείται από την Ανδρομάχη Γκαζή, καθηγήτρια Μουσειολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, την Ερατώ Κουτσουδάκη, αρχιτέκτονα-μουσειολόγο και τον Αλέξανδρο Χαρκιολάκη, διευθυντή του Συλλόγου Φίλων της Μουσικής, ανήκει προφανώς και η ανακοίνωση του μουσείου «Μαρία Κάλλας» που γράφει: «Ιδιαίτερα ευχαριστούμε όσους μπήκαν στον κόπο να μας επισημάνουν ορισμένα παροράματα, τα οποία ήδη αξιολογούμε ώστε να προχωρήσουμε άμεσα σε τροποποιήσεις ή διορθώσεις».

Γενική άποψη Α' ορόφου Μουσείου Μαρία Κάλλας. [Credit: Βαγγέλης Πατσιάλος]

Τα λάθη είναι σοβαρά όταν πρόκειται για ένα μουσείο δημοτικό, ακόμα και αν απευθύνεται «στο ευρύ κοινό και όχι στους φανατικούς της Κάλλας», όπως μου είπε ένας εκ των συντελεστών που θέλει να διατηρήσει την ανωνυμία του, ενώ με παραίνεσε «να μη χάνω το νόημα». Ωστόσο και το ευρύ κοινό, που φυσικά δεν θα μπορούσε να παρατηρήσει τα λάθη, οφείλει ο κάθε φορέας και αρμόδιος που σέβεται τον εαυτό του να το ενημερώνει σωστά, με σεβασμό και ακρίβεια. 

«Θα προτιμούσα να τα βρω όλα υπέροχα και να μη χρειάζεται να γκρινιάζω» λέει ο νομικός Φώτης Καραγιαννόπουλος, άριστος γνώστης της όπερας και της καλλιτεχνικής διαδρομής της Μαρίας Κάλλας, που επισκέφθηκε το μουσείο και εντόπισε λάθη σοβαρά που παρουσιάζονται ως «παροράματα» στην ανακοίνωση του μουσείου.

Ο κ. Καραγιαννόπουλος μιλά για ασυγχώρητη προχειρότητα σημειώνοντας σε σχετική του ανάρτηση στο Facebook:

«Μπαίνοντας στον 2ο όροφο περιμένει τον επισκέπτη μια εγκατάσταση-tribute σε 3 απ’ τους πιο σημαντικούς, αν όχι τους πιο σημαντικούς ρόλους της Κάλλας: τη Νόρμα, τη Βιολέτα από την Τραβιάτα και την Τόσκα. Στον αφιερωμένο στη Νόρμα χώρο ακούγεται προφανώς η Κάλλας να τραγουδάει την Casta Diva. Η επιγραφή γράφει ότι η ηχογράφηση που ακούμε είναι από το Λονδίνο το 1952. Έλα όμως που οποιοσδήποτε Callas-fan μπορεί εύκολα να διαπιστώσει ότι αυτή η ηχογράφηση ΔΕΝ είναι απ´ το Λονδίνο το 1952 αλλά προφανέστατα απ’ το Παρίσι το 1958 (η χασμωδία με τη χορωδία είναι θρυλική και όσοι έχουν δει το βίντεο απ’ το Παρίσι, θυμούνται την Κάλλας να σηκώνει το χέρι και να κάνει νόημα στη χορωδία να πάψουν γιατί έχουν «μπει» λάθος).

Δεν γνωρίζω τι συνέβη εδώ. Ίσως υπήρχε η πρόθεση να χρησιμοποιηθεί η Νόρμα του Λονδίνου 1952 (και εύλογα αφού η Κάλλας είναι σε καλύτερη φωνητική κατάσταση) αλλά ίσως επειδή ο ήχος του Παρισιού είναι καλύτερος, να χρησιμοποιήθηκε τελικά αυτή η ηχογράφηση. Σε κάθε περίπτωση η επιγραφή παραμένει λάθος.

Λεπτομέρεια Β’ ορόφου Μουσείου Μαρία Κάλλας. [Credit: Βαγγέλης Πατσιάλος]

Στην είσοδο του 1ου ορόφου υπάρχει μια επιγραφή-χρονολόγιο με τις «εμφανίσεις της Κάλλας ανά τον κόσμο, μια ενδεικτική αποτύπωση». Όποιος έκανε το copy-paste (μάλλον απ´ το βιβλίο του Νικολαΐδη) δεν ήταν πολύ προσεκτικός ή μάλλον δεν καταλάβαινε τι αντέγραφε. Μνημείο ανακρίβειας.

Η Κάλλας το 1973 δεν εμφανίστηκε στου Σικελικούς Εσπερινούς στο Τορίνο, σκηνοθέτησε τους Σικελικούς Εσπερινούς στο Τορίνο. Το 1960 δεν εμφανίστηκε ως Νόρμα στη Σκάλα, ηχογράφησε τη Νόρμα στη Σκάλα για την ΕΜΙ (οπότε δεν λογίζεται ως εμφάνιση). Το 1959 δεν τραγούδησε την Τζοκόντα στη Σκάλα αλλά ηχογράφησε την Τζοκόντα για την ΕΜΙ – η λίστα είναι ατελείωτη, όλες οι ηχογραφήσεις έχουν αποτυπωθεί ως «εμφανίσεις» και το πιο εντυπωσιακό είναι ότι περιλαμβάνουν ρόλους που η Κάλλας τραγούδησε μόνο σε δίσκο και ποτέ στη σκηνή (τη Μανόν Λεσκώ, τη Μιμί στη Μποέμ, τη Νέντα στους Παλιάτσους, την Κάρμεν κλπ.) – μισή βιογραφία της να έχει διαβάσει κανείς, τα γνωρίζει αυτά.

Περνώντας το μνημείο ανακρίβειας, στο δεξί χέρι υπάρχει μια προθήκη με μερικές παρτιτούρες, κάποια μετάλλια κ.λπ.

Η επιγραφή γράφει μεταξύ άλλων: «3. Spartito της Iphigénie en Tauride (Gluck) από το οποίο μελετούσε η Κάλλας». Μόνο που αν πλησιάσει κανείς την προθήκη και δει το σημειωμένο σπαρτίτο, αντιλαμβάνεται ότι: α) το σπαρτίτο είναι από την Τραβιάτα του Βέρντι και όχι από την Ιφιγένεια του Γκλουκ και β) οι σελίδες στις οποίες είναι ανοιγμένο αφορούν σκηνή του έργου στην οποία δεν εμφανίζεται η Κάλλας-Βιολέτα (εν προκειμένω είναι η σκηνή Αλφρέντο και πατρός Ζερμόν και οι πρώτες νότες της άριας του Ζερμόν “Di Provenza”). Τα δε spartiti έχουν μπει ανακατεμένα στην προθήκη, στο 3 αντί για της Ιφιγένειας, μπήκε της Τραβιάτα, στο 5 αντί για του Πειρατή μπήκε της Ιφιγένειας, στο 7 αντί για της Τραβιάτα μπήκε του Πειρατή. You had one job, που λένε…

Προχειρότητας συνέχεια:

• Επιστολή της Ελβίρα ντε Ιντάλγκο στην οποίο απευθύνεται ξεκάθαρα στον σύζυγο της Κάλλας, Τζοβάνι Μπατίστα Μενεγκίνι (“Gentile Signor Meneghini”), αλλά η επιγραφή γράφει «Επιστολή της Ελβίρα ντε Ιντάλγκο προς την Κάλλας 27/6/1949» – ακόμα και η ημερομηνία έχει αποτυπωθεί λάθος αφού είναι 25/6/1949.

• Τηλεγράφημα του Τούλιο Σεραφίν με ημερομηνία 4 Ιανουαρίου 1958. Αγνώστων λοιπών στοιχείων, χωρίς καμιά επεξήγηση. Μα αυτό είναι ένα σημαντικό τηλεγράφημα που απέστειλε ο Σεραφίν τη μεθεπομένη του Σκανδάλου της Ρώμης (02/01/1958) όταν η Κάλλας αποχώρησε μετά την α’ πράξη της Νόρμα αφήνοντας τον Πρόεδρο Γκρόνκι και τους θεατές να περιμένουν.  Ο Σεραφίν ζητάει απ´ την Κάλλας να τον ενημερώσει για την κατάσταση της υγείας της και της υπενθυμίζει ότι «σίγουρα η μεγάλη τέχνη της θα νικήσει στη δύσκολη στιγμή» (certo sua grande arte vincerá duro momento). Το Σκάνδαλο της Ρώμης, όπως συνηθίζεται να αποκαλείται, προκάλεσε σημαντικούς κλυδωνισμούς στην καριέρα της και αποτελεί σταθμό αυτής.

 Παρτιτούρα του «Ριγκολέτο» του Βέρντι από την οποία μελετούσε η Κάλλας. Διεθνές Καλλιτεχνικό Κέντρο Athenaeum Grand Prix Maria Callas. 
[Credit: Βαγγέλης Πατσιάλος] 

Φουλάρι «Fleurs de l’ Opéra» του οίκου Hermès, δημιουργία Julie Abadi, δωρεά από τον Ελληνικό Σύλλογο Μαρία Κάλλας. [Credit: Βαγγέλης Πατσιάλος] 

• Στις χρονολογίες-σταθμό για τη ζωή και την καριέρα της γράφει: «1957: Ρεσιτάλ στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού στην Αθήνα». Δηλαδή απ´ όσα έκανε η Κάλλας το 1957, αυτό ήταν το σημαντικότερο; Όχι η Άννα Μπολένα σε σκηνοθεσία Βισκόντι στη Σκάλα; Όχι η Ιφιγένεια του Γκλουκ στη Σκάλα, πάλι σε σκηνοθεσία Βισκόντι, όχι η Υπνοβάτιδα σε τουρνέ με τη Σκάλα σε Εδιμβούργο και Κολωνία (του Βισκόντι και αυτή);

• Αυτό το φουλάρι Hermès σχεδιασμένο απ´ την Julie Abadie (και όχι Abadi) τι δουλειά έχει στα εκθέματα; Ανήκε στην Κάλλας; Όχι. Είναι εμπνευσμένο απ´ την Κάλλας; Όχι. Μπορεί κανείς να το αγοράσει από το ebay για 200$; Ναι. Δεν έχει καμία θέση στο μουσείο και υποψιάζομαι ότι είναι κάποιο καπρίτσιο του «Συλλόγου Μαρία Κάλλας» (…)».

Η επιμελήτρια της έκθεσης Ερατώ Κουτσουδάκη μου είπε σήμερα ότι στην κατοχή του μουσείου υπάρχουν πολύ περισσότερα αντικείμενα από αυτά που έχουν εκτεθεί. Όμως το μουσείο επέλεξε να αφιερώσει τον τρίτο του όροφο χωρητικότητας 100 τ.μ. περίπου σε πριβέ εκδηλώσεις, σεμινάρια, masterclasses, παρουσιάσεις, workshops, μουσικές βραδιές κ.λπ. Δηλαδή, με άλλα λόγια, χρησιμοποιούμε το όνομα «Μαρία Κάλλας» και τη θέση του ακινήτου «με υπέροχη θέα προς την Ακρόπολη και τις παρυφές της Πλάκας» για καλό σκοπό, αλλά ας μη γελιόμαστε ότι θα περιηγηθούν οι καλεσμένοι κάθε εκδήλωσης υποχρεωτικά και στο μουσείο πριν από την πριβέ βραδιά τους.

Ο Βασίλης Λούρας, υπεύθυνος Προβολής, Επικοινωνίας & Τύπου της Εθνικής Λυρικής Σκηνής που συνσκηνοθετεί με τον Μιχάλη Ασθενίδη το ντοκιμαντέρ της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (ΕΛΣ) για τη Μαρία Κάλλας –σε δική του έρευνα και σενάριο–, βλέποντας σε φωτογραφίες από την ανάρτηση του Φώτη Καραγιαννόπουλου, τον πίνακα του μουσείου με την «ενδεικτική αποτύπωση» των εμφανίσεων της Κάλλας, με έκπληξη παρατήρησε την υποτίμηση ή και απόκρυψη της σχέσης της με την Εθνική Λυρική Σκηνή, κατά τα χρόνια 1940-1945.

H LiFO ζήτησε από τον κ. Λούρα μια δήλωση σχετικά με την ορθότητα και την ακρίβεια των πληροφοριών που αναγράφονται σχετικά με τη σχέση της Μαρίας Κάλλας και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.

«Για την κορυφαία καλλιτέχνιδα της όπερας η ιστορία έχει γράψει ότι ξεκίνησε από τη Λυρική Σκηνή της Ελλάδος, η οποία είχε ιδρυθεί λίγους μήνες πριν η Κάλλας υπογράψει το συμβόλαιό της. Πώς είναι δυνατόν ένα μονοθεματικό μουσείο να μην έχει επιβεβαιώσει τις πληροφορίες που παρουσιάζει στο κοινό; Υπάρχουν σπουδαία βιβλία Ελλήνων μελετητών της Κάλλας, τα οποία έχουν καταγράψει όλα τα τεκμήρια από την καριέρα της στην Ελλάδα – αυτή που η ίδια η Κάλλας ανέφερε πάντα ως τη «βάση για τη μεγάλη σταδιοδρομία της» σχολιάζει ο κ. Λούρας κα συνεχίζει:

«Αδυνατώ να κατανοήσω πώς γίνεται να μην αναφέρεται στη λίστα αυτή που έχει αναρτηθεί στο Μουσείο ότι η πρώτη Τόσκα που έκανε η Κάλλας στη ζωή της ήταν παραγωγή της Λυρικής Σκηνής (1942 & 1943), η οποία τότε ακόμα ήταν κομμάτι του Εθνικού Θεάτρου. Φυσικά και ο Φιντέλιο (1944) στο Ηρώδειο και ο Ζητιάνος Φοιτητής (1945) στο θερινό θέατρο της Λεωφόρου Αλεξάνδρας ήταν παραστάσεις της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, αλλά επίσης αυτό επιλέγεται να μην αναφερθεί.

 Ρουχισμός και αξεσουάρ της Μαρίας Κάλλας από τη συλλογή του Κωνσταντίνου και της Βικτωρίας Πυλαρινού. [Credit: Βαγγέλης Πατσιάλος] 

Κοστούμι από την παράσταση «Νόρμα» (Επίδαυρος, 1960) από την συλλογή του υπουργείου Πολιτισμού. Ρουχισμός και αξεσουάρ της Μαρίας Κάλλας από τη συλλογή του Κωνσταντίνου και της Βικτωρίας Πυλαρινού. 
[Credit: Βαγγέλης Πατσιάλος] 

Μια ακόμα ανακρίβεια της λίστας είναι ότι ο Πρωτομάστορας του Μανώλη Καλομοίρη (1944) παρουσιάστηκε στο Εθνικό Θέατρο. Φυσικά η πραγματικότητα είναι ότι η παράσταση ανέβηκε στο Ηρώδειο. Πολύ φοβάμαι το συνδέουν –λανθασμένα φυσικά– με την προηγούμενη παραγωγή του Πρωτομάστορα που είχε παρουσιαστεί το 1943 στο Τσίλερ της Αγίου Κωνσταντίνου, στην οποία όμως η Κάλλας δεν ερμήνευε τον πρωταγωνιστικό ρόλο της Σμαράγδας, αλλά συμμετείχε στο ιντερμέδιο.

Ακόμα και για τις ιστορικές παραστάσεις της Επιδαύρου, τη Νόρμα (1960) και τη Μήδεια (1961), πάλι δεν αναφέρεται ότι είναι οι δύο παραγωγές της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, για τις οποίες μάλιστα η Κάλλας προσέφερε την αμοιβή της για να δημιουργηθεί θεσμός υποτροφιών νέων καλλιτεχνών της όπερας “σε ανταπόδοση προς τη βοήθεια που της είχε προσφέρει η Λυρική το 1940”, όπως η ίδια έχει δηλώσει!

Πιστεύω ακράδαντα ότι ένα ελληνικό μουσείο για την Κάλλας θα όφειλε να τονίζει την ελληνικότητά της, αλλά και τον τρόπο που η ζωή και η καριέρα της καθορίστηκε από τη σχέση της με τους ελληνικούς πολιτιστικούς / εκπαιδευτικούς φορείς – την Εθνική Λυρική Σκηνή, το Ωδείο Αθηνών, το Εθνικό Ωδείο» αναφέρει στη δήλωσή του.

Πηγή: Αργ. Μποζώνη, LiFO