Οι θησαυροί της Πύλου

Eντυπωσιακά ευρήματα από τον ασύλητο λακκοειδή τάφο του επονομαζόμενου «Γρύπα Πολεμιστή» στην έκθεση «Πρίγκιπες της Πύλου». [Credit: ΝΙΚΟΣ Κ...

Eντυπωσιακά ευρήματα από τον ασύλητο λακκοειδή τάφο του επονομαζόμενου «Γρύπα Πολεμιστή» στην έκθεση «Πρίγκιπες της Πύλου». [Credit: ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ]

Μπορεί κάποιος να έχει δει σε δημοσιεύματα ορισμένα ευρήματα από τον περίφημο ασύλητο τάφο του λεγόμενου «Γρύπα Πολεμιστή». Φαίνονται θαυμαστά τα πολυτελή κτερίσματα που συνόδευαν στην τελευταία του κατοικία τον ισχυρό άνδρα, ηλικίας 30-35 ετών, που ενταφιάστηκε στο 1450 π.Χ. κοντά στο ανάκτορο του Νέστορος, στον λόφο του Εγκλιανού, στην Πύλο, και του οποίου ο λακκοειδής τάφος ανακαλύφθηκε το 2015 από τους αρχαιολόγους Τζακ Ντέιβις και Σάρον Στόκερ του Πανεπιστημίου του Σινσινάτι, προκαλώντας αίσθηση διεθνώς. Τι γίνεται όμως όταν περίπου 45 από τα εντυπωσιακά ταφικά δώρα του «Γρύπα Πολεμιστή» εκτίθενται στο κοινό για πρώτη φορά; Αναδεικνύεται από ένα τέτοιο σύνολο η πολιτισμική ταυτότητα της μυκηναϊκής Μεσσηνίας, όπως διαμορφώθηκε από τον 17ο μέχρι τον 14ο αιώνα π.Χ., προτού η περιοχή υπαχθεί στο κράτος του Νέστορος τον 13ο αιώνα π.Χ.; 

Χρυσό κύπελλο που βρέθηκε στον μυκηναϊκό τάφο και παρουσιάζεται στην έκθεση «Πρίγκιπες της Πύλου». [Credit: ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ]

Ο λόγος για την περιοδική έκθεση «Πρίγκιπες της Πύλου. Θησαυροί της Υστερης Εποχής του Χαλκού από τη Μεσσηνία», που εγκαινιάστηκε στις 14 Φεβρουαρίου στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσσηνίας, στην Καλαμάτα, από την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη και θα διαρκέσει έως τις 27 Απριλίου. Η «Κ» είχε την ευκαιρία να δει την έκθεση και να διαπιστώσει ότι παρά το εκ των πραγμάτων μικρό της μέγεθος φέρνει ενώπιον του κοινού έναν ολόκληρο κόσμο, με ακμαίες τοπικές ηγεμονίες της μυκηναϊκής Μεσσηνίας. Το αντιλαμβάνεται κανείς από την πρώτη αίθουσα της έκθεσης, με τις πολύχρωμες τοιχογραφίες του ανακτόρου του Νέστορος, κυρίως όμως το επιβεβαιώνει στη μεγαλύτερη δεύτερη, όπου πέραν του «Γρύπα Πολεμιστή» παρουσιάζονται ευρήματα από μυκηναϊκούς τάφους και άλλων «πριγκίπων» της Μεσσηνίας. «Η έκθεση δίνει την ευκαιρία θέασης μοναδικών αντικειμένων», σχολιάζει η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας και γενική επιμελήτρια του εγχειρήματος, Ευαγγελία Μηλίτση-Κεχαγιά, «με έναν καινοτόμο τρόπο μουσειογραφικής προσέγγισης, εμπνευσμένο από το ατέρμονο σχήμα του κύκλου, το σχήμα του θολωτού τάφου».

Μια ολόκληρη εποχή της μυκηναϊκής Μεσσηνίας, με τις ακμάζουσες τοπικές ηγεμονίες κατά την Υστερη Εποχή του Χαλκού, αναδύεται μέσα από τα εκθέματα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Καλαμάτας.

Σπάνια αντικείμενα

Η διαδρομή του επισκέπτη ξεκινάει από την προθήκη του «Γρύπα Πολεμιστή». Εκείνος ο σφραγιδόλιθος από αχάτη, που απεικονίζει μια εντυπωσιακά λεπτομερή σκηνή μάχης, είναι επιτέλους εδώ, μπροστά στα μάτια του συνεπαρμένου επισκέπτη. Το ίδιο και ένα ελεφαντοστέινο αντικείμενο που παρουσιάζει μάχη μεταξύ γρύπα και λιονταριού, ένα περιδέραιο με πλεκτή χρυσή αλυσίδα, αλλά και μια επίσης πολυτελής «ωτογλυφίδα». Οι υπόλοιπες ενότητες περιλαμβάνουν κτερίσματα εξίσου πολύτιμα και περίτεχνα, που όπως εξηγεί η κυρία Μηλίτση-Κεχαγιά, «καταδεικνύουν το πολιτισμικό και εμπορικό δίκτυο που είχε διαμορφωθεί με άλλα κέντρα της μινωικής Κρήτης, της Μεσογείου και της Εγγύς Ανατολής». Ενδεικτικά, τα ευρήματα από τους θολωτούς τάφους VI και VII του Εγκλιανού, που οι αρχαιολόγοι Τζακ Ντέιβις και Σάρον Στόκερ ανασκάπτουν από το 2018, παρουσιάζονται επίσης για πρώτη φορά και περιλαμβάνουν ένα περίαπτο από μπλε υαλόμαζα με οκτάκτινο αστέρι, σύμβολο της Μεσοποτάμιας θεάς Ιστάρ. Ο επισκέπτης θα αντικρίσει επίσης ένα χάλκινο τελετουργικό στέμμα από το Μυρσινοχώρι, με χρυσό ρόδακα (που κάνει και αυτό το ντεμπούτο του και παραπέμπει στα στέμματα μεγάλων οίκων της μεσαιωνικής Ευρώπης), καθώς και πολλά άλλα ιδιαίτερα εκθέματα, που αγγίζουν συνολικά τα διακόσια.

Η πρώτη αίθουσα της έκθεσης περιλαμβάνει πολύχρωμες τοιχογραφίες και αγγεία από το Ανάκτορο του Νέστορος. [Credit: ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ]

«Είναι εκείνο το είδος ευρημάτων και υλικού για το οποίο διαβάζεις όταν είσαι φοιτητής. Αλλά ποτέ δεν φαντάζεσαι ότι θα έχεις την ευκαιρία να το ανακαλύψεις εσύ ο ίδιος και να το μελετήσεις», μας λέει ο Τζακ Ντέιβις αναφερόμενος στον «Γρύπα Πολεμιστή». Ο ενθουσιασμός του αρχαιολόγου για την έκθεση είναι τέτοιος που μαζί με τη σύζυγό του, Σάρον Στόκερ, απαριθμούν όλους τους βασικούς συντελεστές της ανασκαφής του ταφικού μνημείου και ιδιαίτερα τον συντηρητή Αλέξανδρο Ζώκο, ο οποίος έφυγε πρόσφατα από τη ζωή. «Οι καλύτεροι επιστήμονες βρίσκονται πλέον στην Ελλάδα», τονίζει ο Ντέιβις, ενθυμούμενος τα χρόνια που η αρχαιολογία ασκούνταν κυρίως από ξένους, ενώ μνημονεύει και τον Καρλ Μπλέγκεν (1887-1971), που έφερε στο φως το ανάκτορο του Νέστορα και ο οποίος δούλευε με τους… παππούδες των σημερινών συνεργατών του Ντέιβις και της Στόκερ. Οι δύο αρχαιολόγοι εξάλλου ανασκάπτουν πλέον τους τάφους VI και VII του Εγκλιανού, με τον πρώτο ειδικά, λέει η Στόκερ, να παρουσιάζει «συνεχόμενη χρήση και μετά την Εποχή του Χαλκού, μέχρι την περίοδο που η Μεσσηνία ελευθερώθηκε από τη Σπάρτη, κάτι που βοηθάει να κατανοήσουμε τι συνέβη πριν και μετά τη σπαρτιατική κατοχή». Οχι, με τον «Γρύπα Πολεμιστή» δεν έχουν ξεμπερδέψει, καθώς μελετούν την πανοπλία και τους υπόλοιπους σφραγιδόλιθους: «Ανακαλύπτουμε διαρκώς καινούργια πράγματα», υπογραμμίζει ο Ντέιβις. Και όπως επισημαίνει η Στόκερ, το προγραμματισμένο ταξίδι της έκθεσης στις ΗΠΑ «είναι μια εξαίρετη ευκαιρία ώστε το αμερικανικό κοινό να αντιληφθεί τον πλούτο της Εποχής του Χαλκού στην Ελλάδα, ο οποίος δεν περιορίζεται στις Μυκήνες».

Οι «πρίγκιπες της Πύλου» αναμένεται να εκτεθούν στο μουσείο Getty Villa του Λος Αντζελες από τις 25 Ιουνίου έως τις αρχές του 2026, οπότε θα παρουσιαστούν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, από όπου θα καταλήξουν στο ανακαινισμένο έως τότε Αρχαιολογικό Μουσείο της Χώρας στην Πύλο. Το Getty Villa παρέμεινε άθικτο από τις πρόσφατες πυρκαγιές στην περιοχή, όμως εύλογα αναρωτιέται κάποιος αν το μεγάλο εύρος της καταστροφής θα επηρεάσει τα σχέδιά του. «Εργαζόμαστε σαν τα εγκαίνια να πρόκειται να γίνουν κανονικά και είμαι πολύ αισιόδοξη», λέει η Κλερ Λάιενς, επιμελήτρια αρχαιοτήτων του αμερικανικού ιδρύματος, διευκρινίζοντας ωστόσο ότι όταν οι Αρχές επιτρέψουν την πλήρη πρόσβαση στο μουσείο, «θα υπάρχει πολύ καλύτερη εικόνα για τον μελλοντικό προγραμματισμό». Θα είναι πάντως «η πρώτη φορά που θα παρουσιαστεί στη Βόρεια Αμερική μια μεγάλη έκθεση για τον μυκηναϊκό κόσμο, εξ όσων γνωρίζω», σημειώνει η Λάιενς, επισημαίνοντας ότι τα εκθέματα στο Getty Villa θα είναι 230. Θα κατανεμηθούν στις τέσσερις αίθουσες του μουσείου, σε ενότητες για το παλάτι του Νέστορος, τον «Γρύπα Πολεμιστή», καθώς και για τα υπόλοιπα μυκηναϊκά ταφικά μνημεία της περιοχής. «Μουσειογραφικά μιλώντας, θέλουμε να δώσουμε έμφαση και στο τοπίο της Μεσσηνίας, στις αρχαιολογικές θέσεις της και στην τοπογραφία τους, επομένως τα αντικείμενα θα παρουσιαστούν εντός του πλαισίου τους, με μια σύγχρονη, δραματική αισθητική, που θα εμπλέκει τους επισκέπτες στην επιστήμη της αρχαιολογίας», εξηγεί η επιμελήτρια.

Η έκθεση τον Ιούνιο θα ταξιδέψει στο μουσείο Getty Villa του Λος Aντζελες και στις αρχές του 2026 θα επιστρέψει στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, για να καταλήξει στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χώρας.

Ο σφραγιδόλιθος

Σφραγιδόλιθος από αχάτη, που απεικονίζει σκηνή μάχης. Ισως το διασημότερο κτέρισμα του «Γρύπα Πολεμιστή». [Credit: ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ]

Θα δοθεί άραγε έμφαση σε κάποιο αντικείμενο, όπως ο σφραγιδόλιθος από αχάτη; «Είναι το πιο απαιτητικό έκθεμα, γιατί η δεξιοτεχνία και η ποιότητά του είναι απαράμιλλες», καταλήγει η Κλερ Λάιενς. «Είναι όμως ένα μικρό αντικείμενο. Πώς κάνεις τον επισκέπτη να σταματήσει και να το κοιτάξει; Θα έχουμε iPad, ώστε οι επισκέπτες να μπορούν να κάνουν ζουμ στα μικρά αντικείμενα. Ειδικά για τον σφραγιδόλιθο, θα υπάρχει μια προβολή, προκειμένου να γίνουν ορατά τα ποικίλα χαρακτηριστικά του. Γιατί αυτό είναι το ερώτημα: Πώς ένας καλλιτέχνης χάραξε ένα μικρό κομμάτι αχάτη με τόσο εξαιρετική λεπτομέρεια;».

Πηγή: Ν. Ζώης, Καθημερινή