Οι αριστοκράτες της Αιγιάλειας – Η αποκάλυψη του σπουδαίου λατρευτικού κέντρου της αρχαίας Ελίκης

Χάλκινο ειδώλιο ζώου, πιθανότατα σκύλου από την ανασκαφή των αρχαιολογικών στρωμάτων του 8ου αι. π.Χ. Είχαν την οικονομική δυνατότητα να διο...

Χάλκινο ειδώλιο ζώου, πιθανότατα σκύλου από την ανασκαφή των αρχαιολογικών στρωμάτων του 8ου αι. π.Χ.

Είχαν την οικονομική δυνατότητα να διοργανώνουν προς τιμήν του θεού πολυδάπανους ιππικούς αγώνες, με το αντίστοιχα πολύτιμο έπαθλο, έναν τρίποδα, να παραπέμπει στα ομηρικά έπη και στα δώρα που ανταλλάσσονταν μεταξύ των ηρώων του.

Προσέφεραν αναθήματα, που τιμούσαν την θεότητα αλλά και επισήμαιναν την δική τους εξέχουσα θέση στην κοινότητα. Και ασφαλώς κατείχαν αντικείμενα κύρους ως σύμβολα εξουσίας, που επιβεβαίωναν την  κυριαρχία τους.   Όλα τα στοιχεία, που δείχνουν την ύπαρξη μιας άρχουσας τάξης αρίστων στην περιοχή της αρχαίας Ελίκης στον 8ο  π.Χ. αιώνα αποκαλύπτονται  από την αρχαιολογική έρευνα, που διενεργείται στα Νικολέικα Αιγιάλειας, όπου έχει έρθει στο φως ένας αψιδωτός ναός των Γεωμετρικών και Αρχαϊκών Χρόνων, αφιερωμένος στον Ελικώνιο Ποσειδώνα, με προϋπάρχοντα βωμό αλλά και δύο ακόμη κτήρια που εντοπίσθηκαν πρόσφατα.

«Πρόκειται για τις  λατρευτικές πρακτικές από το μοναδικό αυτό ιερό, που αποδεικνύουν την δυναμική της κοινωνίας της Αχαΐας των πρώιμων ιστορικών χρόνων και την αλληλεπίδρασή της με τα μεγάλα πανελλήνια ιερά της Ολυμπίας και των Δελφών», όπως είπε στην χθεσινή ομιλία της στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, η γενική διευθύντριά του δρ Αναστασία Γκαδόλου.

Παρουσίαση, που έγινε από κοινού με την προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηλείας  δρα Ερωφίλη Κόλια, με την συνεργασία των δύο αρχαιολόγων στο ερευνητικό πρόγραμμα του λατρευτικού κέντρου της αρχαίας Ελίκης να έχει δώσει ως σήμερα εξαιρετικά αποτελέσματα. Με σημαντική ανάμεσά τους, την τεκμηρίωση όλων των διαφορετικών χρονολογικών φάσεων αυτού του κέντρου λατρείας.

Οι αρχαιολόγοι Αναστασία Γκαδόλου και Ερωφίλη Κόλια

Η καταστροφή από σεισμό

«Η ιδιαίτερη σημασία του ιερού στα Νικολέικα έγκειται στο γεγονός, ότι σώζονται ουσιαστικά όλα τα στάδια της εξέλιξης ενός πανάρχαιου χώρου λατρείας, που αρχικά ήταν υπαίθριο και στη συνέχεια, στην μετάβαση από την  υστερο-γεωμετρική εποχή στην πρώιμη αρχαϊκή μετατράπηκε σε ναό», όπως είπε η κυρία Γκαδόλου.

Αυτό δείχνουν άλλωστε, όλα τα ευρήματα είτε πρόκειται για κτήρια είτε κινητά, επιβεβαιώνοντας  ότι στη θέση αυτή υπήρχε ένα σημαντικό ιερό της Ελίκης, με συνεχή λειτουργία από τον 9ο π.Χ. έως τον 4ο π.Χ. αιώνα. Ώσπου η πόλη να καταστραφεί ολοσχερώς δηλαδή, το 373/2 π.Χ. από έναν μεγάλο σεισμό, που την εξαφάνισε από τον χάρτη, χωρίς η ακριβής της θέση να έχει εντοπισθεί ως σήμερα.

Στα ανατολικά του ποταμού Σελινούντα και δυτικά του Κερυνίτη εκτεινόταν η χώρα της αρχαίας Ελίκης, αυτής της σημαντικής πόλης της Αιγιάλειας, όπως ανέφερε ο Παυσανίας.  Και πιο συγκεκριμένα βρισκόταν, σύμφωνα με τον ίδιο σε απόσταση 40 σταδίων (περίπου 7,2 χλμ.) από το Αίγιο.

Πλήθος πλημμυρών απειλούσε την περιοχή εξάλλου, φαινόμενο συχνό και στην νεώτερη εποχή, κάτι που πιστοποιείται από τα ευρήματα των ανασκαφών.  Και είναι πραγματικά αξιοθαύμαστο, όπως επισημαίνουν οι δύο αρχαιολόγοι,  ότι παρά τις συχνές φυσικές καταστροφές, οι κάτοικοι δεν εγκατέλειψαν την περιοχή τους, αλλά αντίθετα συνέχιζαν να επισκευάζουν τα κτήρια ή να κτίζουν καινούργια. Γεγονός, που αντικατοπτρίζει και πιστοποιεί την επιθυμία αλλά και την αγωνία τους να διαφυλάξουν τον τόπο, που γι΄αυτούς ήταν ιερός.

Άποψη του ναού της Γεωμετρικής εποχής

Ο Ελικώνιος Ποσειδώνας

Το 2004 άρχισε η ανασκαφή από την Αναστασία Γκαδόλου και την Ερωφίλη Κόλια σε οικόπεδο, στα δυτικά της σημερινής κοίτης του ποταμού Κερυνίτη, σε μια πεδινή έκταση, που εκτείνεται ως τη θάλασσα και σε σημείο, που δεν είχαν εντοπισθεί έως τότε  αρχαιότητες. Ο ναός, ένα αψιδωτό κτήριο, που είχε ξύλινους κίονες και εδραζόταν σε λίθινες βάσεις, παρουσιάζοντας όλα τα κύρια χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής του τέλους του 8ου π.Χ. αιώνα, αποκαλύφθηκε αμέσως.

Στο κέντρο του, κάτω από το υπερυψωμένο στο σημείο αυτό δάπεδό του, εντοπίσθηκε, μάλιστα, το 2006 και μία τετράπλευρη, πλινθόκτιστη κατασκευή, που ήταν ένας βωμός παλαιότερος του ναού, αφού χρονολογείται στα μέσα 8ου π.Χ. αιώνα.

Όσον αφορά την θεότητα, που λατρευόταν σ’ αυτόν τον ναό, η δύο αρχαιολόγοι συγκλίνουν  στον Ποσειδώνα, τον Ελικώνιο Ποσειδώνα εν προκειμένω, καθώς από τις αρχαίες πηγές είναι γνωστή η πανάρχαιη λατρεία του στην Ελίκη, για την οποία κάνει μνεία και ο Όμηρος στην Ιλιάδα.

Αναπαράσταση του ναού της Γεωμετρικής εποχής (αξονομετρικό σχέδιο: Νίκος Πετρόπουλος)

«Οι πήλινοι τροχοί από άρματα (του 700 π.Χ. περίπου), τα ειδώλια ίππων, καθώς και μία παράσταση αρματοδρομίας πάνω στο πήλινο ομοίωμα της στέγης ενός οικίσκου είναι ευρήματα που συνηγορούν σ’ αυτήν την πιθανότητα»,  όπως λέει η κυρία Γκαδόλου.

Η ελίτ θεματοφύλακας

Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι  αυτό το ομοίωμα δίρριχτης στέγης, διακοσμημένο με την εμπίεστη τεχνική, το οποίο χρονολογείται γύρω στο 725-700 π.X. «Αυτό το ομοίωμα το έχω χαρακτηρίσει ως  ένα μέσο χειραγώγησης της κοινότητας», σημειώνει η ίδια για το συγκεκριμένο εύρημα, που σχετίζεται με τον βωμό εντός του ναού, «καθώς μας έχει οδηγήσει σε πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα για την πολιτική, οικονομική και κοινωνική κατάσταση της κοινωνίας στην οποία ανήκε το ιερό».

Ελλείψει γραπτών πηγών το χαρακτηρίζει μάλιστα ως «λαλούν σύμβολο», που αντικατοπτρίζει τις τελετουργικές δραστηριότητες στο αχαϊκό ιερό (τέλεση αρματοδρομιών και ανάθεση του επάθλου στη θεότητα), κάτι που υποδηλώνει την ύπαρξη στον 8ο π.Χ. αιώνα μιας οικονομικά εύρωστης αριστοκρατικής τάξης. Και όπως επισημαίνει «Κάποιο μέλος της, που για μένα ήταν ο αρχηγός ενός από τους οίκους της περιοχής, επεδίωξε μέσω του συγκεκριμένου αναθήματος ταυτόχρονα να τιμήσει την λατρευόμενη θεότητα αλλά και να δηλώσει τη δική του εξέχουσα θέση».

Παράσταση με αρματοδρομία, ιππείς αρμάτων και τρίποδα με διπλή σημασία

Η παράσταση με την αρματοδρομία, τους ιππείς αρμάτων και τον τρίποδα με την διπλή σημασία ως έπαθλο αγώνων αλλά και ως ανάθημα στον θεό δημιουργεί κατά την ανασκαφέα την εικόνα μιας ελίτ, που λειτουργούσε ως  θεματοφύλακας του πολιτικού, κοινωνικού, θρησκευτικού και οικονομικού χαρακτήρα της κοινότητας.

«Οι αφηγηματικές παραστάσεις του ομοιώματος, απόλυτα ενταγμένες στην σφαίρα της λατρευτικής εικονογραφίας εκφράζουν αριστοκρατικές αξίες και πιθανόν κρίσιμα στάδια στη ζωή του αρχηγού του οίκου μέσω της  ενασχόλησής του με συγκεκριμένες πράξεις, που αποτελούν σημάδια της ανδρικής κυριαρχίας», λέει η κυρία Γκαδόλου.

Η ύπαρξη μιας επίλεκτης τάξης εξάλλου, πιστοποιείται και με την ανακάλυψη ενός σκαραβαίου, στοιχείο κύρους που δεν ήταν άγνωστο στην περιοχή κατά τον 8ο π.Χ. αιώνα.

Το αέτωμα με τη Γοργώ

Στο μεταξύ η συνέχιση των ανασκαφών οδήγησε στον εντοπισμό δύο κτηρίων ακόμη: Το αρχαιότερο, που είναι επίσης αψιδωτό χρονολογείται στον 8ο π.Χ. ενώ στον 7ο-6ο π.Χ. τοποθετείται ένα ναόσχημο οικοδόμημα με  πήλινα ειδώλια, καθώς και χάλκινη κεφαλή φιδιού ανάμεσα στα ευρήματά του.

Στέγη πήλινου ομοιώματος οικίσκου με εμπίεστη διακόσμηση, από την ανασκαφή του ναού της Γεωμετρικής εποχής

Η τελευταία ημέρα της περσινής ανασκαφής εξάλλου, ήταν ιδιαίτερα γενναιόδωρη, αφού οι ανασκαφείς εντόπισαν ένα πυκνό στρώμα από μεγάλο αριθμό θραυσμένων κεραμίδων, τμήματα πήλινων αρχιτεκτονικών μελών και πήλινες πλάκες με ανάγλυφη διακόσμηση, που θεωρείται ότι ανήκουν σε κάποιον δωρικό ναό του 6ου π.Χ. αιώνα, η ακριβής θέση του οποίου δεν έχει εντοπισθεί προς το παρόν.

Άλλωστε βρέθηκαν και τρεις αποσπασματικά σωζόμενες, πήλινες ανάγλυφες μορφές, που προέρχονται από το αέτωμά του και μπορούν να χρονολογηθούν στο 560-550 π.Χ.

Από την αποκατάστασή τους μάλιστα προκύπτει, ότι στο κέντρο του υπήρχε η Γοργώ όπως δείχνουν θραύσματα από τα πόδια της και το ένα φτερό ενώ στα αριστερά και δεξιά της βρίσκονταν δύο εραλδικές σφίγγες (από τη αριστερή σώζεται το κεφάλι, το φτερό και μικρό τμήμα του σώματος, ενώ από την άλλη μέρος της ουράς και του πίσω τμήματος του κυρτού σώματός της).

Πήλινο φτερό μυθικής μορφής προερχόμενο από αρχιτεκτονικό ανάγλυφο, πιθανώς αέτωμα ναού του 560 -550 π.Χ.

Γενικότερα, στα αναθήματα προς τη θεότητα στην οποία ήταν αφιερωμένος αυτός ο ιερός τόπος συγκαταλέγονται πήλινα και χάλκινα ειδώλια, από τα οποία ξεχωρίζει το χάλκινο ειδώλιο ζώου – πιθανώς σκύλου-  πήλινοι τροχοί αμαξών, χάλκινες πόρπες και περόνες (εξαρτήματα στερέωσης των ενδυμάτων) αλλά και σιδερένια όπλα, ενώ ενδιαφέρον είχε η αποκάλυψη μίας χρυσής ψήφου από περιδέραιο, εύρημα σπάνιο στα ιερά της Αιγιάλειας.

Χάλκινη κεφαλή φιδιού, πιθανότατα από σκήπτρο από την ανασκαφή του κτηρίου της Aρχαϊκής εποχής

Πήλινο ανάγλυφο με μορφή σφίγγας από το αέτωμα δωρικού ναού της Αρχαϊκής εποχής

«Πρόκειται για αναθήματα, που  υποδηλώνουν την εσωτερική δυναμική μίας κοινωνίας, και ένα μοτίβο συμπεριφοράς μίας συγκεκριμένης τάξης, αυτής των αριστοκρατικών γενών του 8ου π.Χ. αιώνα σε ένα λατρευτικό περιβάλλον, που αντικατόπτριζε τις αλλαγές στο κοινωνικοπολιτικό τομέα και τη μεταφορά της λατρευτικής δύναμης από τον οίκο της οικογένειας, στον οίκο του θεού, τόσο στην φυσική όσο και στην συμβολική του μορφή», καταλήγει η κυρία Γκαδόλου. Αλλά πέραν αυτού, το βέβαιο είναι, ότι η περιοχή μπορεί να επιφυλάξει πολλά ακόμη σημαντικά ευρήματα αλλά και εκπλήξεις στο μέλλον.

Πηγή: Μ. Θερμού, MonoNews